چغندر

دركتب طب سنتی بانام عربی آن « سلق » امده است به فرانسوی Bette و به انگلیسی Beet گفته میشود . گیاهی است از خانواده Chenopodiaceae نام علمی آن Beta Vvulgaris L. است.
واریته ای كه برای برگهای پهن ان كاشته می شود Beta Vulgaris Var cicla كه نام Swiss chard و Chard هم می گویند.
● مشخصات
▪ به طور كلی گیاه چغندر چند نوع است:
۱) چغندری كه برگ آن مصرف می شود و معمولا برگ چعندر گفته می شود به فرانسوی Poiree و به انگلیسی Chard گویند .
۲) چغندری كه معمولا ریشه آن مصرف می شود و برگ آن جنبه علوفه دام دارد و در مصرف غذای انسانی كاربرد ندارد و به فرانسیوی Betterave گویند و سه رقم است:
الف) چغندر لبو كه ریشه آن غده گرد و شلغمی شكل است و به رنگهای سرخ تیره مایل به سیاه و یا سفید می باشد كمی شیرین است ( ۸ – ۵ درصد ) قند دارد و به مصرف غذایی به عنوان سبزی می رسد و یا پخته آن به نام لبو خورده می شود.
ب‌) چغندر علوفه ای كه ریشه آن دراز حجیم و شیرینی آن كم و محصول در هكتار آن زیاد به مصرف علوفه دامی می رسد .
ج) چغندر قند كه ریشه مخروطی حجیم به رنگ زرد روشن و دارای مقدار زیادی قند است ( ۲۰ – ۱۵ درصد ) و از ان در كارخانجات قند برای قند گیری استفاده می شد. از برگ تمام انواع چغندرهای ریشه ای نیز به عنوان علوفه استفاده می شود.
● مشخصات
چغندر گیاهی است دو ساله دارای برگهی پهن چیندار سبز تیره كه مستقیما از ریشه خارج می شوند ، ساقه گل دهنده در سال دوم یا به طور كلی پس ازدیدن یك دوره سرمای زمستانه به گل می نشیند و میوه می دهد دانه های آن در اطراف شاخه گل دهنده می رسند و در هر میوه چنددانه و جود دارد . میوه هایی هستند كه فقط یكدانه بیشتر نمی دهند این نوع را مونوژرم نامند.
این گیاه بطور وحشی در مناطق شمال غرب ایران دیده دشه است . و به طور پرورشی دراغلب مناطق ایران كاشته میشود.
● تركیبات شیمیای
از نظر تركیبات شیمیایی و مواد عامله در گیاه و برگ چغندر ویتامین B۱ ,c به مقدار خوبی یافت میشد. . ریشه غدهای نارس چغندر از نظر مقدار آهن وویتامینها به خصوص ویتامین A غنی تر است.
بررسی های شیمیای یی دیگری نشان میدهد كه گیاه چغندر دارای ساپوینی زید و فیتوسترول و مواد چرب و بتائین و لوسین و تایروزین و ایزولوسین و ارژی نین و هیستیدین و فنیل الانینو اوراز و سرانجام تایروزیناز می باشد.
ادر هر یك صد گرم قسمت قابل خوردن ربشه چغندر لبو مدواد زیر موجود است. ( خام ) آب ۸۷ گرم ، پروتئین ۶/۱ گرم ، مواد چرب ۱/۰ گرم ، مواد قندری وسایر هیدراتهای كربن ۹/۹ گرم ، خاكستر ۱/۱ گرم ، كلسیم ۱۶ میلیگرم ، فسفر ۳۳ میلی گرم ، آهن ۷/۰ میلیگرم ، سدیم ۶۰ میلی گرم ، پتاسیم ۳۳۵ میلی گرم ، ویتامین A ۲۰ واحد بین المللی ، تیامین ۰۳/۰ میلی گرم و رایبوفلاوین ۰۵/۰ میلیگرم ، نیاسین ۴/۰ میلیگرم و ویتامین C ۱۰ میلی گرم .
در هر یك صد گرم برگ چغندر برگی مواد زیر موجود است.
آب ۹۱ گرم ، پروتئین ۴/۲ گرم ، چربی ۳/۰ گرم ، هیدراتهای كربن ۸/۳ گرم ، كلسیم ۸۸ میلی گرم ، فسفر ۳۹ میلی گرم ، آهن ۲/۳ میلی گرم ، سدیم ۱۴۷ میلی گرم ، پاسمی ۵۵۰ میلی گرم ، ویتامین A ۶۵۰۰ IU، تیامین ۰۶/۰ میلی گرم ، رایبو فلاوین ۱۷/۰ میلی گرم ، نیاسین ۵/۰ میلی گرم ، ویتامین C ۳۲ میلی گرم و كمی اسید فولیك .
● خواص – كاربرد
چغندر به طور كلی بند آوردنده خون و مقوی معدهو برای معالجه اسهال خونی مفیداست و ریشه چغندر ضد سرفه است .
چینی های قدیم ریشه چغندر را به عنوان مقوی برای زنان به كار می بردند و معتقد بودن كه در ریشه چغندر هورمنهای جنسی زن یافت میشود
در هند وچین شیره بگرهای تازه چغندر برای معالجه اسهال خونی به كار می رود در هندوستان از بذر چغندر به عوان خنك كننده و معرق استفاده می شود. برگهای له شده چغندر برای التام سوختگی پوست به كار می ر ود.
ریشه چغندر از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی معتدل است و حرارت ان كمی می چربد و كمی قابض . نوع سیاه ان با قبض بیشتر وتوع سفید آن محلل است. خواص آن محلل استو باز كننده گرفتگی های و انسداد مجاری .
خوردن ریشه چغندر شكم را بند می آورد و نفاخ استو ملین و بهترین قسمتهای چغندراز نظر دارویی برگ آن است و دمهای برگ آن از عده ریشه ان بهتر و نافعتر است. خورن برگ پپخته ان بری رفع رعشه و تحریك قوای جنسی نافع است .، بخصوص اگر برگه ابا دنباله قرمز رنگ آن خورده شود و اگر با سركه و خردل خورده شود برای پز كردن گرفتگی های طحال و تحلیل ورم طحال موثر استو درد كلیه ومثانه و امراض مقعد را تسكین می دهدو آب برگ آن اگربا داروهای مسهل خورده شود برای خارج ساختن بلغم كمك می كند و درد مفاصل و نثرس را تسكین می دهد و اگر آب برگ نیم گرم آن را با عسل و روغن بادام مخلوط و چند قطره آن را در گوش بریزند درد گوش راتسكین دهد.
ضماد آب برگ نیم گرم آن با بوره ارمنی برای جلوگیری از ریختن مو و استسقا مفید است. و اگر با آب برگ آن و یا با آب برگ پخته آن حقنه شود برای درد روده وبیرون آمدن مقعد نافع است. گذاردن دستو پا در آب پخته برگ آن به طور مكرر برای رفع ترك و شقاق كره در اثر سرما به دست و پا عارض شود مفید است. مالیدن برگ پخته آن پس از سرد شدن روی پوست برای سوختگی آتش و سوختگی در اثر آب جوش و باد سرخ نافع است.
چغندر و برگ آن مضر معده است و اسراف در خوردن آن قی آور و مو جب سوزاندن خون است و دل پیچه ایجاد می كند ، از این نظر بهتر است با عدس پخته شود و با خردل و یاآب غوره خورده شود.

استاد میرحیدر

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار