فروغ قرآن در نگاه سیدالساجدین

قرآن نمونه كامل آمیختگی اعجاز تكوین و تشریع است. كتابی است كه بشریّت توان آوردن همانندی برای آن نداشته و دستورات و جامعیت آن، هر اندیشمند حكیم را به خضوع و ستایش وامی‏دارد. هر قدر انسان‌ها از صفای روحی و طهارت معنوی بهره‏مند باشند، می‏توانند جلوه‏هایی از جمال دلربایش را شهود كنند همان‏ گونه كه قرآن می‏فرماید:«لایمسُّهُ الاّ المطهّرون.»(۱)
از آنجا كه خاندان عصمت و وحی برگزیدگانی هستند كه طبق آیه «تطهیر» در اوج پاكی و قداست قرار گرفته و از هر گونه پلیدی بدورند، تمام جانشان مستغرق در قرآن مجید شده و شایسته‏ترین انسان‌هایی هستند كه تفسیر روشن آیات الهی را فرا راه تشنگان حقیقت قرار می‏دهند. یكی از این منظومه های نورانی، سجاد آل محمد زین العابدین ‏علیه السلام است. در این مقال، با نگاهی گذرا سخنان نورانی‏اش را درباره قرآن می‏نگریم؛ بدان امید كه جرعه نوش معارف قرآنی با جام عترت باشیم .
۱- عظمت قرآن‏
امام زین العابدین ‏علیه السلام از رسول اكرم ‏صلی الله علیه و آله نقل می‏كند كه فرمود:
"من اعطاه الله القرآن فَرَأی‏ انّ احداً اُعطی افضل ممّا اُعطی فقد صغّر عظیما و عظّم صغیراً"؛ شخصی را كه خداوند به او دانش قرآنی عطا نموده، اگر تصوّرش این باشد كه كسی را بهتر از این عطای الهی داده‏اند، در حقیقت بزرگی را كوچك شمرده و كوچكی را بزرگ دانسته است.(۲)
۲- ویژگی‏های قرآن‏
در دعای امام زین العابدین‏ علیه السلام برخی از ویژگی‏های ختم قرآن این چنین بیان شده است.
الف - نور هدایت‏
قرآن كریم از خود با صفت «نور» یاد می‏كند و می‏فرماید: « و انزلنا الیكم نوراً مبینا»(۳) اما این نورانیّت برای چه فردی است؟ امام ‏علیه السلام می‏فرماید:« و جَعَلْتَهُ نوراً نَهتَدِی مِن ظُلَمِ الضَّلالَهٔ والجَهالهٔ باتّباعه؛ بار خدایا! قرآن را نور و روشنایی گردانیدی كه با پیروی از تعالیم آن از تاریكی‏های گمراهی و نادانی رهایی یابیم.»(۴)
در رابطه با جاودانگی نور قرآن می‏فرماید: « و نور هُدیً لایُطْفَأ عَنِ الشّاهِدین برهانه؛ و آن را نور هدایتی قرار دادی كه برهان و دلیل آن از شاهدان و گواهان خاموش نمی‏شود.»(۵)
در حدیثی دیگر امام صادق ‏علیه السلام می‏فرماید: «كان علیّ ابن الحسین صلوات الله علیه احسن الناس صوتاً بالقرآن و كان السّقّاؤون یمرّون فیقفون ببابه یسمعون قرائتَه و كان ابو جعفرعلیه السلام احسن الناس صوتاً؛ علی بن الحسین‏ علیه السلام خوش صداترین افراد در خواندن قرآن بود. افراد سقا همواره به هنگام عبور، بر در خانه‏اش می‏ایستادند و به قرائت او گوش می‏دادند. و ابوجعفر(امام باقرعلیه السلام) نیز نیكوترین صدا را در خواندن قرآن داشت.»
ب - درمان دردها
قرآن می‏فرماید:« و َنُنَزِّلُ مِنَ القرآن ما هو شفاءٌ و رحمهٌٔ للمؤمنین»؛ «ما فرو فرستادیم از قرآن آنچه را كه برای مؤمنان شفا و رحمت است.»(۶) اما این كه در چه زمان و برای چه فرد؟ امام زین العابدین ‏علیه السلام در دعای خویش این‏ گونه بیان می‏دارد:
«و شفاءً لِمَنْ اَنْصَتَ بِفهم التّصدیق الی اسْتماعه؛ قرآن شفا و درمان است برای كسی كه فهمیدن آن را از روی تصدیق و باور خواسته و برای شنیدنش خاموش گشته است.»(۷)
ج - ترازوی عدالت‏
قرآن مجید می‏فرماید: «ای كسانی كه ایمان آورده‏اید! برای خدا قیام كنید، و از روی عدالت گواهی دهید. دشمنی با جمعیتی، شما را به گناه و ترك عدالت نكشاند. عدالت ورزید كه به پرهیزكاری نزدیك‏تر است و از «معصیت» خدا بپرهیزید كه خداوند از آنچه انجام می‏دهید، با خبر است.»(۸) و خطاب به پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله می‏فرماید:« بگو به هر كتابی كه خدا نازل كرده، ایمان آورده‏ام و مأمورم در میان شما عدالت كنم.»(۹) و عدالت را مبنای تشكیل خانواده دانسته و می‏فرماید:« فَاِنْ خفتم الاّ تعدلوا فواحدهٔ»(۱۰) و نیز مبنای روابط اقتصادی قلمداد شده و می‏فرماید:« و اوفوا الكیل و المیزان بالقسط»؛ « و حقّ پیمانه و وزن را به عدالت ادا كنید.»(۱۱) و همچنین حل منازعات را بر اساس عدالت خواستار شده است و می‏فرماید: « فاصلحوا بینهما بالعدل و اقسطوا اِنّ الله یُحِبُّ المُقْسطین»؛ «در میان آن دو به عدالت صلح برقرار سازید و عدالت پیشه كنید كه خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد.»(۱۲) اما این كه چه معیار و ملاك و قانونی می‏توان برای به دست آوردن عدالت معین نمود؟ امام زین العابدین ‏علیه السلام می‏فرماید:« و میزان عدلٍ لایَحیفُ عن الحقّ لسانه؛ قرآن ترازوی عدالت است كه زبانه‏اش از حق و درستی بر نمی‏گردد.»(۱۳)
۳- تلاوت زیبا
در حدیثی از پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله آمده است كه فرمود: « لكلّ شی‏ء حِلیهٔ و حِیلهٔ القرآن الصّوتُ الحسن؛ برای هر چیز زینت و زیوری است و زینت قرآن، صدای نیكو است.»(۱۴) امام صادق‏ علیه السلام در تفسیری از «ترتیل» می‏فرماید: «آن است كه در آن درنگ كنی و صدای خویش را زیبا سازی.»(۱۵) در این جهت امام زین العابدین ‏علیه السلام نیز اسوه است. نوفلی می‏گوید:
نزد امام موسی بن جعفرعلیه السلام از صدا و صوت یاد نمودم؛ حضرت فرمود: به هنگام قرائت قرآن توسط علی بن الحسین‏ علیه السلام چه بسا فردی از آن جا عبور می‏كرد و از صدای خوش او مدهوش می‏گشت و اگر امام از حُسن واقعی آن چیزی را آشكار می‏نمود، مردم تحمل و تاب زیبایی آن را نداشتند.
نوفلی می‏گوید: به آن حضرت گفتم: مگر پیامبر صلی الله علیه و آله با مردم نماز نمی‏گزارد و صدای خویش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمی‏كرد؟ حضرت فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله به قدر توان مردم با اقتدا كنندگان خود برخورد می‏كرد.(۱۶)
احمد ار بگشاید آن پرّ جلیل
تا ابد مدهوش ماند جبرئیل‏
در حدیثی دیگر امام صادق ‏علیه السلام می‏فرماید: «كان علیّ ابن الحسین صلوات الله علیه احسن الناس صوتاً بالقرآن و كان السّقّاؤون یمرّون فیقفون ببابه یسمعون قرائتَه و كان ابو جعفرعلیه السلام احسن الناس صوتاً؛ علی بن الحسین‏ علیه السلام خوش صداترین افراد در خواندن قرآن بود. افراد سقا همواره به هنگام عبور، بر در خانه‏اش می‏ایستادند و به قرائت او گوش می‏دادند. و ابوجعفر(امام باقرعلیه السلام) نیز نیكوترین صدا را در خواندن قرآن داشت.»(۱۷)
۴ - مقدار تلاوت قرآن‏
پیامبر اكرم‏ صلی الله علیه و آله در اولین آیاتی كه بر وی نازل شد، مأمور قرائت آیات الهی شد و در دستور دیگری، خداوند به پیامبر اكرم ‏صلی الله علیه و آله و مؤمنان می‏فرماید:« فاقرءوا ما تیسّر من القرآن»؛ «آنچه برای شما میسّر است، قرآن بخوانید.» زُهَری می‏گوید: از امام زین العابدین ‏علیه السلام پرسیدم:
كدام عمل با فضیلت‏تر است؟ حضرت فرمود: وارد شونده‏ای كه دوباره حركت می‏كند. پرسیدم: وارد شونده حركت كننده؟! فرمود: شروع قرآن و ختم آن، با قرائت اول آن و پایان رسیدن آن دوباره شروع كند (همانند مسافری كه با رسیدن به یك محل در بین راه دوباره از آن جا حركت می‏كند و به مسیر خود ادامه می‏دهد.)(۱۸)
۵ - انس با قرآن‏
زهری می‏گوید: امام علی بن الحسین‏ علیه السلام می‏فرمود:« لو مات مَنْ بین المشرق و المغرب لما استوحشتُ بعد اَنْ یكون القرآن معی؛ اگر تمام افرادی كه بین مشرق و مغرب هستند، بمیرند، چون قرآن با من است؛ هراس و وحشتی به دل راه نخواهم داد.»(۱۹)
۶ - قرآن و مردمان آخر الزمان‏
از امام سجاد علیه السلام درباره توحید سؤال شد، فرمود:« خداوند می‏دانست كه در آخرالزمان مردمانی می‏آیند كه زیاد اندیشه می‏كنند؛ بدین جهت، خداوند سوره توحید و آیات سوره حدید تا «علیمٌ بذات الصدور» را نازل نمود. پس هر كس خارج از این محدوده را قصد كند، هلاك خواهد گشت.»(۲۰)
۷ - تفكر در قرآن
زهری می‏گوید: شنیدم از امام علی بن الحسین‏ علیه السلام كه می‏فرمود:« آیات القرآن خزائن فكلما فتحت خزانهٌٔ ینبغی لك ان تنظر ما فیها؛ آیات قرآن گنجینه‏ای نهفته است پس هر زمان كه درِ گنجینه گشوده شود، شایسته است كه به آنچه در آن است، نظر كنی.»(۲۱)
۸ - تفسیر حروف مُقطعه‏
بیست و نه سوره از قرآن كریم با «حروف مُقطعه» آغاز شده است. مفسّران معانی گوناگونی برای آن ذكر كرده‏اند؛ یكی از تفسیرهای مهم آن، این است كه: قرآن كریم از نمونه همین حروفی است كه در اختیار همگان قرار گرفته است؛ اگر توانایی دارید، مانند آن را ابداع كنید! امام زین العابدین ‏علیه السلام می‏فرماید:
«قریش و یهود به قرآن نسبت ناروا دادند و گفتند: قرآن، سحر است. آن را خودش - پیامبر- ساخته و به خدا نسبت داده است. خداوند به آنها اعلام فرمود: «الم...»؛ یعنی ای محمد! كتابی كه به تو فرو فرستادیم، از همین حروف مقطعه «الف - لام - میم» است كه به لغت و همان حروف الفبای شما می‏باشد. [به آنها بگو: ] اگر در ادعای خود راستگو هستید، همانند آن را بیاورید.»(۲۲)
۹ - ویژگی‏های اولیاء الله‏
قرآن كریم می‏فرماید: «اَلا انّ اولیاء الله لاخوف علیهم ولا هم یحزنون»؛ «بدانید كه اولیاء خدا نه هراسی دارند و نه غمگین می‏شوند.»(۲۳) این كه اولیاءالله دارای چه ویژگی‏هایی هستند، در حدیثی از امام سجاد علیه السلام بیان شده است. عیاشی می‏نویسد: امام باقرعلیه السلام فرمود:« در كتاب علی بن الحسین‏ علیه السلام چنین یافتیم كه اولیاء الله نه ترسی دارند و نه غم و اندوهی زیرا واجب الهی را انجام داده و سنت رسول اكرم ‏صلی الله علیه و آله را گرفته‏اند. از آنچه خداوند حرام نموده، پرهیز كرده و در زندگی زودگذر دنیا نسبت به زینت‏های آن زهد را پیشه ساخته‏اند و به آنچه در نزد خداست، رغبت نموده و در تلاش برای روزی پاكیزه بوده‏اند و قصد فخر فروشی و زیاده‏طلبی ندارند و پس از آن برای انجام حقوق واجب خود انفاق كرده‏اند. اینان‏اند كه خداوند در درآمدهایشان بركت قرارداده و بر آنچه برای آخرت خویش پیش فرستاده‏اند، ثواب داده می‏شوند.»(۲۴)
۱۰- رزمندگان واقعی‏
در مسیر مكه، عباد بصری با امام زین العابدین ‏علیه السلام ملاقات می‏كند؛ به اعتراض می‏گوید: جهاد و سختی‏های آن را رها كردی و به سوی حج و راحتی آن رو آوردی؟ سپس آیه شریفه «اِنّ الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بأنّ لهم الجنّهٔ» را قرائت كرد. حضرت فرمود: ادامه آیه را بخوان! عبّاد بصری آیه بعد را قرائت كرد: «التّائبون العابدون السّائحون الرّاكعون السّاجدون الآمرون بالمعروف و النّاهون عن المنكر و الحافظون لحدود الله و بشّر المؤمنین»(۲۵)؛ «توبه كنندگان، عبادتگران، ستایش‏گران، سیاحت كنندگان، ركوع كنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهی كنندگان از منكر و حافظان حدود (و مرزهای) الهی و بشارت ده به (این چنین) مؤمنان.»
آنگاه حضرت فرمود: هنگامی كه افرادی با این اوصاف بیابم، جهاد با آنان با فضیلت‏تر از حج است.)۲۶(
۱۱- معنای زهد
عده‏ای تصور می‏كنند كه «زهد» دوری از اجتماع و پشت كردن به زندگی و زیبایی‏های آن است. قرآن كریم می‏فرماید: «مَنْ حَرَّمَ زینهٔ الله الّتی اخرج لعباده و الطّیّبات من الرّزق»؛ «بگو چه كسی زینت‌های الهی را كه برای بندگان خود آفریده و روزی‌های پاكیزه را حرام كرده است؟!»)۲۷( و نیز در قالب دعا به انسان‌ها می‏آموزد كه از خداوند خیر دنیا و آخرت را بخواهند: «ربّنا آتنا فی الدّنیا حسنهٔ و فی الاخرهٔ حسنهٔ»)۲۸( در این زمینه، امام سجاد علیه السلام می‏فرماید:
«اَلا و انّ الزهد فی آیهٔ من كتاب الله لكیلا تأسوا علی ما فاتكم ولا تفرحوا بما آتیكم؛ آگاه باشید كه زهد در این آیه از قرآن است كه می‏فرماید: این به خاطر آن است كه برای آنچه از دست داده‏اید، تأسف نخورید و به آنچه به شما داده است، دلبسته و شادمان نباشید.»)۲۹(
چنان‏ كه در نهج البلاغه نیز می‏خوانیم كه می‏فرماید: زهد بین دو كلمه از قرآن است كه خداوند فرموده:«لكیلاً تأسوا...»؛ هر كس كه بر گذشته افسوس نخورد و به آینده مغرور و دلبسته نشود، زهد را به هر دو طرف خود گرفته است.(۳۰)
غلام همّت آنم كه زیر چرخ كبود
ز هر چه رنگ تعلق پذیرد، آزاد است‏
مگر تعلق خاطر به ماه رخساری
كه خاطر از همه غم ها به مهر او شاد است‏
۱۲- عالم برزخ‏
امام سجاد علیه السلام پس از تلاوت آیه كریمه «وَ مِنْ وَرائهم بَرْزَخٌ الی یوم یُبْعَثُون»؛(۳۱) « پشت سر آنها برزخی است تا روزی كه برانگیخته شوند.»، فرموده: «هو القبر و انّ لهم فیها معیشهًٔ ضنكا و الله اِنّ القبر لروضهٌٔ من ریاض الجنهٔ او حُفْرَهٌٔ مِن حُفَرِ النّار؛ برزخ، قبر است كه در آن زندگی سختی دارند. به خدا قسم كه قبر، باغی از باغ‌های بهشت یا گودالی از گودال‌های آتش است.(۳۲)
درود و سلام و صلوات خدا بر زیباترین روح پرستنده، سجاد آل محمد صلی الله علیه و آله آن زمان كه در خانه پرمهر ابی عبدالله الحسین‏ علیه السلام متولد شد و آن هنگام كه در كربلا شاهد سخت‏ترین مصیبت ها (شهادت سید الشهداء و یاران با وفایش) گشت و آن هنگام كه با دلی غمگین و قلبی محزون به سوی دیار حق شتافت و قبرستان بقیع را با وجود خویش عطری دیگر بخشید!

پی‏نوشت‏ها:
۱. واقعه / ۷۹.
۲. اصول كافی، ج ۲، ص ۶۰۵، باب فضل حامل القرآن، ح ۷.
۳. نساء / ۱۷۴.
۴ و ۵. صحیفه سجادیه، دعای ۴۲.
۶. اسراء/ ۸۲ .
۷. صحیفه سجادیه، دعای ۴۲.
۸. مائده/ ۸.
۹. شوری/ ۱۵.
۱۰. نساء/ ۴.
۱۱. انعام/ ۱۵۲.
۱۲. حجرات/ ۹.
۱۳. صحیفه سجادیه، دعای ۴۲.
۱۴. اصول كافی، ج ۲، ص ۶۱۵، باب ترتیل القرآن بالصوت الحسن، ح ۹.
۱۵. تفسیر صافی، ج ۱، ص ۴۵، مقدمه یازدهم .
۱۶. اصول كافی، ج ۲، ص ۶۱۵، ح ۴.
۱۷. همان، ح ۱۱.
۱۸. همان، باب فضل حامل القرآن، ح ۷.
۱۹. همان، باب فضل القرآن، ح ۱۳.
۲۰. تفسیر صافی، ج ۲، ص ۸۶۶ .
۲۱. اصول كافی، ج ۲، ص ۶۰۹، باب فی قرائته، ح ۲.
۲۲. تفسیر برهان، ج ۱، ص ۵۴.
۲۳. یونس/ ۶۲.
۲۴. تفسیر صافی، ج ۲، ص ۷۵۷.
۲۵. توبه/ ۱۱۱ و ۱۱۲.
۲۶. تفسیر صافی، ج ۱، ص ۷۳۴، ذیل آیه ۱۱۱ سوره توبه.
۲۷. اعراب/ ۳۲.
۲۸. بقره/ ۲۰۱.
۲۹ و ۳۰. تفسیر صافی، ج ۲، ص ۶۶۵، ذیل آیه ۲۳ سوره حدید.
۳۱. مؤمنون/ ۱۰۰.
۳۲. تفسیر صافی، ج ۲، ص ۱۴۹.
كوثر، شماره ( ۵۷ )

منبع : تبیان