حج؛ تجسمی از معاد

مناسک حج و حضور در مواقف و میقات‌های آن، هر یک نمونه‏ای است از حشر و نشر در قیامت که به برخی از این نمونه‏ها اشاره می‌کنیم:
۱) آماده شدن برای سفر حج به پرداخت بدهی‏های شرعی و قانونی و ردّ مظالم عباد و کسب رضایت کسانی که با او معاشرت داشتند، وصیت ‏کردن و خداحافظی یادآور حالت احتضار و سفر به سوی آخرت است.
۲ـ)حضور در سرزمینی که پیشتر با آن آشنایی نداشت و دوری از زن و فرزند و خانه و کاشانه و قطع توجه از دیگران تداعی‏گر «یَوْمَ تُبَدَّلُ الاْرْضُ غَیْرَ الاْرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ(۱)؛ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ . وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ ...(۲)؛ وَ تَقَطَّعَتْ بِهِمْ الاْسْبَابُ است.(۳)
۳) حرکت اعضای هر کاروان به دنبال مدیر، راهنما و مسؤول هدایت کاروان، هنگام انجام اعمال یا ورود در خاک عربستان و در دست داشتن روادید که به منزله نامه عمل و جواز عبور است: خاطره بیان شده در این آیه در باب قیامت را مجسم می‏کند که: «یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُوْلَئِکَ یَقْرَءُونَ کِتَابَهُمْ وَلاَ یُظْلَمُونَ فَتِیلاً.» (۴)
۴) عاری بودن از مظاهر و مفاخر دنیوی، چون لباس و حشمت و کبکبه و پوشیدن دو جامه ساده شبیه کفن، با توجه به این نکته که برای حج‏گزار مستحب است در همان جامه کفن شود، چنان که پیامبر گرامی (صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) نیز در دو جامه احرامش کفن شد،(۵) جلوه‏ای از جلوات قیامت را به تماشا می‏گذارد.
۵) افاضه و کوچ از عرفات به طرف مشعر و پس از درک وقوف مشعر، کوچیدن هنگام طلوع آفتاب به سوی منا مظهری است از "یَخْرُجُونَ مِنْ الاْجْدَاثِ کَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُنتَشِرٌ." (۶)
۶) تذلل و فروتنی‏ گردن‏فرازان هنگام انجام ‏مناسک در پیشگاه‏ حیّ قیوم، چنانکه امام صادق (علیه‏السلام) در مقام بیان سرّی از اسرار سعی می‏فرماید: «جُعِلَ السَّعْیُ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهِٔ مَذَلَّهًٔ لِلْجَبَّارِینَ»(۷)، یادآور تذلل و خضوع همه چهره‏ها در قیامت است: "وَ عَنَتْ الْوُجُوهُ لِلْحَیِّ الْقَیُّومِ." (۸)
۷) اعتراف و اقرار حج‏گزار بر گناهان خویش، اعتراف بر گناه در قیامت را تداعی می‏کند که بعضی در پیشگاه خداوند می‏گویند: «قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ.» (۹) امام صادق (علیه‏السلام) پشت خود را برهنه در برابر آفتاب گرفت و فرمود: «لَبَّیکَ فی الْمُذْنِبِین لَبَّیک» و چون به ملتزم رسید به همراهیانش فرمود: «أَمِیطُوا عَنِّی حَتَّی أُقِرَّ لِرَبِّی بِذُنُوبِی فِی هَذَا الْمَکَانِ»؛ «از من دور شوید تا در این مکان به گناهان خویش نزد پروردگارم اعتراف کنم که جای آمرزش است.»(۱۰)
۸) احساس امنیتی که حج‏گزار از تجاوز و جدال و آزار دیگران دارد، سخن خدای متعال را در باب قیامت تداعی می‏کند که فرمود: "لاَ ظُلْمَ الْیَوْمَ." (۱۱)
این نمونه‏ها نمایانگر جامعیت حج و تمثیلی از قیامت است که اثری سازنده و مفید در حج‏گزار دارد.

پی‌نوشت‌ها:
۱- ابراهیم: ۴۸ .
۲- عبس: ۳۴ .
۳- بقره: ۱۶۶ .
۴- اسراء: ۷۱ .
۵- وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷، باب ۲۷، ح۲ .
۶- قمر: ۷ .
۷- وسائل الشیعه، ج۹، ص۵۱۱، باب ۱، ح۴ .
۸- طه: ۱۱۱ .
۹- غافر: ۱۱ .
۱۰- وسائل الشیعه، ج۹، ص۴۲۴، باب ۲۶، ح ۵ .
۱۱- غافر: ۱۷.

منبع : تبیان