مفاهیم ذهنی اوقات فراغت (۳)

اوقات فراغت از ديدگاه عملکردى

انگارش اوقات فراغت به بيان عملکردى با الگوى اوقات فراغت به‌عنوان رشته‌اى از فعاليت‌ها رابطهٔ نزديک دارد. از اين ديدگاه فعاليت‌هاى اوقات فراغت عبارت از انجام اعمالى مفيد براى اشخاص و به‌طور خاص براى جامعه است. بنابراين از اين نظر اوقات فراغت، ابزارى است براى نيل به اهداف مطلوب و پذيرفته شدهٔ اجتماعى و در نتيجه اغلب با اصطلاحاتى مثبت چون 'درماني' ، 'آرام‌بخش' يا 'آموزشي' و يا با ديد منفى‌نگرانه‌تر با اصطلاحاتى نظير 'جبراني' ، 'پالاينده' يا 'کنترل اجتماعى' توصيف مى‌گردد.

اين ديدگاه ارزشيابى اوقات فراغت از لحاظ ويژگى‌هاى آن با مفهوم اوقات فراغت برحسب 'زمان' و 'فعاليت' تفاوت دارد از اين رو کمتر به اين موضوع مى‌پردازد که چگونه به بهترين وجه اوقات فراغت را شناسائى و اندازه‌گيرى کنيم، بلکه بيشتر به چگونگى به‌کارگيرى اين فرصت‌ها اشاره دارد.

بنابراين تعريف اوقات فراغت به‌طور خاص مشکل نيست. آنچه دشوار مى‌نمايد، توصيف اوقات فراغت با توجه به شيوهٔ زندگى افراد است. در اينجا بار ديگر به بازتاب پرتوان نقش اوقات فراغت به‌عنوان خادم کاربر مى‌خوريم يعنى متغيرى وابسته در جهانى که حول محور کار متمرکز گرديده است. نمونهٔ بارز آن واژهٔ تفريح (Rccreation & Re-creation) است که در اصل به مفهوم 'آفرينش مجدد يا دوباره آفريني' (در فارسى براى اين منظور بيشتر واژهٔ 'خستگى در کردن' را به‌کار مى‌بريم) است يعنى آمادگى براى بازگشت به کار. به اين ترتيب، نظريهٔ جبرانى يا شير اطمينانى (که غالباً براى توجيه ورزش به‌کار مى‌رود) در مورد اوقات فراغت به‌طور کلى ريشه در حالت مرکزيت کار دارد و به‌طور خاص از نارسائى شيوهٔ زندگى تحت تسلط کار در جوامع صنعتى سرچشمه مى‌گيرد که کار را به‌عنوان از قوه به فعل درآوردن توانائى‌هاى آدمى به‌شمار مى‌آورد. با اين همه در اينجا تنها موضوع مورد بررسى مسألهٔ مرکزيت کار نيست، از اين رو که ديدگاه‌هاى مثبت نسبت به اوقات فراغت برحسب عملکرد آن، غالباً براى نمونه با مواردى ارتباط پيدا مى‌کند که مشتمل است بر: تندرستى و آمادگى جسمانى ذاتي، با بروز استعدادها و به‌کار گرفتن دانش و استعداد، از رهگذر هم‌جوشى اجتماعى از طريق مشارکت در علايق عمومي، و با مردم و جامعهٔ پيرامون خويش از راه انجام اعمال دسته‌جمعى و خوش‌برخوردي.

به‌طور خلاصه ديدگاه عملکردى نسبت به اوقات فراغت در جدول C (اوقات فراغت از ديدگاه عملکردي) نمايش داده شده است.

جدول اوقات فراغت از ديدگاه عملکردى

	ابعاد			نقاط قوت			نقاط ضعف
	شناخت اوقات فراغت از طريق عملکردهاى آن			بر محتوا و پيامدهاى اجتماعى اوقات فراغت تأکيد دارد.			به احتمال فقط به شکل ضمني، تفاوتى بين اوقات فراغت و ساير فعاليت‌هاى قايل نيست.
	درک ماهيت اوقات فراغت			کوشش مى‌کند که وظايف و اعمال مربوط به اوقات فراغت را براى شرکت‌کنندگان و جامعه توضيح دهد. بر اهميت سياست‌ها براى اوقات فراغت و دلايل اصلى و منطقى ايجادکنندگان اين فرصت‌ها تأکيد مى‌‌کند.			به اوقات فراغت از ديدگاه ابزارى و برترى سودمندى بر مطبوع بودن مى‌نگرد. گرايش بر آن دارد که اوقات فراغت با انگيزش‌هاى درون‌زاد را که به علت ذات خود اوقات فراغت يا به علت تفريح ناموجه ايجاد مى‌شود، ناديده انگارد يا کم اهميت جلوه دهد.
				تغييراتى که در استفاده و سوء استفاده از اوقات فراغت به مرور زمان ايجاد شده (اوقات فراغت به‌عنوان نظارت اجتماعى يا خدمات اجتماعي) را به‌طور بارز نشان مى‌دهد.			بر بعد اجتماعى - اخلاقى به بهاء ناديده نگاشتن منافع فردى تأکيدى بيش از حد دارد (به مبحث اوقات فراغت و نظريه اجتماعى نگاه کنيد).

کاربردها:

سياستگذاران و برنامه‌ريزان (سياستمداران، مديران، و غيره) به‌ويژه در بخش عمومي. براى توجيه تصميم‌هايشان در مورد اينکه چه‌چيزى براى اعضايشان مناسب و خوب است (وعده‌ها و ايجاد اوقات فراغت به کنترل اجتماعى کمک مى‌کند و نارضايتى و سرگردانى را کاهش مى‌دهد. ثابت شده است که حداقل از دههٔ ۱۹۳۰ اهرمى نيرومند براى اخذ بودجه از دولت‌هاى مرکزى و منطقه‌اى بوده است).

به عکس دانشگاهيان و فرضيه‌پردازان از آن و براى تجزيه و تحليل و انتقاد از تصميم‌گير‌ى‌هاى سياستگذاران و مجريان اوقات فراغت و به شکل مثبت‌تر براى مطالعهٔ انگيزه‌هائى براى سازش با سبک زندگى مبتنى بر اوقات فراغت استفاده مى‌کنند.

مؤسسات عمومى از قبيل ورزشى و شوراى آموزشى بهداشت از آن براى ارتقاء و زمينه‌يابى (بازاريابي) براى فعاليت‌هايشان (مانند ورزش و تندرستي) سود مى‌برند.