بیماری‌های مندلی (Mendelian Disease)

بيمارى‌هاى مندلى براساس قوانين مندل به‌ارث مى‌رسند. اين اختلالات، غالب، مغلوب و وابسته به‌جنس هستند.

۱. هر فردى با صفت اتوزومال غالب، دو نوع گامت (سلول تخم)، براساس ژن جهش‌ يافته، توليد مى‌کند. نيمى از آنها ژن‌هاى جهش‌ يافته و نيمى ديگر آلل‌هاى طبيعى هستند. فرزندان چنين فردى به‌شرطى که والد ديگر سالم باشد، شانس ۵۰ درصدى براى ابتلاء دارند. فرزندان دختر و پسر شانس مساوى براى ابتلاء دارند.

۲. اختلالات ژن‌هاى مغلوب وقتى ظاهر مى‌شوند که هر دو والد هتروزيگوت باشند. هر يک از فرزندان چنين افرادى ۲۵ درصد شانس ابتلاء دارند. گاهى اختلالات اتوزومال مغلوب به‌صورت تک‌گير، در فرزندان والدين سالم رخ مى‌دهد.

۳. در اختلالات وابسته به جنس، ژن جهش يافته بر روى کروموزوم X در مردان، مى‌تواند خود را بروز دهد چون هيچ آلل (جفت) طبيعى ديگرى در مردان وجود ندارد. در حالى‌که در زنان ژن جهش يافته بر روى کروموزوم X، به‌خاطر حضور آلل طبيعى ديگر، نمى‌تواند خود را بروز دهد. اين قانون اساس اختلالات وابسته به جنس است که هموفيلى يکى از مثال‌هاى بسيار خوب آن مى‌باشد. اگر مرد مبتلا با خانمى سالم ازدواج کند، ژن معيوب به همه دختران او منتقل مى‌شود، اما پسران سالم مى‌مانند. اما اگر دختر مبتلا با مرد سالمى ازدواج کند، ۵۰% دختران او حامل ژن معيوب خواهند بود و ۵۰% ديگر سالم خواهند ماند، ۵۰% از پسران او مبتلا مى‌شوند و ۵۰% ديگر سالم مى‌مانند. شکل (الگوى وراثتى کلاسيک مندل)، الگوى وراثتى اين نوع اختلال را نشان مى‌دهد.

اختلالات مندلى کلاً نادر هستند چرا که انتخاب طبيعى نقش مهمي، در از بين رفتن جنين‌هاى مبتلا بازى مى‌کند و جهش‌هاى ژنى اتفاقات نادرى هستند. جهش، معمولاً به‌صورت تصادفى رخ مى‌دهد. اگر جهش فقط در يک ژن تنها رخ دهد، به‌نام جهش نقطه‌اى (Point Mutation) ناميده مى‌شود. اين نوع جهش عامل بسيارى از بيمارى‌ها و ناهنجارى‌ها در انسان است.

تخمين زده مى‌شود که وقوع مشترک بيمارى و ناتوانى حاصل از اين دسته بيمارى‌ها در ۱% کل تولدهاى زنده اتفاق مى‌افتد. اين بيمارى‌ها آنچنان نادر هستند که تا به‌حال فقط ۷۹۳ فنوتيپ اختلالات اتوزومال غالب، ۶۲۹ فنوتيپ اتوزومال مغلوب و ۱۲۳ فنوتيپ بيمارى‌هاى وابسته به‌جنس طبقه‌بندى شده‌اند. ليست کوتاهى از اين اختلالات در جدول(بعضى از بيمارى‌هاى ژنتيکى غالب، مغلوب و وابسته به جنس) آورده شده است.

بعضى از بيمارى‌هاى ژنتيکى غالب، مغلوب و وابسته به‌جنس

	صفات اتوزومال غالب
		آکوندروپلازي
		کره هانتيگتون
		نوروفيبروماتوزيس
		پوليپوز خانوادگى کولون
		براکى‌داکتيلي
		سندرم مارفان
		رتينو بلاستوما
		سيستم گروه خونى ABO
		هيپرليپوپروتئينمى IV, III, II, I
		کليه پلى‌کيستيک
		اسفروسيتوز ارثي
	صفات اتوزومال مغلوب
		بيمارى فيبروکيستيک پانکراس
		فنيل کتونوري
		آلبينيسم
		بيمارى تى‌ساکس
		آگاماگلوبولينمى نوع سوئيسي
		آلکاپتونوري
		فيبروز کيستيک
		گالاکتوزميا
		هموگلوبينوپاتى‌ها
		سندرم ادرار شربت افرا (Maple Syrup Urine Disease)
		مگاکولون، بيمارى هيرش‌پرونگ (Hirshprung Disease)
	وابسته به‌جنس مغلوب
		هموفيلى تيپ A و B
		ديستروفى عضلانى نوع دوشن
		کوررنگي
		کمبود گلوز ۶ فسفات دهيدروژناز
		هيدروسفالي
		پيگمنتوز رتين
		آگاما گلوبولينمى نوع بروتون (Bruton Type)
	صفات وابسته به‌جنس غالب
		ريکتز مقاوم به ويتامين ‌D
		هيپوفسفاتمى خانوادگي
		گروه خونى Xg