دوشنبه, ۱۰ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 29 April, 2024
مجله ویستا
از معرفت تا جامعهشناسی علم (۲)
ما در اينجا بنا نداريم که وارد مباحث صرف اپيستمولوژيک شويم ولى چند نکته را بهطور گذرا بايد متذکر شويم. اول اينکه همانطور که در طرح شماتيک مىبينيد قلمروهاى معرفتى در مرز به هم مىپيوندند و بنابراين در اين نقاط مباحث تابع مسائل مطروحه در نظريههاى مرزى (Boundery Theories) است. اين به معنى اين است که علم در نهايت به فلسفه مىپيوندد و فلسفه به مذهب. در ثانى اينکه، اگرچه اين قلمروها در کنار هم عمل مىکنند و براى يکديگر لازم هستند ولى در بين اين قلمروها يک سلسله مراتب عينى ارزشى وجود دارد؛ به ترتيب تزايد از ايدئولوژى به علم به فلسفه به مذهب. با پذيرش اين چهار قلمرو معرفتى و تشخّص عينى ذاتى آنها آن وقت مشکلات معرفتى که در طول قرون و اعصار وجود داشته قابل پيشبينى و پيشگيرى خواهد بود؛ از آن جمله است تسلط مذهب بر فلسفه و علم در قرون وسطى (بهلحاظ روش، ارزش و موضوع) و انتقام از آن يعنى تسلط علم بر فلسفه و مذهب از آغاز قرون جديد (۱). | ||
(۱) . و در این راستا است که ماکس شلر میگوید پوزیتیوسیم کُنت و اسپنسریک فلسفه نبوده بلکه یک ایدئولوژی منفعتگرائی غربی بوده است. مراجعه کنید به. | ||
| ||
با اين طرح، جامعهشناسى علم جزئى يا زيرمجموعهاى از جامعهشناسى معرفت است. از جامعهشناسى علم دو تعريف مىشود ارائه داد، يکى تعريفى کلاسيک است که بيان مىکند که جامعهشناسى علم عبارت است از مطالعه و بررسى در مورد رابطهٔ بين فضاى علم (و عناصر آن از قبيل: دانشمندان، نهادهاى آموزشى و پژوهشي، مؤسسات علم، دانشگاهها، کتابخانهها، هنجارهاى علمي، جوّ علمى و ...) و جامعه (با اجزاء: افراد، امکانات اقتصادى - اجتماعى - سياسى - ديني، پارامترهاى تاريخي، نظامي، فکرى و غير آن). | ||
طرح شماتيک اين تعريف عبارت خواهد بود از: | ||
خطچين اين نماى شماتيک به معناى باز بودن نوع رابطه (از تأثير تا جبر عِلّي) است و دو جهته بودن پيکان دال بر اينکه جهت عملکرد مىتواند بنا به شرايط از يک طرف به طرف ديگر، بالعکس، يا در هر دو جهت باشد. | ||
واضح است که مطالعهٔ ارتباط بين علم و جامعه تنها ارتباط بين کليت علم و کليت جامعه نيست بلکه ارتباط عناصرى از يکى به کل يا عناصرى از ديگرى هم خواهد بود. در نتيجه بهعنوان مثال براى نوع مطالعات جامعهشناسى علم مىشود بر تأثير جنگهاى صليبى (از فضاى اجتماعي) بر تجربهگرائى در علم در قرون وسطى (از فضاى علمي) انگشت گذاشت يا بالعکس بر تأثير ذهنيت رياضى بر تکنولوژى نظامى در قرون اخير. | ||
اما تعريف دوم؛ تعريفى سيستماتيک است از جامعهشناسى علم؛ و آن عبارت است از در نظر گرفتن فضاى اجزاء علم بهعنوان يک سيستم. آنگاه جامعهشناسى علم عبارت خواهد بود از مطالعهٔ روابط جمعى بين عناصر اين سيستم. فىالمثل مطالعهٔ رابطهٔ بين رسميت يافتن نظريههاى علمى و مجلات علمي. | ||
طرح شماتيک تعريف سيستماتيک جامعهشناسى علم عبارت خواهد بود از: | ||
اما تاریخچهٔ شکلگیری و رشد این حوزه ، یعنی جامعهشناسی علم؛ تقریباً بین متخصصین این حوزه و کسانی که مطالعهای در آن دارند توافق کلی است که باید مرتون R.Merton را بهعنوان پایهگذار این رشته حساب کرد (۲) . این البته بدان معنا نیست که مسائل این حوزه و مباحث مربوطه قبل از او عنوان نشده بودند. مرتون خود نیز بر این باور است که ریشهٔ این حوزه در مباحث مارکس ، دورکیم و وبر است (۳) . البته او در جائی دیگر مطرح میکند که پیشقراولان این رشته ، پیشقراولان خود جامعهشناسی بودهاند: سن سیمون ، کنت ، مارکس (۴) و باز البته ناگفته نماند که نسبت دادن یک قلمرو یا حوزه به این یا آن دانشمند صرفاً یک مسئلهٔ ذهنی - تاریخی نیست بلکه همراه با آن پذیرفتن و تمسّک به یک مشرب و مشروعیت آن است. در نتیجه جامعهشناسی علمی که اصل آن به مارکس نسبت داده میشود با جامعهشناسی علمی که به کنت نسبت داده میشود در باطن یکی نیست؛ اولی سنت فکری مارکیستی دارد و دومی سنت فکری تحصّلی کنتی. | ||
(۲) . برای مثال مراجعه کنید به مقدمه N.Storer بر کتاب مرتون تحتعنوان. | ||
| ||
| ||
(۴) . مراجعه کنید به مقدمه N.Storer بر کتاب مرتون، P8. برای برداشتهای بهخصوص مارکس و دورکیم در مورد علم به مقاله دکتر محمد توکل در همین مبحث (جامعهشناسی علم) مراجعه کنید. | ||
در هر صورت وقتی از کلاسیکهای فوقالذکر به زمان معاصر نزدیکتر شویم ، در اینجا و آنجا کتب ، مقالات و نویسندگانی را مییابیم که مباحث جامعهشناسی علم را بدون اینکه این عنوان بعداً جعل شده را بهکار برند طرح کردهاند. از آن میان آگبرن (W.F.Ogburn) است با کتاب مهم خود تحت عنوان تغییرات اجتماعی (۵) و مقالهٔ او با توماس (D.S.Thomas) تحت عنوان 'آیا اختراعات گریزناپذیر هستند؟' (۶) که طبق آن به این نظر میرسد که کشفیات و اختراعات بستگی کامل با تحول اجتماعی دارند. | ||
| ||
|
همچنین مشاهده کنید
- جامعهشناسی علوم و جامعهشناسیهای علم
- علم و ساخت اجتماعى (۳)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم
- معرفت، علم و حيات فردى (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit) (۳)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم (۲)
- دانشمند و نقش اجتماعی او (The Scientist and His social Role, G. De Gré, opcit) (۲)
- علم و ساخت اجتماعى (۲)
- تغييرات اجتماعى و نرمهاى فرهنگى علم (۲)
- علم
- معرفت، علم و حیات فردی (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit)
- از معرفت تا جامعهشناسی علم (۳)
- معرفت، علم و حيات فردى (Knowledge, Science, and Individual Life, G.DeGrè, opcit) (۲)
- علم و نظام اجتماعى (۴)
- علم و نظام اجتماعی
- تغییرات اجتماعی و نرمهای فرهنگی علم
- علم و نظام اجتماعى (۳)
- علم و نظام اجتماعى (۲)
- دانشمند و نقش اجتماعی او (The Scientist and His social Role, G. De Gré, opcit)
- علم و ساخت اجتماعی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
دولت علی شمخانی مجلس شورای اسلامی مجلس شورای نگهبان حجاب دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران انتخابات افغانستان گشت ارشاد رئیس جمهور
تهران شورای شهر سلامت هواشناسی شورای شهر تهران شهرداری تهران پلیس قتل فضای مجازی سیل کنکور وزارت بهداشت
دلار تورم خودرو قیمت دلار مالیات قیمت خودرو بازار خودرو بانک مرکزی قیمت طلا مسکن ایران خودرو سایپا
سریال نون خ پیمان معادی تئاتر تلویزیون فیلم سینمای ایران سینما بازیگر موسیقی سریال پایتخت ازدواج
سازمان سنجش خورشید
رژیم صهیونیستی غزه اسرائیل فلسطین آمریکا جنگ غزه روسیه اوکراین حماس ترکیه نوار غزه عراق
فوتبال استقلال ایران پرسپولیس فوتسال تیم ملی فوتسال ایران بازی باشگاه پرسپولیس سپاهان جام حذفی آلومینیوم اراک تراکتور
هوش مصنوعی اپل آیفون ماه تبلیغات فناوری ناسا گوگل نخبگان مریخ
خواب موز کاهش وزن بارداری دندانپزشکی آلزایمر روغن حیوانی