پیشگیری و کنترل

مهم‌ترين اقدام پيشگيرى استفاده از واکسن مى‌باشد. واکسن تهيه‌شده از سويه‌هاى مناسب، افراد واکسينه‌ شده را به‌ احتمال ۷۰ تا ۸۰% محافظت مى‌کند.

بى‌ثباتى ويروس آنفلوانزا، عفونت‌هاى تحت بالينى و دورهٔ کمون کوتاه، پيشگيرى و کنترل اين بيمارى را مشکل مى‌سازد. به علاوه پديدهٔ Original Antigenic Sin (O.A.S مشکل ديگر ايمن‌سازى است. بدين معنى به‌دنبال واکسيناسيون با سوش‌هاى شايع سطح پادتن، عليه سوش‌هاى مرتبط قبلى که شخص پيش از آن با آنها برخورد داشته است، سريع‌تر و باعيار بالاتر افزايش مى‌يابد. در نتيجه پاسخ مناسب و با عيار خوب به سوش جديد واکسن داده نمى‌شود.

براى تهيهٔ واکسن مناسب، شبکه‌هاى آزمايشگاهى سازمان جهانى بهداشت در سرتاسر جهان، ويروس‌هاى شايع را جدا و به مراکز اصلى سازمان جهانى بهداشت ارسال مى‌کنند تا با مقايسه با سوش‌هاى در حال چرخش در سرتاسر جهان با انتخاب سوش مناسب تغييرات لازم در فرمولاسيون واکسن داده شود.

واکسن‌هاى ويروسى آنفلوانزا به دو صورت وجود دارد:

واکسن‌هاى غيرفعال شده (Inactivated)

اين واکسن‌ها به صورت تزريقى مصرف مى‌شوند. واکسن به‌طور معمول حاوى ويروس تيپ A با دوساب تايپ H₁N₁ و H₃N₂ و ويروس تيپ B مى‌باشد. فرمول اين واکسن سه‌ظرفيتى ازطرف سازمان جهانى بهداشت بر اساس سوش‌هاى شايع در زمستان گذشته تعيين مى‌شود و بهترين زمان واکسيناسيون پائيز مى‌باشد. سه نوع واکسن غيرفعال شده وجود دارد:

۱. واکسن داراى ويروس کامل غيرفعال شده به‌نام Whole-Virus(WV)

۲. واکسن ساب ويريون (Subvirion Vaccine(SV

۳. واکسن پادگن سطحى Surface Antigen Vaccine

- واکسن نوع اول:

ويروس پس ازتکثير در مايع آلانتوئيک تخم‌مرغ جنين‌دار با بتاپروپيولاکتون، غيرفعال مى‌شود و سپس تخليص مى‌گردد. مقدار HA موجود در هر دوز واکسن استاندارد است (۱۰ تا ۱۵ ميکروگرم در هر دُز واکسن براى افراد بالاى سه سال و ۵/۷ ميکروگرم براى کودکان کمتر از سه سال).

- واکسن نوع دوم:

ويروس را با دترجنت متلاشى مى‌کنند و سپس با مواد شيميائى غيرفعال مى‌سازند.

- واکسن نوع سوم:

فقط پروتئين‌هاى سطحى NA و HA را پس از تکثير ويروس تخليص مى‌نمايند.

واکسن‌هاى غيرفعال شده داراى عوارض جانبى نظير تب، درد ماهيچه‌اي، سردرد و کسالت است و خودنمائى‌هاى موضعى مانند سرخى و حساسيت و درد در محل تزريق مشاهده شده است. توصيه مى‌شود در کودکان کمتر از ۱۲ سال تنها واکسن SV استفاده گردد که عوارض جانبى آن کمتر است. به‌ دنبال تزريق واکسن‌ گاهى واکنش‌هاى آلرژيک مربوط به اجزاء پروتئينى حاصل از تخم‌مرغ ديده مى‌شود.

واکسن به‌ميزان ۳۰ تا ۷۰% در کاهش بروز بيمارى و ۶۰ تا ۹۰% در کاهش پنوموني، بسترى‌شدن و مرگ‌ومير مؤثر است.

واکسن‌هاى ويروس ضعيف‌شده (Live viruse vaccine)

براى استفاده از واکسن‌هاى ويروسى ضعيف‌ شده دو دليل موجود است:

اول آنکه واکسن‌هاى غيرفعال حفاظت کامل فراهم نمى‌کنند و به علاوه، ايمنى موضعى که در عفونت‌هاى تنفسى نقش مهمى دارند، توسط واکسن‌هاى زندهٔ ويروسى که بصورت موضعى مصرف مى‌شود، ايجاد مى‌شود.

براى تهيه اين نوع واکسن از يک ويروس دهنده (Donor) که ازقبل تضعيف شده است، يعنى ويروس به ‌سرما عادت داده ‌شده و قادر به تکثير در ۲۵ درجه سانتى‌گراد (Cold CA Adapted) و به علاوه، حساس به حرارت يعنى عدم توانائى تکثير در دماى بين ۳۸ تا ۳۹ درجه سانتى‌گراد استفاده مى‌شود و ژن‌هاى ويرولانت (HA,NA) مسؤول اپيدمى يا پاندمى جديد را با نوترتيبى با ويروس دهنده جابجا مى‌کنند.

توصيه مى‌شود در کودکان کمتر از ۶ سال واکسن زنده استفاده نشود.

افراد بالاى ۶۵ سال به‌ ترکيبى از واکسن زنده همراه با واکسن کشته بهتر جواب مى‌دهند. گرچه پاسخ ايمنى در کودکان از قبل واکسينه‌ شده يا کودکانى که از قبل با ويروس آنفلوانزا برخورد داشته‌اند و افراد زير ۶۵ سال در تزريق واکسن زنده و غيرزنده تفاوتى ندارد، ولى واکسن زنده بهتر پذيرفته مى‌شود.

فرمول واکسن پيشنهادى بر اساس سال ۲۰۰۰-۱۹۹۹(۱۳۷۸)

با توجه به سوش‌هاى شايع در سال ۱۹۹۹ واکسن پيشنهادى داراى ترکيب زير مى‌باشد:

		A/Sydney/5/97 (H3N2)
		A/Beijing/262/95 (H1N1)
		A/Beijing/184/93

لازم به توصيح است در زمستان سال ۱۳۷۷ در ايران ويروس‌هاى (A/Sydney/5/97 (H₃N₂ و A/Beijing/184/93 در چرخش بوده است. توصيه شده است افراد بالغ يک دُز واکسن دريافت کنند، ولى کودکانى که پيش از اين با ويروس برخورد نداشته‌اند، دو دُز واکسن با فاصله ۴ هفته دريافت نمايند.

- داروهاى ضدويروسى:

آمانتادين هيدروکلرايد - که داراى ساختمان سه‌حلقه‌اى با يک گروه آمين است - داروئى است که به‌ عنوان پيشگيرى و درمان مورد استفاده قرار مى‌گيرد و بر روى آنفلوانزاى A مؤثر است، ولى بر روى آنفلوانزاى B و C تأثير ندارد. ريمانتادين آنالوگ داروى فوق است و همان خاصيت را دارد.

تأثير اصلى آمانتادين و ريمانتادين بعد از جذب ويروس به سلول و قبل از مرحلهٔ نسخه‌بردارى از ژنوم است. سوش‌هاى مقاوم نسبت به اين دارو مشاهده مى‌شود. آمانتادين باعث انسداد کانال يونى در آنفلوانزاى A شده و با مانع ‌شدن از ورود يون ⁺H ، تغيير pH که لازمهٔ برهنه‌شدن ويروس است، انجام نمى‌گيرد. اين دارو در افراد پُرمخاطرهٔ واکسينه‌ نشده، افراد بسترى‌شده در بيمارستان‌ها و افرادى که به ترکيبات پروتئينى تخم‌مرغ حساسيت دارند، استفاده مى‌شود.

دارو بر عملکرد پاسخ ايمنى نسبت به واکسن آنفلوانزا تأثير ندارد، بنابراين همراه با واکسن مى‌توان تجويز کرد. دُز معمولى اين دارو روزانه ۲۰۰mg ( در هر ۱۲ ساعت بصورت خوراکي) به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز در افراد پرمخاطره توصيه مى‌شود.

عوارض دارو شامل عدم تمرکز فکري، سرگيجه، بى‌خوابى هيپوتانسون، احتباس ادرار و نارسائى احتقانى قلب است. به ‌علت اينکه دارو از کليه دفع مى‌شود، اثرهاى سوء دارو در افراد مسن و بيماران با اختلال کليوى بيشتر است. دارو ۷۵ تا ۹۰ درصد در پيشگيرى از بيمارى مؤثر است.