|
|
مقدار کل چربى شير از زنى به زن ديگر متفاوت است و اين ميزان تحت تأثير تعداد باردارى و فصل سال نيز قرار مىگيرد. نتايج مطالعاتى که بر روى ميزان چربى شير در چند نقطه دنيا انجام شده اين ميزان را بين ۰۲/۳ تا ۳/۵ درصد گزارش کردهاند. روش نمونهگيرى ممکن است بر روى ميزان چربى شير تأثير گذارد، چه در يک وعده شيردهى ميزان چربى در شروع شيردهى (Formilk) حدوداً يک سوم چربى موجود در خاتمه شيردهى (Hindmilk) است.
|
|
در شير انسان انواع مختلف چربى وجود دارد که حدود ۹۰ درصد آنرا ترىگليسريد تشکيل مىدهد. مقدار کمى فسفوليپيدها، کلسترول، دىگليسريدها، مونوگليسريدها، گليکوليپيدها، استراسترولها و اسيدهاى چرب آزاد نيز در شير يافت مىشود. ترکيب اسيد چرب شير انسان تا اندازه زيادى با شير گاو تفاوت دارد. ميزان اسيد چرب بايسته (اسيد لينولئيک) در شير انسان بسيار زيادتر از شير گاو است. ميزان اسيدهاى چرب اشباع شده و کوتاه زنجير (C۴ و C۸) در شير گاو بيشتر است. در شير انسان کلسترول بيشتر از شير گاو وشيرهاى تهيه شده تجارتى است. به طورىکه پيشنهاد شده است، اين ميزان زياد کلسترول در شير مادر مزيتى براى نوزاد بهشمار مىرود، چه براى سنتز ميلين در سيستم اعصاب مرکزى که سريعاً در حال رشد است لازم است. همچنين ميزان کلسترول زياد شير مادر در اوايل زندگى سبب تحريک در تکامل آنزيمهاى لازم جهت تجزيه کلسترول مىگردد.
|
|
شواهد موجود دلالت بر اين دارد که چربى موجود در شير مادر ممکن است تا حد يک گرم به ازاء هر ۱۰۰ ميلىليتر شير کاهش يابد. تحت اين شرايط کالرى موجود در شير و بالنتيجه انرژى لازم جهت شيرخوار کاهش مىيابد. اساس ترکيب شير کمچربى مادر فقط در رابطه با رژيم در دوران شيردهى نيست، بلکه در رابطه با ناکافى بودن انرژى مصرفى در باردارى که منجر به ذخيره ناکافى چربى شده، نيز مىباشد.
|
|
ترکيب چربى در شير انسان بهطور چشمگيرى در رابطه با رژيم مادر تغيير مىکند. در زنان شيردهى که از رژيم غنى از چربى سير نشده پلى (از قبيل روغن ذرت يا پنبه دانه) استفاده مىکنند، ميزان چربى سير نشده پلى در شير افزايش مىيابد. بههمين دليل ترکيب چربى شير در زنان گياهخوار کاملاً با غيرگياهخوار متفاوت است. همچنين چون در سالهاى اخير، بهخصوص در ممالک پيشرفته از قبيل آمريکا، مصرف چربى سير نشده زياد شده است، اين موضوع بر روى ترکيب اسيد چرب شير مادر نيز تأثير گذاشته است.
|
|
زمانىکه انرژى مصرفى شديداً محدود و کاهش مىيابد، ترکيب اسيد چرب شير انسان منعکسکننده چربى ذخيره مادر است و نمايانگر بهحرکت درآوردن چربى در زمان کاهش انرژى مصرفى است. در ضمن مصرف زياد کربوهيدرات (بهحدى که مقدار زيادى از کالرى رژيم را کربوئيدارت تأمين کند) نيز سبب افزايش اسيدهاى چرب سير (اشباع) شده لاريک و ميريستيک در شير مىشود و اهميت اين موضوع نيز تاکنون ناشناخته مانده است.
|
|
| آنزيمهاى هضمکننده چربى در شير انسان
|
|
شير انسان حاوى چندين ليپاز است. يکى از اينها ليپوپروتئين ليپاز است که ممکن است از بافت پستان مادر وارد شير شده باشد. آنزيم ديگر، فعاليتى شبيه ليپاز لوزالمعده دارد و سبب تجزيه ترىگليسريد به اسيدهاى چرب آزاد و گليسرول مىشود. اين آنزيم در فراکسيون چربى است و بهنظر مىآيد که توسط نمکهاى صفراوى ممانعت شود. اين آنزيم احتمالاً مسؤول تجزيه چربى شير يخزده و شير موجود در يخچال (که براى استفاده بعدى نگهدارى مىشود) مىگردد. ليپاز در فراکسيون شير بدون چربى فعاليتى ندارد. اعتقاد بر اين است که اين ليپاز زياد، يعنى ليپازهائى که توسط نمک صفراوى تحريک مىشوند، فقط در شير راستهٔ پستانداران (Primates) وجود دارد و براى اين گونهها مفيد است. چون ليپازهائى که توسط نمک صفراوى تحريک مىشوند در روده شيرخوار ثابت و فعال هستند، اينها بنابراين مىتوانند به ئيدروليز ترىگليسريد شير کمک کنند و بههمين دليل هضم چربى در شيرخوارىکه از شير مادر استفاده مىکند راحتتر از شيرخوارى است که شيرگاو مىخورد.
|
|
| کربوهيدرات و کارتينين در شير انسان
|
|
هم در شير انسان و هم در شير گاو وجود دارد و تصور بر اين است که به هضم چربى کمک مىکند. کارنتين موجود در هر ميلىليتر شير انسان mole ۵۹n و در فرمولائى که براساس شير گاو تهيه شده باشد mole ۵۰n يا بيشتر است. فرمولائى که براساس سويا و يا سفيده تخممرغ تهيه شده باشد داراى کارنتين کمى است (mole ۴n >در هر ميلىليتر). بههمين دليل بيشتر تهيهکنندگان فرمولاى سويا به محصولات خود کارنيتن اضافه مىکنند.
|
|
کربوئيدرات: لاکتوز کربوئيدرات اصلى شير است. لاکتوزيد و صورت α و β لاکتوز در شير وجود دارد. لاکتوز نسبتاً غيرمحلول است و در روده کوچک به آهستگى هضم و جذب مىشود.
|
علاوه بر لاکتوز، کربوئيدراتهاى ديگر نيز در شير وجود دارد، ولى سالها تصور بر اين بود که لاکتوز تنها کربوئيدرات موجود در شير انسان است. اخيراً بهوجود مقدار کمى گلوکز، گالاکتوز، گلوکز آمينها و ديگر اوليگوساکاريدهاى حاوى ازُت در شير انسان نيز پى بردهاند.
|
|
شير انسان با وجودى که داراى کربوئيدرات پيچيده نيست، ولى حاوى آنزيم آميلاز (آنزيم تجزيه کننده نشاسته) مىباشد، که کاملاً در pH معده و روده کوچک مقاوم است. اهميت فيزيولوژيکى آميلاز پستان ممکن است مشابه ليپاز (که توسط نمک صفراوى تحريک مىشود) موجود در شير انسان باشد.
|
|
|
مواد معدنى زياد مقدار (ماکرو) که در شير رسيده انسان وجود دارد عبارتند از: پتاسيم، کلسيم، فسفر، کلرور سديم و ... مواد معدنى کم مقدار آهن، مس و منگنز نيز بهمقدار بسيار کم در شير انسان يافت شده است و چون اين عناصر براى ساخته شدن گلبول قرمز طبيعى خون لازم هستند، لذا شيرخوارانى که به مدت طولانى منحصراً از شير استفاده مىکنند ممکن است دچار کمخونى شوند. مواد معدنى کممقدار ديگر از قبيل روي، منيزيم، آلومينيم، يُد، کُرُم، سلنيوم و فلوريد نيز در شير به مقدار ناچيزى وجود دارند. به شيرخوارانى که آب فلوريد شده داده نمىشود، علاوه بر شير مادر، دادن فلوريد مکمل روزانه از راه دهان که قبلاً مقدار آن توسط پزشک تعيين شده، مفيد مىباشد. مصرف فلوريد مکمل در دوران شيردهى تأثيرى بر روى ميزان آن در شير نمىگذارد.
|
|
ميزان کل مواد معدنى در شير انسان نسبتاً ثابت است، ولى ميزان هر يک از عناصر ممکن است با وضع مادر و مرحله شيردهى متفاوت باشد. نتايج برخى از مطالعات نشان داده است که غلظت چند عنصر از قبيل روى و آهن هفتهها و ماهها پس از شروع شيردهى کاهش مىيابد. در ضمن در بيشتر موارد مطالعه شده، ارتباطى بين مواد معدنى مصرفى مادر و ميزان آنها در شير يافت نشده است.
|