جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

عکس‌العمل‌های گیاه به جیبرلین


  عکس‌العمل‌هاى گياه به جيبرلين
عمل GA با اکسين‌ها، سيتوکينين‌ها و احتمالاً هورمون‌هاى ديگر به‌صورت فزاينده است و اين روش را همگرائى سيستم‌ها يا سينرژيسم (Symergism)، مى‌نامد. براى مثال، غالبيت انتهائي، رشد کامبيوم، ژئوتروپيسم و ريزش برگ‌ها و بکرزائى در اثر فعاليت اکسين هستند، اما جيبرلين‌ها نيز روى اين عکس‌العمل‌ها تأثير مى‌گذارد و يا اينکه براى آنها ضرورى است. GA۳ در افزايش تشکيل ميوه؛ حتى در سيب و گلابى که خيلى کم به اکسين حساس هستند، بسيار مؤثر است. پارتنوکارپى در ميوه‌هاى هسته‌دار که نسبت به IAA عکس‌العمل نشان نمى‌دهند، در اثر GA تحريک مى‌شود.
شناخته‌ترين عکس‌العمل گياه نسبت به GA همان تحريک رشد ميان‌گره‌اى است. ارتفاع گياهان پاکوتاه: ذرت، نخود و لوبياى بوته‌اى پس از آغشته شدن با GAها به‌صورت طبيعى درمى‌آيند. GAها مى‌توانند جايگزين يک دورهٔ سرما که در گياهان دو ساله (مثل چغندرقند و کلم) براى تحريک گلدهى ضرورى است، بشود.
آزاد شدن آلفاآميلاز و متعاقب آن هيدروليز نشاسته و جوانى‌زنى نياز به جيبرلين‌ها دارد.
گلدهى به هورمون خاصى نسبت داده نشده است، اما در يک رقم نخود که به فتوپريود تحت شرايط روز بلند حساس است، نشان داده شده که جيبرلين‌ها در رشد نامحدود گياه (عدم گلدهي) مؤثر هستند. يک متابوليت GA۹ که قابل انتشار از طريق پيوند بود، گلدهى را به تأخير انداخت. روزهاى بلندى که گلدهى را در ارقام بالا مى‌برد، موجب کاهش متابوليت GA۹ به ميزان ده برابر گرديد. اين اثر دال بر تأثير مستقيم هورمون‌هاى رشد در عمل گلدهى مى‌باشد. اين يافته‌ها در توجيح علل رشد محدود و رشد نامحدود مهم هستند. گياهان با گلدهى نامحدود (Indeterminate)، مثل ارقامى از سويا که در عرض‌هاى شمالى کشت مى‌شوند، در عکس‌العمل به دورهٔ روشنائى از جوانه‌هاى جانبى توليد گل و ميوه مى‌کنند، درحالى‌که جوانهٔ انتهائى رويشى روى آنها باقى مى‌ماند. در انواع گياهان با گلدهى محدود (Deteminate)، تقريباً همهٔ گل‌ها به يک‌ باره باز مى‌شوند. مکانيزم اين نوع کنترل ممکن است به دليل ميزان GA در جوانه‌ها باشد که مى‌تواند از گلدهى جوانهٔ انتهائى در انواع نامحدود، يا همهٔ جوانه‌ها در شرايط روز بلند جلوگيرى کند.
عکس‌العمل‌هاى گياه نسبت به GA را مى‌توان عموماً به‌صورت زير خلاصه کرد:
۱. در همهٔ گياهان پا کوتاه اگر GA روى آنها مصرف شود، ارتفاع گياه در اثر افزايش ميان‌گره‌هاى ساقه به حد گياه طبيعى مى‌رسد، درحالى‌که قسمت‌هاى بريده شده معمولاً به GA عکس‌العمل نشان نمى‌دهند.
۲. غالب گونه‌هاى گياهى و ارقامى که به ميزان کافى GA توليد مى‌کنند، به منبع خارجى آن عکس‌العمل نشان نمى‌دهند. گياهانى که از نظر ژنتيکى پاکوتاه هستند به‌خصوص در آنهائى که پاکوتاهى با يک ژن کنترل مى‌شود به منبع خارجى GA عکس‌العمل نشان مى‌دهند.
۳. عکس‌العمل‌هاى مثبت گياه نسبت به GA در طيف وسيعى از غلظت رخ مى‌دهد. برعکس واکنش‌هاى گياه نسبت به اکسين در يک طيف محدود از غلظت آن انجام مى‌شود. بنابراين حتى سطوح بالاى GA سمى نيستند و باعث هيچ‌گونه پاسخ مثبت يا منفي، به‌جز براى گياهان حساس پاکوتاه نمى‌شوند، درحالى‌که غلظت‌هاى زياد اکسين‌ها، علف‌کش‌هاى مؤثرى را تشکيل مى‌دهند.
GAها در فعاليت‌هاى بيولوژيک، تفاوت زيادى دارند، GA۷ و GA۳ وسيع‌ترين دامنهٔ فعاليت را دارا هستند، هرچند که GA۴، GA۷ و GA۹ در طويل شدن هيپوکوتيل خيار از GA۳ فعال‌تر هستند.
ذرت پاکوتاه به GA۴ عکس‌العمل نشان مى‌دهد درحالى‌که لوبياهاى پاکوتاه اين‌طور نيستند؛ با اين حال هر دو به GA۷ عکس‌العمل نشان مى‌دهند. GA۴ چندين برابر بيش از GA۸ روى گياهان مورد آزمايش، فعال است. صفت مشترک GA۴، GA۷ و GA۹ نداشتن ريشه هيدروکسيل در کربن شمارهٔ ۷ است (شکل مسير بيوسنتزى GA۳ و GA۷ با حلقهٔ لاکتونى و GA۱۷ و GA۱۴، بدون حلقهٔ لاکتوني). احتمالاً همه جيبرلين‌ها با اکسين به‌طور مکمل عمل مى‌کنند.
  موارد استفاده جيبرلين‌ها در کشاورزى
در دههٔ ۱۹۵۰ انتظارات در مورد کارآئى GA در افزايش توليد زراعى بالا بود. کنترل گلدهى و افزايش رشد و بارورى با کاربرد جيبرلين‌ها نمودار گشت. تعداد زيادى از محققين در سراسر دنيا، تحقيق روى GA را شروع کردند و تأثيرات آنها را روى نحوهٔ رشد گياه و پارامترهاى عملکرد تعداد زيادى از گونه‌هاى اقتصادي، بررسى نمودند. جوانه‌زنى و خروج از خاک در بعضى ژنوتيپ‌ها افزايش يافت، اما تأثير GA روى گندم منفى بود. در توليد مادهٔ خشک با وجود افزايش ارتفاع گياه، تغييرى حاصل نشد.
کشف اين پديده که GAها مى‌توانند گياهان نر عقيم به‌وجود بياورند، موجب پيدايش علاقه در استفاده از GAها در صنعت بذر دورگ گرديد. GA۳ يک درجهٔ بالائى از نر عقيمى در ذرت را به‌وجود آورد و ليکن نتايج به‌دست آمده ثابت نبود و بستگى زيادى به ميزان کاربرد و زمان کاربرد GA۳ داشت. استفاده از GAها در توليد نر عقيمى به‌دليل عکس‌العمل‌هاى ناپايدارى که به‌دست آمد، رايج نگرديد.
کاربرد GA۳ روى انگور بى‌دانهٔ تامپسون حکايت از يک موفقيت مى‌کند. کاربرد محلول ۲۰۰ppm، GA۳ بر روى گلبرگ‌ها، (براکته‌هاى گل)، توليد دانه‌هاى بزرگ‌تر با کيفيت خوراکى بهترى کرد. در صنعت مالت‌سازي، جيبرلين‌ها فعاليت آلفاآميلاز و در نتيجه هيدروليز نشاسته را در بذور بدون جنين جو بالا مى‌برند. با وجود همه اينها، جيبرلين‌ها توقعات ما را برآورده نکرده‌اند. اين امر عمدتاً به اين خاطر است که ارقام جديد زراعي، از نظر رشد و توليدمثل طورى انتخاب شده‌اند که به‌طور غيرمستقيم تأمين‌کننده ميزان توليد GA موردنياز خود باشند و نياز به منبع خارجى جيبرلين‌ها نباشد.


همچنین مشاهده کنید