جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

عوامل محیطی مؤثر بر تبخیر و تعرق


مجموع آبى را که در مزرعه از طريق تبخير از سطح خاک و تعرق از گياه، از دست مى‌رود تبخير و تعرق (ET)، مى‌نامند. تبخير يک فرآيند وابسته به انرژى است که متضمن تغيير از حالت مايع به بخار مى‌باشد. شدت تعريق تابع اختلاف فشار بخار، مقاومت در برابر جريان آب، و توانائى گياه و خاک از نظر انتقال آب به جايگاه تعرق مى‌باشد. تعرق عمدتاً نيروى محرکه جهت به جريان انداختن آب جذب شده در گياه را، على‌رغم وجود نيروى ثقل و مقاومت‌هاى اصطکاکى موجود در مسير آب، تأمين مى‌کند. سرعت جذب آب عمدتاً توسط شدت تعرق تعيين مى‌شود. فشار ريشه و جذب فعال آب نقش ناچيزى در جذب آب ايفاء مى‌نمايند و وقتى اين مکانيزم‌ها مشخص مى‌شوند که تعرق کم باشد و يا متوقف شده است.
   عوامل محيطى مؤثر بر تبخير و تعرق
اتلاف آب از گياه توسط عوامل گياهى و محيطى تعيين مى‌شود. اثر عوامل محيطى روى تبخير و تعرق به‌نام نياز اتمسفرى (Atmospheric demand)، يا نياز تبخيرى (Evaporatory demand)، ناميده مى‌شود. هرقدر نياز اتمسفرى بيشتر باشد، آب با سرعت بيشترى از يک سطح آزاد مى‌تواند تبخير شود. عوامل زير روى نياز اتمسفرى تأثير مى‌گذارند:
۱. تشعشع خورشيد. از ميزان تشعشعى که توسط برگ جذب مى‌شود حدود ۱ تا ۵% آن صرف فتوسنتز مى‌شود و حدود ۷۵تا ۸۵% آن به مصرف گرم کردن برگ و تعرق مى‌رسد. افزايش تشعشع خورشيد موجب افزايش نياز اتمسفرى مى‌گردد.
۲. درجه حرارت. افزايش درجه حرارت ظرفيت پذيرش آب توسط هوا را افزايش مى‌دهد (شکل اثرات باد بر تعرق و ساختمان روزنه‌ها).
۳. رطوبت نسبي. هر چه محتوى آب هوا بيشتر باشد پتانسيل آب هوا بيشتر است. اين بدين معنى است که نياز اتمسفرى با افزايش رطوبت نسبى کاهش مى‌يابد. (شکل‌هاى تغييرات پتانسيل آب اتمسفرى نسبت به تغيير رطوبت نسبى در ۲۵ درجه سانتى‌گراد و تأثيرات درجه حرارت برروى ظرفيت نگهدارى آب در هوا).
۴. باد. تعرق موقعى صورت مى‌گيرد که بخار آب از طريق روزنه به بيرون منتشر مى‌شود. در هواى آرام يک مانع اختلاف فشار، متشکل از يک لايه آب در اطراف روزنه ايجاد مى‌شود که شيب انتشار بين برگ و هوا را کاهش مى‌‌دهد. اين بدين معنى است که آبى که از سطح مرطوب درونى برگ به بيرون منتشر مى‌شود در مقابل خود با يک لايه آب از بيرون برگ روبه‌رو مى‌شود. اين لايه شيب انتشار بين برگ و هوا را در نتيجه تعرق کاهش مى‌هد. وقتى هواى متلاطم (باد) رطوبت موجود در نزديکى برگ را دور مى‌سازد اختلاف پتانسيل آب داخل برگ و هواى مجاور روزنه‌ها افزايش مى‌يابد و انتشار آب از برگ افزايش مى‌يابد.
اقليم‌شناسان نياز اتمسفرى را با تعيين مقدار تبخير از تشتک تبخير اندازه‌گيرى مى‌کنند. حداکثر نياز اتمسفرى در زمانى از سال اتفاق مى‌افتد که تشعشع خورشيد درجه حرارت در حداکثر مقدار خود قرار دارند.


همچنین مشاهده کنید