کولی‌ها

کولى‌ها که اصطلاحات متعددى نظير: کاولي، لولي، غربال‌بند، غرشمال، زرگر، فيوج، جوکي، جات، کزنگى و غيره درباره آنها به‌کار مى‌رود، گروه معروفى هستند که زندگى چادرنشينى دارند و از لحاظ ويژگى‌هاى جسمانى اختلاف و تنوع زيادى ميان آنها مشاهده مى‌شود(لغت‌نامه دهخدا واژه کولى). کولى‌ها در اروپا و آسيا به‌طور پراکنده و به‌صورت گروه‌هاى کوچک و گاه نسبتاً بزرگ همواره در حرکت و کوچ هستند. تاريخ زندگى آنها بر دستى دانسته نيست.

به‌نظر مى‌رسد که خاستگاه اجتماعى آنها از هند است. مانند مردم سرزمين هند پوست تيره موى مشکى دارند ^(۱).از گويش آنها چنين بر مى‌آيد که از هندوستان برخاسته‌اند. در ايران در نقاط مختلف به‌طور دوره‌گردى به زندگى خود ادامه مى‌دهند، کار آنها بيشتر ساختن ابزار و آلات فلزى مانند کارد، قندشکن، داس و تبر، سه‌پايه آهنى و تعميرات پاره‌اى لوازم و وسائل کشاورزى است. اغلب در کنار دهکده‌ها چادر مى‌زنند و با روستائيان به مبادله جنس به‌جنس و در مواردى مبادله نقدى مى‌پردازند. گاه دزدى هم مى‌کنند. ضرب‌المثلى است معروف که مى‌گويد: 'کولي، کولى را ديد چماق خود را دزديد' . کولى‌ها به‌علت داشتن چهره مشخص آفتاب سوخته اغلب از مردمان ديگر بازشناخته مى‌شوند، وضع زندگى آنها که نه به زراعت مى‌پردازند و نه دامپرورى مى‌کنند با مردم چادرنشين دامدار کاملاً متمايز است. (برتا موريس پارکر، فرهنگ‌نامه، رضا اقصى و ديگران اميرکبير ۱۳۴۶ جلد ۱۲).

(۱) . هنرى فيلد، مردم‌شناسى ايران، عبدالله فريار، ابن‌سينا ۱۳۴۳ ص ۱۷۰.

پاره‌اى از کلى‌ها نوازنده دوره‌‌گرد هستند، به‌‌هنگام برداشت محصول در سرخرمن‌ها پيدا مى‌شوند، ساز و دهل مى‌زنند و خستگى کار را از بدن روستائيان مى‌زدايند و مقدارى گندم، جو يا محصولى ديگر به‌عنوان سرخرمنى مى‌گيرند و مى‌روند.(پرويز ورجاوند، روش بررسى و شناخت کلى ايلات و عشاير، مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعى ۱۳۴۴ ص ۳۴).

گاه در جشن‌هاى عروسى روستائيان بى‌خبر حاضر مى‌شوند و با هنرمندى خاصى ساز مى‌زنند و آواز مى‌خوانند. قلمرو کوچ و زندگى کولى‌ها عمدتاً نامشخص است. برخى در منطقه معينى آمد و رفت مى‌کنند، پاره‌اى برنامه و هدف و مقصود مشخصى ندارند و چه بسيار اتفاق مى‌افتد که به محل اوليه خود بازنگردند. کولى‌ها نه به زمين وابسته‌ هستند نه پايبند نگاهدارى و پرورش دام هستند، کاملاً رها از قيد و بند و سرگردان هستند. بدين‌سان مى‌بينيم که کولى‌ها هم نوع خاصى از گروه کوچ گرانند که با ايلات و عشاير کاملاً فرق دارند.