|
|
|
|
|
|
| شيوع مالاريا در يک محل و در يک مقطع زمانى معين را با معاينهٔ يک نمونهٔ جمعيت از نظر بزرگى طحال يا وجود انگل در خون آنها مى‌توان برآورد کرد. نتايج بدست آمده با شاخص‌هاى زير بيان مى‌شوند:
|
|
| - ميزان طحالى (Spleen rate):
|
| عبارت است از نسبت کودکان ۲ تا ۱۰ ساله که طحال بزرگ داشته باشند. ميزان طحالى براى سنجش آندميسيتهٔ مالاريا در جامعه به فراوانى بکار گرفته مى‌شود.
|
|
| - متوسط بزرگى طحال:
|
| اين شاخص نوع آراسته‌تر ميزان طحالى است و بر متوسط بزرگى دلالت مى‌نمايد. متوسط بزرگيِ طحال براى مالارياسنجى (Malariaiometry) شاخص سودمندى است.
|
|
| - ميزان انگلى:
|
| عبارت است از نسبت کودکان ۲ تا ۱۰ ساله‌اى که انگل مالاريا در گسترهٔ خون آنها ديده شده است.
|
|
| - شاخصِ تراکمِ انگل:
|
| اين شاخص نشان‌دهندهٔ متوسط پارازيتمى (وجود انگل در خون) در نمونه‌اى از يک گروه به طور کامل معينِ جمعيت است. براى محاسبهٔ اين شاخص تنها شمارهٔ گستره‌هاى مثبت در مخرج کسر قرار داده مى‌شوند.
|
|
| ميزانِ انگليِ شيرخواران: عبارت است از نسبت شيرخواران کمتر از يک‌ساله‌اى که انگل مالاريا در گسترده خون آنها ديده شده است. اين ميزان حساس‌ترين شاخصِ انتقالِ تازهٔ مالاريا در يک محل به شمار مى‌رود. اگر به‌مدت سه سال پشت‌سرهم ميزان انگلى شيرخواران در جايى صفر باشد، عدم انتقال مالاريا در آن محل محسوب مى‌شود، حتى اگر آنوفل ناقل در انتقال پيشين همچنان در محل باقى مانده باشد.
|
|
| - ميزان نسبتى بيماران (Proportional case rate):
|
| چون تعيينِ ميزانِ ابتلا به‌مالاريا، جز در مواردى که تشخيص و گزارش‌دهى دربارهٔ هر دومورد بصورت کامل انجام شود، دشوار است، ميزان نسبتى بيماران بکار گرفته مى‌شود، که
عبارت است از شمارِ بيمارانى که به‌عنوان مالاريايِ بالينى تشخيص داده مى‌شوند، به‌ازاء يک‌صد بيمار معاينه شده در بيمارستان‌ها يا درمانگاه‌ها. اين ميزان يک شاخص خام است،
زيرا بيماران را مرتبط با توزيع زمانى و مکانى آنها در نظر نمى‌گيرد.
|
|
|
|
| با کاهش مالاريا و انجام مراقبت از آن، ابزارهاى معمولى ارزشيابى مالاريا (که پيشتر ذکر شد) ديگر نسبت به درگيرى مواردِ مالاريايِ باقى‌مانده در جامعه حساسيت نشان نمى‌دهند و
لازم است که مالاريا، نه در يک نمونه از جمعيت بلکه در همهٔ جمعيت سنجيده شود و آن هم نه بصورت دوره‌اى بلکه با روشى پيوسته. از اين‌رو اصطلاح سنجش از شيوع به بروز تغيير يافته، اينک
شاخص‌هائى مانند بروز سالانهٔ انگل و بروز سالانهٔ فالسيپارم براى اندازه‌گيرى بروز مالاريا در جامعه بکار گرفته مى‌شود.
|
|
|
|
| بررسى مالاريا بدون کاوش‌هاى مربوط به حشرهٔ ناقل کامل نيست. بعضى شاخص‌هاى مهم ناقل عبارتند از:
|
|
| - شاخص خون انسان (Human Blood Index):
|
| عبارت است از نسبت پشه‌هاى آنوفل که به‌تازگى خون انسان را خورده‌اند و در معدهٔ آنها خون انسان هست. اين شاخص درجهٔ انسان‌دوستى (آنتروفيليسم) پشه را نشان مى‌دهد.
|
|
| - ميزان اسپوروزوئيت:
|
| عبارت است از نسبت آنوفل‌هاى ماده‌اى که در غدد بزاقى آنها اسپوروزوئيت يافت مى‌شود.
|
|
| - تراکم پشه:
|
| اين شاخص به طور معمول بصورت شمارهٔ پشه‌هائى که در يک ساعت توسط يک نفر گرفته‌شده بيان مى‌شود.
|
|
| - ميزان گزش انسان توسط پشه (Man biting rate) (تراکم گزش):
|
| عبارت است از متوسط گزش‌هاى آنوفل در يک روز براى هر يک‌نفر - اين شاخص به‌وسيله ناقل‌هاى صيدشدهٔ استاندارد بر طعمه‌هاى انسانى تعيين مى‌شود.
|
|
| - ميزان تلقيح:
|
| عبارت است از ميزان گزش انسان ضرب در ميزان اسپوروزوئيت‌هاى آلوده‌کننده. همهٔ اين ميزان‌ها در سنجش‌هاى کمّى مالاريا و ترسيم مجموع نماى همه‌گيرى شناختى مالاريا به
کار مى‌روند.
|
|
| پارامترهاى مربوط به مراقبت از مالاريا
|
|
| برابر تعريف، مراقبت از بيمارى شامل بررسى مداوم همهٔ جنبه‌هاى بروز و گسترش بيمارى مى‌باشد که با کارساز بودن مبارزه با بيمارى بستگى دارد. ازجملهٔ اين کارها کاوش‌هاى محلى و گردآورى منظم اطلاعات و... است. پارامترهاى زير در مراقبت اپيدميولوژيک از بيمارى مالاريا به‌فراوانى بکار گرفته مى‌شوند:
|
|
| - بروز سالانهٔ انگل Annual Parasite Incidence (API
|
|
| - ميزان آزمايش خون سالانه Annual Blood Exam Rate (ABER
|
|
| - بروز سالانهٔ فالسيپارم Annual Falciparum Incidence (AFI
|
|
| - ميزان مثبت‌بودن گستره‌ها Side Positive Rate (SPR
|
|
| - ميزان گستره‌هاى فالسيپارم Slide Falciparum Rate (SFR
|
|
| الف- ميزان بروز سالانهٔ انگل عبارت است از:
|
| ۱۰۰۰ × جمعيت زير مراقبت / موارد تأئيدشده در مدت يک سال = بروز سالانهٔ انگل
|
|
| بروز سالانهٔ انگل يک اندازه‌گيرى پيچيدهٔ بروز مالاريا در جامعه است و برپايهٔ مراقبت فعال و غيرفعال (پاسيو) جدّى قرار دارد، براى اين کار بايد بيمارى به وسيله آزمايش خون تأئيد شود.
|
|
| ب- ميزان آزمايش خون در سال: اين ميزان از فرمول زير بدست مى‌آيد:
|
| ۱۰۰ × جمعيت / شمارهٔ گستره‌هاى آزمايش‌شده = (ABER) ميزان آزمايش خون در سال
|
|
| در سال ۱۹۶۴ کميتهٔ کارشناسى سازمان جهانى بهداشت دربارهٔ مالاريا توصيه نمود که شمارهٔ گستره‌هائى که در هر ماه آزمايش مى‌شود بايد دست‌کم برابر ۱% جمعيت باشد. در برنامهٔ عملياتى تغيير يافته اين رقم دست‌کم ۱۰% در سال تعيين شده است.
|
|
| ميزان آزمايش خون سالانه يک شاخص کارسازى عمليات است. بروز سالانهٔ انگل به ميزان آزمايش خون در سال بستگى دارد. اگر شمارهٔ گستره‌هاى خون به اندازه کافى و به طور منظم بدست آيد و آزمايش شود، بروز دقيق انگل در سال بدست خواهد آمد.
|
|
| ج- بروز سالانهٔ فالسيپارم:
|
| به علت پديد آمدن دشوارى‌هاى مربوط به فالسيپارم داده‌هاى مربوط به اين انگل نسبت به کل بيماران و بيماران مالاريائى جداگانه گردآورى مى‌شود.
|
|
| د- پارامترهاى ديگر:
|
| ميزان مثبت بودن گستره‌ها و ميزان گستره‌هاى فالسيپارم پارامترهاى سودمندى هستند. اين دو پارامتر، اطلاعاتى دربارهٔ روند انتقال مالاريا بدست مى‌دهند.
|
|
| علاوه بر اين موارد، برخى ديگر از شاخص‌هاى مالاريا سنجى مانند ضريب طحالي، ميزان انگلى و ميزان انگلى شيرخواران هم پيش از اين شرح داده شدند.
|
