گاو حيوان نشخوارکننده‌اى است که اساس تغذيهٔ شيروارى آن را علوفهٔ خشبى تشکيل مى‌دهد. گاوشيرى به مقدار زيادى علوفه خشبى مثل چراگاه، يونجه خشک و يا سيلو مصرف مى‌کند، اگر موارد ذکر شده توسط گاودار توليد و تأمين بشود، هزينهٔ توليد شير خيلى کم خواهد بود. در تغذيهٔ اصولى گاو شيرى به حيوان علوفه خشبى داده مى‌شود و به‌وسيلهٔ کنسانتره احتياجات حيوان تکميل مى‌شود.
در تغذيه گاوهاى شيرده مواردى که بايد در نظر گرفته شوند عبارتند از: کل جيره غذائى بايد در حدود ۱۲-۲۲ درصد پروتئين داشته باشد که در حدود ۷۵ الى ۸۰ درصد پروتئين خام موجود در غذا قابل استفاده براى حيوان است. کمبود انرژى عامل محدودکنندهٔ متداول در جيرهٔ غذائى گاوهاى شيرى است. کل جيرهٔ غذائى بايد ۶۰-۷۰ درصد مواد مغذى قابل هضم داشته باشد. غذاى پايه گاوهاى شيرى را علوفه خشبى تشکيل مى‌دهد.
به ازاء هر صد کيلوگرم وزن زندهٔ حيوان روزانه در حدود ۲/۱ تا ۸/۲ کيلوگرم مادهٔ خشک غذا داده مى‌شود. وجود مواد سلولزى براى تأمين چربى لازم و ضرورى است، جيره بايد حداقل ۱۵% سلولز داشته باشد.
براساس آزمايش‌هاى انجام گرفته فرم فيزيکى علوفه خشبى در اوايل شيروارى درصد چربى شير، مقدار شير و مقدار غذاى مصرفى و همچنين هضم غذا را تحت‌تأثير قرار مى‌دهد. اگر مقدار علوفهٔ خشبى در جيره کم و يا طول آنها کمتر باشد، حيوان وقت کمترى جهت نشخوار صرف مى‌کند، در نتيجه مقدار بزاق کمترى ترشح مى‌شود و اين عمل سبب کاهش PH شکمبه شده و نسبت استات‌ها به پروپيونات‌ها در شکمبه کم و درصد چربى شير کمتر مى‌شود و سرعت عبور مواد غذائى از شکمبه سريع‌تر مى‌گردد.
وجود مواد سلولزى کافى در جيره غذائى سبب اصلاح هضم شکمبه‌ائي، کمک به تأمين PH مناسب در شکمبه مى‌شود. در جيره غذائى وجود کربوهيدرات‌هاى سهل‌الهضم براى رشد و تکثير مناسب ميکرو اورگانيسم‌ها در شکمبه ضرورى است.
يک جيرهٔ غذائى بالانس شدهٔ خوب مى‌تواند ترکيبى از مواد غذائى با کربوهيدرات‌هاى قابل هضم بالا مثل دانهٔ ذرت و منابع غذائى با کربوهيدرات‌هاى قابل هضم کم مثل تفالهٔ چغندر و يا سبوس گندم باشد.
توصيه مى‌شود براى افزايش قابليت هضم مواد دانه‌اى که در جيرهٔ غذائى مورد استفاده قرار مى‌گيرد به‌صورت خرد و يا آسياب شده باشند.
در هفته‌هاى اوليه بعد از زايش براى اينکه گاو بتواند به ماکزيمم توليد شير خودش برسد جيره غذائى خوب و پر انرژى به حيوان بدهيد. گاوى شيرى مى‌تواند در اين مرحله از لاکتاسيون ۲/۱ تا ۲ درصد وزن زندهٔ آن از مواد دانه‌اى استفاده بکند. علوفهٔ خشبى در اين مرحله از لاکتاسيون بايد به حداقل يعنى در حدود ۱ درصد وزن زندهٔ حيوان تقليل داده شود. وجود اين مقدار علوفهٔ خشبى براى سلامتي، باز نگه داشتن اشتهاى حيوان، تأمين چربى شير و کار شکمبهٔ حيوان لازم است. حدوداً ۱۴۰ روز بعد از زايمان توليد شير حيوان کاهش پيدا مى‌کند و در نتيجه احتياجات غذائى گاو کمتر مى‌شود.
براى ترميم ذخائر بدنى از دست رفته و يا بهتر کردن وضع گاوهاى ضعيف اين دوره زمان مناسبى است که با قرار دادن مقدارى مواد دانه‌اى مى‌توان احتياجات حيوان را تأمين کرد.
گاوهاى جوان ۲ و ۳ ساله چون در حال رشد هستند در جريان شيردهى در مقايسه با گاوهاى هم وزن ولى بالغ به مواد مغذى بيشترى نياز دارند. در صورتى‌که مواد مغذى به اندازه نياز آنها در اختيار حيوان قرار داده نشود، نخواهد توانست به پتانسيل، ماکزيمم توليد شيرى که دارد برسد در جيرهٔ غذائى گاوهاى جوان ۲ ساله ۲۰ درصد و در ۳ ساله ۱۰ درصد احتياجات نگهدارى به‌صورت اضافى بايد در نظر گرفته شود.
دادن ۸/۱ تا ۶/۳ کيلوگرم علوفه خشبى ۴۰ تا ۸۰ دقيقه قبل از اينکه کنسانتره به حيوان داده بشود، سبب افزايش ترشح بزاق و مانع عبور سريع مواد کنسانتره‌اى از شکمبه مى‌شود، در نتيجه مواد کنسانتره بهتر هضم مى‌شود.
غذاى مخلوط کنسانتره و علوفهٔ خشبى بايد روزانه ۳ الى ۴ بار به حيوان داده بشود تا حيوان بتوانند به مقدار مطلوب غذا بخورد. افزايش دفعات غذا دادن سبب افزايش توليد شير در گاودارى مى‌شود. اگر علوفهٔ خشبى را به‌صورت جداگانه به حيوان مى‌دهيد توصيه مى‌شود که به دفعات مختلف به حيوان داده بشود تا علوفهٔ خوشمزگى و خوش خوراکى آن را حفظ بکند. در تحت چنين شرايطى گاو علوفهٔ خشبى بيشترى خواهد خورد. براى جلوگيرى از کپک‌زدگى و افزايش خوشمزگى علوفهٔ تازه مقدار مواد دانه‌اى که به هر رأس گاو مى‌دهيد در هر وعده به ۲-۳ کيلوگرم محدود کنيد.
تغذيه گاوهاى خشک
احتياجات غذائى گاوهاى خشک به اندازهٔ گاوهاى شيرده زياد نيست. در تغذيهٔ گاوهاى خشک تأمين مواد مغذى براى رشد جنين و ترميم مواد از دست رفته در جريان لاکتاسيون ضرورى است.
بايد مواظب بود که حيوان در اين دوران به‌علت تغذيه سنگين زياد چاق نشود. در دوران خشک به ازاء هر صد کيلوگرم وزن زندهٔ حيوان ۲ کيلوگرم مادهٔ خشک غذا کافى است که مقدار علوفهٔ خشبى بايد به حداقل ۱ درصد وزن زندهٔ حيوان باشد. مقدار مواد دانه‌اى که به حيوان داده مى‌شود، به کيفيت علوفهٔ خشبى بستگى دارد. در اين دوران توصيه مى‌شود که مواد دانه‌اى بيش از ۵/۱ درصد وزن زندهٔ حيوان نباشد. اگر بلافاصله بعد از خشک کردن در جيرهٔ غذائى مواد دانه‌اى قرار داده مى‌شود، بايد مواد دانه‌اى از ۲ هفته مانده به زايش در جيرهٔ غذائى گنجانيده شود. قرار دادن مواد دانه‌اى در جيره و افزايش تدريجى آن دستگاه گوارش حيوان ر ابراى هضم مواد دانه‌اى زياد که در شروع لاکتاسيون با افزايش احتياجات در جيره قرار داده مى‌شود، آماده مى‌کند. در موقع دادن مواد دانه‌اى از يک کيلوگرم شروع کنيد و به‌تدريج افزايش دهيد.
روزانه نبايد بيش از ۱۰۰ گرم کلسيم و کمتر از ۴۰ گرم فسفر به حيوان داده بشود، نسبت کلسيم به فسفر بايد ۲ به ۱ باشد. در صورت فقير بودن منابع غذائى بايد مکمل ويتامين‌هاى A و D به جيره افزوده شود. افزودن مکمل ويتامين‌هاى D و A سبب کاهش جفت ماندگي، افزايش قدرت زنده ماندن گوساله‌هاى تازه متولد شده و کم شدن بيمارى تب شير خواهد شد. اگر در دوران شيروارى از اوره استفاده خواهد شد؛ بهتر است، از دوران خشک و به‌تدريج شروع بشود.
تغذيه و پرورش گوساله
مواظبت از گوسالهٔ تازه متولد شده يکى از عواملى است که در رشد و آيندهٔ گوساله اثر زيادى دارد. بعد از تولد گوساله ابتدا بايد به تميز کردن کثافات دهان و بينى پرداخت.
در گاودارى سنتي، گاو ماده بعد از زايمان بلافاصله شروع به ليسيدن و خشک کردن گوساله مى‌کند. ليسيدن مادر در اثر تحريک جلدي، سبب تحريک دستگاه تنفسي، گردش خون و تحريک مهر مادرى نسبت به نوزاد مى‌شود. گاهى مواقع اتفاق مى‌افتد که ماده گاو از ليسيدن و خشک کردن نوزاد خوددارى مى‌کند، در اين موقع به‌خصوص اگر هوا سرد و مرطوب باشد، بايد به‌وسيلهٔ گونى و يا مواد مشابه ديگرى اقدام به خشک کردن نوزاد نمود. گوسالهٔ تازه متولد شده نسبت به ميکروب‌ها فوق‌العاده حساس مى‌باشد، ميکروب‌ها معمولاً از طريق دستگاه گوارش و ناف به داخل بدن نفوذ مى‌کنند، بدين جهت براى جلوگيرى از نفوذ ميکروب‌ها و عفونت ناف بايد بلافاصله بند ناف را با تنتور يد ضدعفونى کرده و اگر بند ناف بيش از حد طويل باشد، به فاصلهٔ ۶ تا ۵ سانتى‌متر از طرف شکم قطع کرده و با طناب تميز و ضدعفونى شده طورى بست که به آسانى خشک شده و التيام يابد.
براى جلوگيرى از آلودگى به بيمارى‌هاى مختلف بايد بستر محل زايمان تا مدتى که گوساله در کنار مادر مى‌باشد، تميز و ضدعفونى شده و عارى از کثافت و ساير مدفوعات باشد.
براى جلوگيرى از امراض احتمالى که ممکن است از طريق پستان سرايت بکند، بايد پستان گاو را با آب ولرم و يا مادهٔ ضدعفونى‌کننده تميز شست و با پارچه تميز خشک کرد. بايد سعى نمود که گوساله از شير روزهاى اول مادر خود که آغوز يا ماک ناميده مى‌شود تغذيه کند.
استفاده از آغوز علاوه بر اينکه باعث تميز شدن دستگاه گوارش مى‌شود گوساله را در مقابل باکترى‌ها مضرى که از طريق دستگاه گوارش ممکن است وارد بدن بشوند حفظ مى‌کند.
کلستروم داراى مقدار زيادى آنتى بادى مى‌باشد که سبب افزايش مقاومت گوساله مى‌شود. علاوه بر اين آغوز داراى مقدار زيادى ويتامين A است که مقاومت گوساله را در برابر امراض افزايش مى‌دهد. گوساله بايد ۳-۲ روز به خوردن آغوز ادامه بدهد. آغوز گوساله را تا سن معينى از ابتلا به بيمارى‌ها محفوظ نگه مى‌دارد.
در مواردى که به‌عللى گاو آغوز نداشته باشد و به آغوز گاو ديگرى دسترسى نداشته باشيم مى‌توان از فرمول زير به‌جاى آغوز استفاده کرد: تخم‌مرغ + ۳/۰ ليتر آب + نصف قاشق چايخورى روغن کرچک + ۶/۰ ليتر شير کامل.
