مواد معدنی و اهمیت آنها

حيوانات براى سلامتي، رشد و توليد محصولات مختلف به مواد معدنى به مقدار کافى نياز دارند. روى اين اصل قرار دادن مواد معدنى با نسبت‌هاى متناسب در جيره غذائى حيوانات لازم و ضرورى است.

اثرات مواد معدنى را در بدن حيوانات مى‌توان به شرح زير خلاصه کرد: - نقش انرژى‌زائي، شرکت در فعل و انفعالات انرژى (فسفر موجود در ساختمان ATP). - نقش فيزيکو شيميائي، ثابت نگهداشتن فشار اسمزى مايعات داخلى (Nacl) ايجاد تعادل اسيدي: قليائى در محيط داخلى بدن (Ca . Na) کنترل تحريک‌پذيرى اعصاب و عضلات (Mg. Ca. K. Na) تأثير روى قابليت نفوذ سلولى (Ca. Na) - نقش سازندگي: شرکت در ساختمان بافت استخوانى و تشکيل اسکلت بدن (Mg. P. Ca)، شرکت در ساختمان عضلات و اعصاب (P) شرکت در ترکيب هموگلوبين خون (Fe)، شرکت در ترکيب شاخ و مو - شرکت در ساختمان عوامل ضرورى و اصلى آنزيم‌هاى (Zn) ويتامين‌ها (Co) ترشحات اسيدى (Cl) شرکت در فعل و انفعالات اکسيژن (Fe) در تشکيل هورمون‌ها (I).

مواد معدنى به دو بخش ماکروالنت‌ها و ميکروالنت‌ها تقسيم مى‌شوند.

ماکروالنت‌ها يا عناصر عمده

اين عناصر ۶۹% وزن خاکستر را تشکيل مى‌دهند و نقش سازندگى داشته و گاهى نيز در کارهاى سلولى و آنزيمى شرکت مى‌کنند و به‌نام عناصر سازنده يا اصلى ناميده مى‌شوند، مهم‌ترين اين عناصر عبارتند از: ۱. کلسيم: کلسيم فراوان‌ترين عنصر معدنى بدن حيوانات مى‌باشد و مهم‌ترين عنصر تشکيل‌دهندهٔ اسکلت و دندان‌ها را تشکيل مى‌دهد، طورى‌که ۹۹% کلسيم بدن در استخوان‌ها وجود دارد. کلسيم براى فعاليت تعدادى از سيستم‌هاى آنزيمي، شامل آنزيم‌هائى که در انتقال جريان‌هاى عصبى و انقباضات ماهيچه‌اى دخالت دارند، ضرورى است.

کمبود کلسيم در جيرهٔ غذائى در حيوانات جوان سبب تأخير در رشد، غيرطبيعى بودن تشکيل استخوان، کم شدن قدرت بارورى و يا زايش جنين مرده مى‌شود. در مرغان تخمگذار، تخمگذارى کم و در نهايت متوقف مى‌شود. شير، حبوبات، علوفهٔ سبز و پَر از منابع خوب کلسيم هستند. ۲. فسفر: مقدار فسفر موجود در بدن در مقايسه با کلسيم کم است.

فسفر علاوه براينکه در استخوان‌ها وجود دارد، در بعضى از پروتئين‌ها، ليپيدها نيز موجود است و در متابوليسم کربوهيدرات‌ها نقش اساسى دارد. فسفر نيز مانند کلسيم در ساختمان استخوان‌ها لازم و ضرورى است و کمبود آن در حيوانات جوان عوارض استخوانى و در حيوانات بالغ باعث کاهش توليد مى‌شود. در کمبود فسفر حيوان مبتلا به پيکا (Pica) مى‌شود.

کمبود فسفر سبب کاهش بارروى نيز مى‌شود. پودر استخوان دانهٔ غلات و پودر ماهى منابع خوب فسفر هستند.

نسبت کلسيم به فسفر

حداکثر جذب و استفاده حيوان از کلسيم و فسفر زمانى است که نسبت معينى بين اين دو عنصر وجود داشته باشد نسبت مناسب بين اين دو عنصر به‌صورت ۲ قسمت کلسيم و يک قسمت فسفر است (۱/۲) وجود ويتامين D براى جذب اين عناصر لازم و ضرورى است. ۳. منيزيم: منيزيم در متابوليسم کلسيم مشارکت دارد، ۷۰% منيزيم موجود در بدن در استخوان‌ها و بقيه در مايعات و بافت‌هاى نرم وجود دارد. کمبود منيزيم سبب توقف رشد، بى‌نظمى حرکات قلب مى‌شود. سبوس گندم، کنجاله‌ها منبع خوب منيزيم هستند. ۴. سديم: بيشتر سديم موجود در بدن در مايعات خارج سلولى است. سديم مهم‌ترين عامل قليائى شدن و حفظ و نگهدارى حالت خنثى در بدن مى‌باشد کمبود سديم، سبب کاهش استفاده از پروتئين، انرژى و کاهش توليدمثل مى‌شود و در طيور باعث کم شدن وزن، تخمگذارى و کانى باليسم مى‌شود. ۵. پتاسيم: بيشترين مقدار پتاسيم موجود در بدن در مايعات داخل سلولى است. کمبود پتاسيم سبب سستى عضلاني، فلج ماهيچه‌هاى تنفسي، تهوع و بى‌اشتهائى مى‌شود. اکثر منابع غذائى با منشاء گياهى حاوى پتاسيم هستند. ۶. کلر: مقدار کلر در داخل و خارج سلول‌ها يکسان است، نقش کلر در ايجاد تعادل اسيد و باز بدن و ترشحات اسيدى معده است. نمک طعام، پودر ماهي، پودر گوشت، منابع خوب کلر هستند. ۷. گوگرد: بيشتر پروتئين‌ها برخى از آنزيم‌ها و هورمون‌هاى بدن حاوى گوگرد هستند، چون گوگرد به‌وسيله منابع پروتئينى تأمين مى‌شود کمبود گوگرد کمتر نمايان مى‌گردد.

مکروالمنت‌ها

وجود اين عناصر به مقادير بسيار جزئى براى اعمال حياتى بدنى نهايت ضرورت را دارد و مجموعاً ۱۵% وزن خاکستر بدن را تشکيل مى‌دهند و عناصر کمياب ناميده مى‌شوند. مهم‌ترين اين عناصر عبارتند از: ۱. آهن: بيشتر پروتئين‌هاى بدن دارى آهن هستند طورى‌که بيش از ۹۰% آهن بدن به‌صورت ترکيب با پروتئين‌ها است. آهن موجود در بدن به دو شکل وجود دارد. الف: آهن فعال به شکل فروکه در پروتئين‌ها و آنزيم‌ها وجود دارد. ب - آهن ذخيره به شکل فريک که به‌صورت فرى‌تين در بدن يافت مى‌شود که بيشتر در طحال، کبد، کليه‌ها مغز استخوان و مخاط روده‌اى مى‌باشد.

کمبود آهن سبب کم‌خونى مى‌شود، علوفهٔ سبز و پر برگ، بيشتر حبوبات و پودر گوشت پودر خون و ماهى منابع خوب آهن هستند. ۲. مس: مس موجود در بدن کمتر از آهن است، مس در عمل خونسازى و سيستم آنزيمى شرکت فعال دارد. کمبود مس سبب اسهال، اختلالات عصبي، قلبى و عدم بارورى در حيوانات مى‌شود. يد: يد به مقدار کم در بدن وجود دارد، وجود يد در غدهٔ تيروئيد براى ساخته شدن هورمون‌هاى تيروئيدى ضرورى است. کمبود يد سبب گواتر مى‌شود. غذاهائى که منشاء دريائى دارند از منابع خوب يد هستند. ۳. کبالت: کبالت براى ساخته شدن ويتامين B12 ضرورى است، کمبود کبالت سبب کمبود ويتامين B12 مى‌شود. که نتيجه‌ آن بى‌حالي، بى‌اشتهائى و لاغرى است. ۴. منگنز: منگنز به مقدار بسيار ناچيز در بدن حيوان وجود دارد، کمبود منگنز سبب تأخير در رشد، غير طبيعى بودن اسکلت و اختلالات در توليدمثل مى‌شود. سبوس گندم، علوفهٔ سبز به مقدار کافى منگنز دارند.