اواوسیست (Oocyst)

توکسوپلاسما در مراحل مختلف سير تکاملى اشکال مختلفى دارد. مرفولوژى بعضى از اين اشکال در زير شرح داده مى‌شود و به ذکر نام برخى ديگر اکتفاء مى‌گردد.

اشکالی که در بافت‌های خارج روده‌ای میزبان های واسط و نهایی دیده می‌شوند

کيست کاذب (Pseudocyst)

کيست کاذب به سلولى از ميزبان اطلاق مى‌شود که تاکى‌زوئيت‌ها درون آن تقسيم شده و تکثير يافته‌اند. چون توکسوپلاسم‌ها داخل انواع مختلفى از سلول‌هاى هسته‌دار ميزبان تکثير مى‌يابند، بنابر اين کيست‌هاى کاذب برحسب نوع سلول از نظر شکل ظاهري، اندازه و تعداد تاکى‌زوئيت‌ها متغير هستند. به‌طور معمول درون هر کيست کاذب ۸ تا ۳۲ تاکى‌زوئيت ديده مى‌شود.

کيست نسجى

کيست نسجى به مجموعه‌اى از برادى‌زوئيت‌ها (Bradyzoites) يا سيتوزوئيت‌ها (Cystozoites) اطلاق مى‌شود که به‌ وسيله يک جدار کيستى نازک محدود شده‌اند.

کيست‌هاى توکسوپلاسما پس از تکامل ايمنى در ميزبان، ابتدا داخل سلول‌هاى هسته‌دار بافت‌هاى مختلف تشکيل شده و رشد مى‌کنند. به مرور زمان به‌قطر آنها افزوده مى‌شود و سلول‌هاى اطراف آنها متلاشى‌شده، کيست‌ها آزاد مى‌گردند. کيست‌هاى انگل در بافت‌هاى نرم بيشتر کُرَوى و در بافت‌هاى سخت بيضى‌شکل هستند. قطر آنها از ۲۰ تا ۲۰۰ ميکرون تغيير مى‌کند و حاوى صدها و گاهى هزارها برادى‌زوئيت مى‌باشند. برادى‌زوئيت‌ها ازنظر شکل ظاهرى به تاکى‌زوئيت‌ها شباهت دارند و مانند آنها به روش اندوديوژنى تقسيم شده، تکثير مى‌يابند، ولى تکثير آنها به آهستگى انجام مى‌گيرد.

تاکى زوئيت (Tachyzoite)

اين شکل از انگل که اندوزوئيت (Endozoite) يا تروفوزوئيت پروليفراتيو (Proliferative) نيز ناميده مى‌شود، به‌طور معمول در سيتوپلاسم انواع سلول‌هاى هسته‌دار بافت‌هاى ميزبان آلوده در مرحله حاد توکسوپلاسموز ديده مى‌شود. تاکى زوئيت‌ها در سيتوپلاسم سلول‌هاى ميزبان به روش اندوديوژنى (Endodyogeny) تقسيم شده و تکثير مى‌يابند. به مجموعهٔ تاکى‌زوئيت‌ها در داخل سلول ميزبان به ‌اصطلاح کيست کاذب اطلاق مى‌شود.

اشکالی که در روده و مدفوع میزبان نهایی دیده می‌شوند

تروفوزوئيت

تروفوزوئيت به شکلى از انگل اطلاق مى‌شود که داخل سلول اپيتلياى جدار روده ميزبان نهائى رشد کرده و از طريق شيزوگنى تقسيم مى‌شود، بدين طريق که اول هستهٔ انگل به‌طور متوالى تقسيم شده و پس از کامل‌‌شدن تقسيم‌هاى هسته، سيتوپلاسم انگل نيز تقسيم مى‌شود و اطراف هسته‌ها را گرفته، سرانجام تعدادى مروزوئيت بوجود مى‌آورد.

شيزونت

به مجموع مروزوئيت‌ها در داخل سلول اپيتلياى رودهٔ ميزبان نهائى شيزونت اطلاق مى‌شود.

مروزوئيت

مروزوئيت مانند تاکى‌زوئيت‌ها هلالى‌ شکل هستند و همان‌طورى که اشاره شد نتيجه تقسيم غيرجنسى يا شيزوگنى مى‌باشند.

گامتوسيت (Gametocyte)

گامتوسيت‌ها سلول‌هاى جنسى هستند که از مروزوئيت‌ها بوجود مى‌آيند و بوجود آورندهٔ گامت‌هاى نر و ماده مى‌باشند.

گامت

گامت‌هاى نر و ماده نتيجهٔ مرحلهٔ گامتوگنى (Gametogony) هستند.

زيگوت (Zygote)

زيگوت محصول بارورشدهٔ گامت ماده به‌وسيلهٔ گامت نر است.

اواوسيست (Oocyst)

اواوسيست همان زيگوت است که با ترشح موادى به اطراف خود جدارى مقاوم تشکيل داده است. اولوسيت‌ از اپيتليوم روده ميزبان نهائى جداشده، داخل مجراى روده افتاده، همراه با مدفوع حيوان دفع مى‌گردد. اواوسيست‌هاى تازه دفع‌شده کروى هستند ولى پس از هاگ‌گذارى (Sporulation) بيضى شکل مى‌شوند. اندازهٔ اواوسيست ۱۱ تا ۱۴ ميکرون در ۹ تا ۱۱ ميکرون است. پس از اسپورولاسيون ۲ اسپروسيست (Sporocysts) بيضى‌ شکل در درون اواوسيت بوجود مى‌آيد. هستهٔ هر يک از اسپروسيست‌ها تقسيم‌شده، چهار اسپروزوئيت (Sporozoites) دوکى‌ شکل توليد مى‌شود.