هیمنولپیس نانا (Hymenolepis nana)

هيمنولپيس نانا (Hymenolepis nana)

اين کرم از دسته سستودها و به نام کرم کدوى کوتوله (Dwarf Tapeworm) ناميده مى‌شود که در بيشتر نقاط دنيا بخصوص مناطق گرمسير شايع است. اين کرم به شکل نوار کوچکى است که در روده انسان بسر مى‌برد. اندازه‌اش بين ۲۰ تا ۴۰ ميليمتر است و ۲۰۰ بند دارد. درازاى اين کرم تا ۶۰ ميلى‌متر مى‌رسد و در انتقال تخم کرم به انسان کَک‌ها نقش مهمى دارند.

اسکولکس هيمنولپيس نانا قلاب دارد، درحالى که درمينوتا فاقد قلاب است. تخم کرم بيرنگ، گرد يا بيضى و طول آن مابين ۳۰ تا ۶۰ ميکرون است. بندهاى بارور حاوى تخم آزادشده، با مدفوع دفع مى‌شوند و تخم‌ها را در محيط، منتشر مى‌سازند. اين تخم‌ها به‌همراه دست‌هاى آلوده يا آب و سبزى‌هاى تازه خورده مى‌شوند. در روده، جنين ۶ قلابه آزاد و درمدت ۲۰ روز به کرم بالغ تبديل مى‌شود. در گونهٔ ديمينوتا تخم کرم توسط کَک‌هاى موش بلعيده شده، به سيستى سرکوئيد تبديل مى‌گردد. کَکها توسط موش و يا انسان خورده شده، لارو در روده آزاد و به کرم بالغ تبديل مى‌گردد. در آلودگى‌هاى شديد، نشانه‌هاى بالينى بصورت سردرد، سرگيجه، بى‌اشتهائي، اسهال متناوب و در کسانى که به شکل مزمن مبتلا مى‌گردند علايم شديدتر و توأم با عوارض جانبي، مانند بى‌خوابي، عصبانيت و غيره تظاهر مى‌کند. تشخيص با مشاهدهٔ تخم کرم و يا بند کرم در مدفوع صورت مى‌گيرد. مطالعه‌هاى انجام ‌شده درسال ۱۳۷۰ نشان مى‌دهد که آلودگى به اين کرم حداکثر ۳/۹% حداقل ۹/۰% به‌ترتيب در آذربايجان غربى و گيلان است.

- مبارزه و کنترل:

رعايت اصول بهداشت در دفع مدفوع، جلوگيرى از مصرف کود انسانى در مزارع و دقت در مصرف سبزى‌هاى تازه و حفظ بهداشت فردى نحوهٔ مبارزه با اين کِرم را تشکيل مى‌دهد.

اکسيور (کرمک) Entrobius Vermicularis

اين کرم را کرم سنجاقى (Pin worm) نام نهاده‌اند که از دستهٔ نماتودها بوده، انتقال آن به انسان ازطريق مستقيم و دست‌هاى آلوده به تخم کرم صورت مى‌گيرد. کرم نر کوچک، ۲ تا ۵ ميلى‌متر و ماده تا ۱۳ ميلى‌متر مى‌رسد. نر و ماده به‌طور معمول داراى مرى متسع بوده، در کنار سر زايدهٔ کوتيکولى دارند. کرم ماده در بيشتر موارد تخم حاوى لارو مى‌گذارد و تخم کرم غيرقرينه، بيرنگ و شفاف و بين ۴۰ تا ۶۰ ميکرون است. تخم‌ها همراه مدفوع در محيط، منتشر مى‌شوند و گاهى در ناحيه مقعد به لارو مبدل شده، به ‌آسانى مى‌توانند وارد رکتوم شوند و به کرم بالغ تبديل گردند. علاوه بر آن، راه اصلى انتقال تخم در انسان، آلوده‌شدن دست‌ها و تماس آنها با دهان است. انتقال تخم از راه لوازم شخصي، آب و سبزى‌ها به انسان امکان‌پذير است. اين تخم‌ها ۲۰ روز پس از ورود به روده به کرم بالغ مبدل مى‌شوند و کرم ماده شروع به تخم‌گذارى مى‌کند. بيمارى ناشى از اين کرم آنتروبيازيس (Enterobiasis) ناميده مى‌شود. در آلودگى خفيف، علايم مشخص و واضحى ديده نمى‌شود، ولى در آلودگى‌هاى شديد علايم روده‌اى وجود دارد. مهاجرت کرم به ناحيه مقعد و گازگرفتن اين محل، بخصوص در شب‌ها، موجب تحريک يا خارش، سرخى و بى‌خوابي، سائيدن دندان‌ها و غيره مى‌شود. کرم ممکن است وارد زايدهٔ آپانديس شده، آپانديسيت ايجاد کند. مهاجرت اين کرم به خارج از روده و تشکيل ضايعه گرانولوماتوز گزارش شده است.

در دختربچه‌ها به‌علت آلودگى مجراى تناسلى باعث والو واژينيت (Vaginitis Vulva) مى‌گردد. با اين‌که امکان وجود تخم در مدفوع به ميزان ۵ تا ۱۰% است، اما نحوه تشخيص مناسب روش چسب اسکاچ و يا روش گراهام مى‌باشد؛ اين روش با استفاده از نوارچسب و نمونه‌بردارى از ناحيه مقعد است. اين نوار را روى لام قرارداده، زير ميکروسکوپ به‌ جست‌وجوى تخم مى‌پردازيم. از روش‌هاى ديگر، مانند نمونه‌بردارى از زير ناخن و يا شستشوى رکتوم نيز جهت تشخيص استفاده مى‌شود.

قبل از درمان اين کرم الزامى است که اقدام‌هاى بهداشت فردى بصورت جدى صورت گيرد، سپس درمان با داروى مناسب شروع شود. از جمله داروهاى مناسب پيرانتل پاموات به‌مقدار ۱۱ ميلى‌گرم، به‌ازاء هر کيلوگرم وزن (حداکثر يک گرم) و با يک‌بار مصرف، سيترات پيپرازين ۶۵ ميلى‌گرم به‌ازاء هر کيلوگرم (حداکثر ۵/۲ گرم) و طى ۷ روز، مبندازول ۱۰۰ ميلى‌گرم به ‌ازاء هر کيلوگرم وزن و با يک‌بار مصرف و مناسب‌ترين دارو پيروينيوم پاموات (Povan) است که مقدار ۵ ميلى‌گرم به‌ ازاء هر کيلوگرم وزن (حداکثر ۳۵۰ ميلى‌گرم) که يک‌ بار مصرف مى‌شود. آلبندازول به مقدار ۴۰۰ ميلى‌گرم دوز واحد در بزرگسالان و کودکان داروى مناسبى است.

- اپيدميولوژى اکسيوروز در دنيا و ايران:

آلودگى به اين کرم در اجتماع‌هاى انساني، مانند دبستان، مهدکودک، خوابگاه، سربازخانه، تيمارستان و بيمارستان بخصوص در شهرها شايع است. راه انتقال، دست‌هاى آلوده و تماس آنها با دهان است. انتقال از راه آب، سبزى‌ها و لوازمى که به تخم آلوده شده‌اند، مثل دستگيره‌ها و لوازم توالت نيز امکان‌پذير است. يکى از راه‌هاى آلودگى به اين کرم مجراى تنفسى و هوا مى‌باشد، تخم‌ها قادر هستند در جاى مرطوب مدت‌ها زنده بمانند، اما در جاهاى خشک خيلى زود از بين مى‌روند. نسبت آلودگي، در کشورهاى مختلف از ۱ تا ۲% متغير است. آلودگى به اين کرم در کشور ما، بخصوص در کودکان پرورشگاه و مدارس، شايع است و ميزان آلودگى با آن‌که بيشتر براساس آزمايش مدفوع است، از ۵% تا بيش از ۷۵% متفاوت است. آخرين مطالعه‌ها نشان مى‌دهد که به‌علت بهبود کيفيت بهداشت فردى در جامعه ميزان آلودگى به اين کرم کاهش پيدا کرده، با حداکثر آلودگى ۱۹% در استان آذربايجان غربى و حداقل آلودگى در استان کردستان با ۱۴% بوده است.

- مبارزه و کنترل:

بهترين راه مبارزه رعايت اصول بهداشت در خانواده و اجتماع‌هاى انسانى است. براى جلوگيرى از انتشار تخم در فضا مى‌توان از مواد تدخينى مانند اسيد هيدروسيانيک يا پارادى کلروبنزن و نفتالين و پاشيدن آنها در فضا استفاده نمود. اشعه خورشيد و اشعه فرابنفش در کشتن تخم مؤثر هستند. براى نابود کردن تخم در درون لباس‌ها، لوازم و اسباب‌بازى کودکان از حرارت خشک، استفاده مى‌شود. کلرينه کردن آب نمى‌تواند تخم کرم را نابود کند. بايد سعى شود از تماس دست به ناحيه مقعد بخصوص در کودکان خردسال، به هر نحو که امکان دارد جلوگيرى شود.