صنعت خبر

مجموعه فعاليت‌هائى که براى تهيه و توليد خبر انجام ميشود يک سرى عمليات پيوسته است که حاصل آن محصول خبر است، از اين‌رو متبلور کردن ارزش‌هاى خبرى درون رويداد که از آن را خميرمايهٔ صنعت خبر ^(۱) ناميده‌اند به راه‌بردهاى عالمانه نياز دارد. اين مجموعه فعاليت‌ها و تصميم‌ها که ارتباط منطقى و تنگاتنگ با يکديگر دارند، يک 'فرآيند' را تشکيل مى‌دهند که با استفاده از منابع ورودي، محصول يا خدمتى را توليد و عرضه مى‌کنند. منابع انسانى خبر در شکل دادن و پرداخت آن نقش محورى دارند و اين خود صنعت پيشرفته‌اى است که به شيوه‌هاى علمى نياز دارد.

(۱) جناب آقاى يونس شکرخواه در کتاب ارزشمند خبر از اصطلاح 'صنعت خبر' استفاده کرده‌اند که بسيار بامسمى است.

مهندسى خبر به‌کارگيرى فنون ارتباطى و استفاده از اطلاعات، تجهيزات، منابع انسانى و ديگر منابع را با شيوه‌هاى علمى ميسر مى‌کند تا محصول به‌دست آمده از ارزش قابل قبول و نتيجهٔ مطمئن برخوردار شود. چون توليدات خبرى متنوع و غيرهمسان و مدت ساخت هر برنامه با ديگرى متفاوت است، از اين‌رو مهندسى خبر در پى آن است که ساخت محصولات متنوع را با الهام گرفتن از شيو‌ه‌هاى مهندسى صنايع انجام دهد که از اين منظر دقت و اعتبار زياد قانون‌مندى‌هاى علوم مهندسى به علوم ارتباطى تسرى پيدا مى‌کند.

مهندسى خبر قصد ندارد با طراحى کليشه‌هاى خشک، خبر را در حصار خود قربانى و بى‌روح کند، بلکه مى‌خواهد توليد خبر را نظام‌مند، اثربخش و کارا کند و مسير حرکت فيلم را از ابتداى خط توليد تا انتها، يعنى پخش، روان کند.

مهندسى خبر در پى آن نيست که سيستم‌هائى ايجاد کند تا در انتها محصولات ثابت و يکنواختى را توليد کنند، بلکه به‌عکس درصدد تعيين الگوهائى است که موجب تنوع‌بخشى و جذاب بودن در تهيه و توليد خبر شود؛ تدبير عميق در مرحله‌هاى توليد، توزيع (پخش) و مصرف (ارائه به مخاطب) محصول خبر از اهداف مهندسى خبر است.

از جمله مسائل موجود در شبکه‌هاى خبرى تلويزيونى با بخش‌هاى متعدد، وجود مجموعه‌اى از تحريريه‌ها و گروه‌هاى کارى با دامنهٔ فعاليت گسترده است که ضرورت 'توليد انبوه خبر' را مضاعف مى‌کند. بحث متقابل دست‌اندرکاران توليد و پخش خبر که هريک اختيارات و امتيازات خاصى براى کار خود قائل هستند، اختلاف نگرش و سليقه در کار ايجاد مى‌کند و عناصر پخش در جايگاه تصميم‌گيرندگان نظام کيفيت از پخش بعضى توليدات اجتناب مى‌کنند که اين خود زمينهٔ اختلاف سليقه‌ها را فراهم و در کار رسانه خلل ايجاد مى‌کند. نتايج حاصل از اين پژوهش، اختلاف بين عوامل توليد و پخش خبر را در حد رضايت‌بخشى از بين مى‌برد ^(۲).

(۲) اين اختلاف در اغلب محيط‌هاى توليدى - صنعتى نيز به شکلى بين مديران توليد و مديران اطمينان کيفيت محصول وجود دارد و راه‌حل رفع آن اجراء مديريت کيفيت فراگير (T.Q.M) است.

ايجاد مرزبندى شفاف و دقيق بين وظايف توليد و پخش و از بين بردن تداخل وظايف و کاهش اصطکاک بين پخش و توليد از ثمرات آن است. اين تداخل از آنجا ناشى مى‌شود که دست‌اندرکاران توليد خبر، اغلب معتقد هستند ايده، عوامل، طراحى و مراحل توليد محصول خبر تا پايان مرحلهٔ توليد مربوط به آنان است و دست‌اندرکاران پخش نيز معتقد هستند که چون توزيع‌کنندهٔ محصول خبر هستند، بايد سليقه و علاقهٔ آنها در توليد محصول لحاظ شده باشد و از اين‌رو بايد از ابتداى خط توليد، ايده‌هاى آنها نيز جارى و سارى باشد.

اين تفکر به ظاهر منطقى و دوسويه منشاء آشفتگى و ايجاد موانع ارتباطى در کار رسانه مى‌شود. طرح مهندسى خبر با تعيين شيو‌ه‌هاى اجراء کار و تحديد حوزهٔ فعاليت و تدقيق وظايف به اين آشفتگى‌ها خاتمه مى‌دهد.

طرح مهندسى خبر بنا ندارد با دست‌‌بردن در ارزش‌هاى خبري، مصنوعاتى ارائه دهد که واقعى نباشند، بلکه درصدد آن است که ارزش‌هاى خبرى در شايسته‌ترين شکل خود ارائه شوند. اين مهم بدين خاطر است که اگر هزار خبرنگار به صحنهٔ يک رويداد اعزام شوند، نتيجه کار تمام آنها با يکديگر متفاوت خواهد بود، هرچند ممکن است مشترکات خبر تهيه شده از سوى آنان بسيار زياد باشد، از اين‌رو آنچه که شالودهٔ مهندسى خبر را تشکيل مى‌دهد، بهترين شکل توليد و ارائهٔ خبر، آن هم نه به‌صورت تصنعي، بلکه به‌صورت واقعى است.