|
|
|
| احساس مصاحبه‌شونده به دستگاه ضبط
|
|
| اغلب کسانى که با آنان مصاحبه مى‌کنيم، مى‌‌دانند که گفته‌هاى آنها بايد ضبط و ثبت شود اما کمتر مصاحبه‌شونده‌اى يافت مى‌شود که نگاه مثبتى به دستگاه ضبط يک خبرنگار داشته باشد. افرادى هستند که در مقابل دوربين و ضبط دچار لرزش صدا مى‌شوند. درحالى‌که در حالت عادى به‌راحتى مطالب خود را بيان مى‌کنند. البته اين موضوع مختصّ مصاحبه‌شوندگان مبتدى است، سياستمداران و حرفه‌اى‌ها از اين امر مستثنى هستند. در عين حال آنان به دلايل سياسى از اين دستگاه هراس دارند، به اظهارات 'پيتر ونني' سناتور و روزنامه‌نگار ايتاليائى که به گفته‌ٔ فالاچى ۶۰ سال از عمر هشتادساله خود را در سياست گذرانده است توجه کنيد:
|
|
| 'من از اين دستگاه شما (ضبط) زياد خوشم نمى‌آيد، خطرناک است (۱)' .
|
|
| (۱) مصاحبه با تاريخ (کتاب) اوريانا فالاچي- انتشارات اميرکبير-چاپ اول ۱۳۵۶-ص ۳۳۶.
|
|
| فالاچى در رابطه با مصاحبه خود با ژنرال جياپ رهبر ويت گنگ‌ها و کسى که آمريکائى‌ها از شنيدن نام او وحشت داشتند مى‌نويسد: 'جياپ ضبط صوت مرا ديد و جا زد و گفت: خواهش مى‌کنم، آن نه. مى‌دانيد، اين فقط يک گفت‌وگوى خودمانى است٭' در همين رابطه فالاچى از جريان مصاحبه خود با گلداماير مى‌نويسد: 'از من خواهش کرد هرچه زودتر به ديدار او بروم ولى بدون 'آن يارو' ، موافقي؟ و فقط براى دو کلام حرف خودمانى و يک فنجان چاي! مقصودش از 'يارو' ضبط صوت بود که با آن هر کلام و هر جواب او را ضبط کرده بودم. همکاران او مبهوت مانده بودند: او هيچ‌گاه در مقابل آن يارو آنقدر باز و با هيجان صحبت نکرده بود' . دقت کنيد وقتى پيران سياست اين‌گونه نگران اين دستگاه هستند و آن را مترادف رسمى شدن و غيرخودمانى بودن مى‌‌دانند. طبيعى است که مى‌توان يک حکم ثابت براى آن صادر کرد: 'اغلب افراد از اين دستگاه خوششان نمى‌آيد' لذا خبرنگار حداقل کارى که مى‌تواند انجام دهد اين است که سعى کند که ضبط خود را به رخ مصاحبه‌شونده پرهيز کند. مصاحبه‌کننده بايد اين هنر ار داشته باشد و اگر ندارد در خود تقويت کند که فضاى مصاحبه را مخصوصاً در مقدمه و قبل از شروع، دلچسب کند. اين فضا براى خود او نيز لازم است. همان‌طور که مصاحبه‌شوندگان در معرض خارج شدن از وضع طبيعى در هنگام مصاحبه هستند، مصاحبه‌کننده نيز کم و بيش در چنين شرايطى قرار مى‌گيرد. فضاى تلطيف شده به خبرنگار نيز فرصتى براى بهتر ديدن، بهتر شنيدن و راحت‌تر تنفس کردن خواهد داد.
|
|
|
|
| پاسخ به اين سؤال بستگى به موقعيت مصاحبه‌کننده دارد. اگر در يک کنفرانس خبرى و مطبوعاتى شرکت کرده باشيم و از خبرنگاران در آن کنفرانس، بخواهند که هرکس يک سؤال بيشتر مطرح نکند در آن صورت نه تنها لازم، بلکه ضرورى است که اگر سؤالات متعدد داريم، برخى از مهم‌ترين آنها را که سنخيت بيشترى با هم دارند در يک سؤال بسته‌بنديى کنيم، يا در برخى مواقع ما در حال انجام يک مصاحبه اختصاصى هستيم و مصاحبه‌شونده از ما مى‌خواهد که مصاحبه را تمام کنيم و آخرين سؤال را مطرح کنيم در اين صورت اگر چند سؤال باقى مانده است مهم‌ترين آنها را به‌صورت ترکيبى مى‌توان عنوان کرد. اما در يک حالت متعارف که در فشار نيستيم جداً بايد از طرح چند سؤال در يک سؤال خوددارى کنيم. هر چقدر سؤال تجزيه شده، خلاصه و کوتاه باشد و مصاحبه‌شونده را در موقعيتى قرار دهد که پاسخ مناسب و در عين حال کوتاه و روشن بدهد، بهتر است. در اين صورت علاوه بر اينکه ما در جمع‌بندى پاسخ‌ها و هدايت گفت‌وگو موفق‌تر خواهيم بود کوتاهى سؤال و جواب‌ها نيز به جذب بيشتر مخاطبين کمک خواهد کرد. به اين سؤال از شماره‌هاى چند سال قبل يکى از روزنامه‌هاى صبح که در مصاحبه‌ٔ اختصاصى با رئيس‌جمهورى وقت مطرح شده، توجه کنيد:
|
|
| سؤل اول: ... مقارن با دومين سالگرد رياست جمهورى جنابعالى است. لطفاً وضعيت سياسي، اجتماعي، اقتصادي، نظامى و فرهنگى کشور را در حال حاضر با دو سال قبل مقايسه نموده و بفرمائيد که آيا در زمينه‌هاى فوق با موفقيت همراه بوده‌ايم يا خير؟ در صورت جواب مثبت بفرمائيد که چه عواملى باعث اين موفقيت شده است؟
|
|
| پاسخ به اين سؤال، بدون شک براى خطيب توانا و سياستمدار، يک سخنرانى کامل است. اگر ما به طرح اين سؤال غيرکارشناسانه پرداختيم (آن هم در نخستين سؤال) ديگر نمى‌توانيم اين مصاحبه را جمع کنيم. حتى در جريان يک کنفرانس خبرى هم که در ابتداى اين بحث مطرح شد طرح اين سؤال غيرکارشناسي، مورد تمسخر مصاحبه‌شونده و همکارانمان خواهد شد. چراکه اين سؤال، مصاحبه نيست بلکه طرح يک موضوع سخنرانى است که مى‌تواند توسط رئيس‌جمهورى در يک اجتماع به همين مناسبت مطرح و شکافته شود.
|
|
| ارائه سؤالات قبل از مصاحبه
|
|
| اگرچه گفته مى‌شود که خبرنگار هيچ‌گاه نبايد به درخواست مصاحبه‌شوندگان براى رؤيت سؤال‌ها تن دهد اما به‌نظر مى‌رسد که صدور حکم قطعى و بدون استثناء در اين زمينه صحيح نباشد. به‌طور مثال وقتى‌که ما مصاحبه‌اى انجام مى‌دهيم که صرفاً جنبه اطلاع‌رسانى يا آموزشى دارد ارائه اطلاعات در مورد سؤال‌ها مى‌تواند به غناى بيشتر مصاحبه کمک کند. به‌عبارت ديگر در هر مصاحبه‌اى تعدادى سؤال وجود دارد که ارائه آن به مصاحبه‌شونده حتى اگر او درخواست نکرده باشد مفيد است. به‌طور مثال، در آستانه عيد نوروز اگر مصاحبه‌اى با رئيس نيروى انتظامى دربارهٔ موارد امنيتى که مسافران نوروزى بايد به آن توجه کنند داشتيم. ارائه سؤال‌ها قبل از مصاحبه، به او اجازه خواهد داد که اطلاعات دقيق‌ترين در اختيار مردم قرار دهد. اما اگر بعد از تعطيلات نوروزى قرار شد با همين فرد دربارهٔ ميزان قتل و غارت در اين ايام و عدم هشيارى احتمالى پليس مصاحبه کنيم بايد از ارائه اطلاعات دربارهٔ سؤال‌هاى خودمان به‌شدت پرهيز کنيم. البته برخى از مصاحبه‌شوندگان اصرار خواهند کرد که سؤال‌ها را قبل از مصاحبه ببينند و حتى ممکن است ما را تهديد به عدم انجام مصاحبه کنند. در چنين شرايطى بايد سعى کنيم که محورها و نه سؤال‌ها را در اختيار آنان قرار دهيم.
|
|
| به‌طور مثال اگر قرار است با وزير کشور مصاحبه شود و با چنين مشکلى روبه‌رو شديم مى‌توان سؤال‌هائى نظير سؤال‌هاى زير را براى او ارسال کرد.
|
|
| ۱. در مورد استانداردى‌‌ها و عزل و نصب‌هاى جديد
|
|
| ۲. در مورد مسائل مرزى و قاچاق مواد مخدر
|
|
| ۳. در مورد تصميمات کشورى و ايجاد استان‌هاى جديد
|
|
| ۴. در مورد شهردارى‌ها و...
|
|
| ۵. ....... .
|
|
| در اين صورت خبرنگار علاوه بر آنکه اصل سؤال‌ها را مطرح نکرده است به احتمال زياد خواهد توانست رضايت طرف مصاحبه را نيز جلب کند. اما اگر اين اقدام نيز مفيد واقع نشد مى‌توانيد سؤال‌ها را ارسال کنيد، اما هنگام مصاحبه با طرح سؤال از پاسخ‌هاى داده شده توسط مصاحبه‌شونده آن را به سمت دلخواه هدايت کنيد يعنى به‌جاى مصاحبه، گفت‌وگو کنيد.
|
