تشخیص

صفرا فرآورده‌ٔ زائدى است که در کبد توليد و در کيسهٔ صفرا ذخيره مى‌شود. وارد شدن غذا به دوزادهه انقباض کيسهٔ صفرا را تحريک مى‌کند و صفرا به مجراى مشترک صفراوى که به دوازدهه متصل است، تخليه مى‌‌شود. صفرا عمدتاً به هضم چربى‌ها کمک مى‌کند.

صفرا حاوى مقادير زيادى کلسترول است. کيسهٔ صفرا آب را به ميزان زيادى جذب مى‌کند و باعث تغليظ کلسترول مى‌شود. در برخى افراد اين تغليظ زياد باعث بروز حالت فوق اشباع مى‌گردد و در نتيجه بلورهاى کلسترول رسوب و ايجاد سنگ‌هاى کيسهٔ صفراوى مى‌کنند. اگر اين سنگ‌ها وارد مجراى صفراوى شوند و آن را مسدود کنند، در اثر انقباضات کيسهٔ صفرا و مجراى صفراوى براى غلبه بر انسداد، درد شکمى شديدى ايجاد مى‌شود. اين درد (که به آن قولنج صفراوى گويند) به‌طور معمول در قسمت فوقانى و راست شکم متمرکز است و گاهى به پشت و نوک شانه راست انتشار مى‌يابد. اين دردها معمولاً چند ساعت طول مى‌کشند و به يک نقطهٔ اوج مى‌رسند و سپس فروکش مى‌کنند. تهوع و استفراغ شايع است ولى تب وجود ندارد. دوره‌هاى قولنج صفراوى با فواصل بدون دردى که روزها يا ماه‌ها طول مى‌کشند، از هم جدا مى‌شوند. بسيارى از مبتلايان به سنگ کيسهٔ صفرا از سوءهاضمه بعد از غذا خوردن نيز شکايت دارند که علائم آن عبارتند از: آروغ زدن، نفخ، و تهوع. اگرچه اين علائم ممکن است توسط زخم ناشى از اسيد و آنزيم‌هاى معده نيز ايجاد شوند (به مبحث زخم ناشى از اسيد و آنزيم‌هاى معده مراجعه کنيد).

سنگ‌هاى کيسه صفرا شايع هستند و ۲۰ درصد افرادى بالاى ۶۵ سال در آمريکا به آن مبتلا مى‌باشند. اين سنگ‌ها به نسبت ۴ به ۱ در زنان شايع‌تر هستند. عواملى که زمينه را براى بروز سنگ‌هاى کيسه صفرا آماده مى‌کنند عبارتند از: چاقي، رژيم غذائى غربى که حاوى مقادير زيادى چربى و کلسترول است، و سابقهٔ خانوادگى سنگ‌هاى کيسهٔ صفرا. جالب توجه است که برخى افراد بعد از يک رژيم شديد غذائى براى کاهش وزن، براى اولين بار دچار علائم سنگ کيسهٔ صفرا مى‌شوند. سنگ‌هاى 'خاموش' کيسهٔ صفرا به مواردى اطلاق مى‌گردند که منجر به بروز علائم نشوند و به‌طور اتفاقى هنگام بررسى مشکلات ديگر بيمار کشف شوند.

تشخيص

تشخيص سنگ‌هاى کيسهٔ صفرا اساساً توسط تصويرنگارى با امواج ماورا ء صورت (سونوگرافي) داده مى‌شود. اين روش به‌طور دقيق محل سنگ‌هاى کيسه صفرا و مجارى صفراوى متسع داخل کبدى را که معمولاً همراه با سنگ‌هاى علامت‌دار هستند، مشخص مى‌کند.

درمان

برخى افراد غذاهاى خاصى را ذکر مى‌کنند که قولنج صفراوى را تشديد مى‌نمايند.. پرهيز از اين غذها و خوددارى از پرخورى مى‌تواند به ميزان زيادى تعداد حملات را کاهش دهد. اگر درد بروز کرد به بستر برويد و يک مسکن مصرف کنيد. چيزى نخوريد ولى چند جرعه آب بنوشيد. اگر درد بيش از ۳ تا ۴ ساعت ادامه يافت با پزشک تماس بگيريد.

پزشک ممکن است به چند طريق سنگ‌هاى کيسهٔ صفراوى شما را درمان کند. شايع‌ترين روش برداشتن کيسهٔ صفرا از طريق جراحى (کله سيستکتومي) است که از ميان برشى در قسمت بالا و راست شکم انجام مى‌شود در برخى موارد کيسه صفرا با کمک لولهٔ مخصوصى که داخل شکم مى‌گردد (لاپاروسکوپي) برداشته مى‌شود. در اين روش يک لولهٔ کوچک از ميان يک برش بسيار محدود که به‌سرعت ترميم مى‌يابد. گذارنده مى‌شود و مانند عمل معمولى برداشن کيسه صفرا معمولاً درد را برطرف مى‌کند و ممکن است علائم سوءهاضمه را نيز کاهش دهد. اين عمل باعث مشکلات تغذيه‌ٔاى نمى‌شود، زيرا صفرا به‌راحتى و به‌طور مستقيسم وارد دوازده مى‌شود. در موارد نادر حتى بعد از برداشن کيسهٔ صفرا، سنگ‌ها مى‌توانند در مجراى صفراوى تشکيل شوند و باعث تجديد علائم کردند.

سنگ‌هاى کيسهٔ صفرا را مى‌توان با خوردن نمک‌هاى صفراوى نيز درمان کرد. نمک‌هاى صفراوى بعد از مدتى سنگ‌ها را حل مى‌کنند و به اين ترتيب علائم را برطرف مى‌سازند. مصرف نمک‌هاى صفراوى هنگام غذا خوردن به طريق مشابه مى‌تواند از تشکيل سنگ کيسهٔ صفرا جلوگيرى کند. از معايب اصلى اين روش درمانى اين است که با قطع مصرف نمک‌هاى صفراوى سنگ‌هاى کيسهٔ صفرا اغلب عود مى‌کنند.

براى خرد کردن سنگ‌ها به ذرات ريزى که بتوانند بدون ايجاد علائم از مجارى عبور کنند، مى‌توان از روش شکستن سنگ‌هاى صفراوى استفاده کرد. اين روش مشابه سنگ‌شکنى (ليتوتريپسي) کليه است (به مبحث سنگ‌هاى کليوى مراجعه کنيد). در اين روش امواج صوتى پرقدرت روى سنگ‌هاى متمرکز مى‌شوند و آنها را مى‌شکنند. در حال حاضر حدود ۲۰ درصد افراد ممکن است با اين روش براى شکستن سنگ‌هاى صفراوى مناسب باشند. البته در اين مورد نيز مانند درمان با نمک‌هاى صفراوى سنگ‌ها تمايل به تشکيل مجدد دارند زيرا هنوز کيسهٔ صفرا وجود دارد.

روش جديد ديگر حل کردن سنگ توسط حلال‌ها است. يک لوله از دوازدهه به‌طرف بالا و به‌سمت مجراى صفراوى و کيسهٔ صفرا هدايت مى‌شود و يا از ميان سوزن توخالى بزرگى که از قفسهٔ سينه داخل کبد شده است، وارد کيسهٔ صفرا مى‌گردد. سپس مادهٔ حلال که نوعى اتر است تزريق مى‌شود تا سنگ‌ها را طرف چند ساعت حل کند. اين روش خطرهاى متعددى دارد و کاربرد آن احتمالاً فقط در افرادى که عمل جراحى براى آنها خطر دارد، مناسب است.