پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

درد و مسکن‌ها


در اين مبحث انواع خاص درد تحت‌عنوان اعضاء مشخص مبتلا به درد مورد بحث قرار گرفته است. در اين قسمت شايع‌ترين روش‌هاى تسکين درد مورد بررسى قرار مى‌گيرد و رهنمودهائى براى انتخاب داروى مسکن مناسب ارائه مى‌شود.
آسپيرين، استامينوفن و ايبوپروفن (پروفن) معمول‌ترين داروهاى مسکن بدون نسخه هستند. کليه اين داروها در يک خاصيت مشترک هستند. آنها باعث کاهش توليد پروستاگلاندين‌ها ـ ماده‌اى شبه هورمون که توسط بدن توليد مى‌شود و باعث تحريک التهاب، تب و درد مى‌گردد ـ مى‌شوند. آسپيرين و ايبوپروفن در رفع هر سه اثر پروستاگلاندين‌ها مؤثر هستند در حالى‌که استامينوفن در برطرف کردن تب و درد تأثير دارد و در رفع التهاب مؤثر نيست. مطالب بعدى کاربردها، هشدارها و عوارض مربوط به اين داروها را براى کمک به تصميم‌گيرى در مورد استفاده از بهترين نوع مسکن ارائه داده است.
   آسپيرين
آسپيرين گسترده‌ترين دامنه کاربرد را دارد و در سردرد ساده، دردهاى عضلاني، التهاب مفصلي، شکستگى استخوان‌ها، رماتيسم، دندان‌درد، و غيره استفاده مى‌شود. آسپيرين به‌علت ممانعت از ايجاد لخته يا مقدار کم (مثلاً ۳۰۰ ميلى‌گرم در روز) براى کاهش خطر حمله قلبي، سکتهٔ مغزى و احتمالاً سرطان روده بزرگ در افراد سالخورده توصيه مى‌شود.
آسپيرين همچنين داراى بيشترين عوارض جانبى است. حدود دو درصد افراد مخصوصاً بيماران مبتلا به آسم نسبت به آسپيرين واکنش‌هاى حساسيتى از بثورات خارش‌دار گرفته تا خفگى و تنگى نفس شديد، بروز مى‌دهند. برخى افراد دچار وزوز گوش مى‌شوند که با قطع آسپيرين برطرف مى‌گردد. مصرف آسپيرين به مقدار زياد براى درمان التهاب مفصلى در صورتى‌که اقدامى براى مقابله با عوارض آن انجام نشود اغلب باعث بروز زخم و خونريزى مى‌شود. اخيراً داروهاى تجويزى ميزوپروستول (misoprostol) و امپرازول (omeprozole) براى استفاده در بيمارانى که در خطر زياد بروز عوارض زخم معده در اثر مصرف آسپيرين و ايبوپروفن هستند، مورد تائيد قرار گرفته است.
آسپيرين در خانم‌هاى حامله و در سه ماههٔ سوم حاملگى نبايد مصرف شود زيرا مى‌تاند باعث خونريزى در مادر و کودک شود. اگر به ساليسيلات‌ها حساسيت دارد يا مبتلا به زخم، نقرس يا خونريى معده هستيد. نبايد از آسپيرين استفاده کنيد. آسپيرين (و ساير ساليسيلات‌ها) نبايد توسط افراد کمتر از ۱۸ سال مصرف شود زيرا ممکن است باعث نشانگان رى (Reye) گردد. نشانگان رى يک بيمارى استحاله‌اى حاد مغزى است که با اختلال کارکرد کند همراه است. اين بيمارى معمولاً با بيمارى‌هاى ويروسى مثل آنفلوانزا و آبله‌مرغان همراه است ولى ممکن است به‌وسيلهٔ ساليسيلات‌ها نيز ايجاد گردد، مخصوصاً اگر براى عفونت ويروسى مصرف شوند. علائم نشانگان رى عبارتند از: خستگي، پرخاشگرى و استفراغ.
در بالغانى که عوارض جانبى را بروز نمى‌دهند معمولاً آسپيرين داروى انتخابى براى درمان دردهاى مداوم جزئى و ساير دردها است. زيرا بى‌خطر بودن آن در درازمدت ثابت شده و مؤثر و ارزان است.
   استامينوفن
عوارض جانبى و واکنش‌هاى حساسيتى استامينوفن کمتر از آسپيرين است. اين دارو مخصوصاً در افراد کمتر از ۱۸ سال توصيه مى‌شود زيرا با نشانگان رى همراه نيست. اين دارو احتمالاً در بزرگسالان کمتر از آسپيرين و ايبوپروفن در رفع درد و تب مؤثر است ولى در افرادى که نمى‌توانند اين داروها را مصرف کنند، مفيد است.
استامينوفن نبايد در افراد مبتلا به بيمارى‌هاى کبدى و کليوى مصرف شود. بررسى‌هاى اخير نشان داده است که مصرف استامينوفن در درازمدت ممکن است باعث نارسائى کبدى و کليوى شود بنابراين توصيه مى‌شود در صورتى‌که بيش از ۱۰ روز نياز به مصرف اين دارو داريد با پزشک خود مشورت کنيد.
فرآورده‌هاى پرقدرت‌تر استامينوفن تنها حاوى مقدار بيشترى از دارو نسبت به مقدار معمول آن هستند و تسکين اضافى اندکى ايجاد مى‌کنند ولى گران‌تر هستند.
   ايبوپروفن
ايبوپروفن به‌خصوص در رفع درد و التهاب مفصلى و نيز تب، گرفتگى عضلاني، دندان‌درد، کمردرد، ميگرن، و درد و تب ناشى از سرماخوردگى مفيد است. اين دارو براى دردهاى قاعدگى عالى است و از نظر انعقاد خون اثر آن مشابه آسپيرين است. احتمال ايجاد زخم در اثر ايبوپروفن کمتر از آسپيرين است اگرچه مصرف درازمدت آن مى‌تواند باعث زخم و خونريزى شود.
به‌طور کلى شروع اثر ضد درد ايبوپروفن ديرتر از آسپيرين و استامينوفن است. بنابراين براى برطرف کردن دردهائى مثل سردرد داروهاى اخير احتمالاً مناسب‌تر هستند.
ايبوپروفن نبايد توسط افرادى که به آسپيرين حساسيت دارند مصرف شود زيرا بين اين دو حساسيت متقاطع وجود دارد. اين دارو در نقرس و زخم‌ها نيز جز با تجويز پزشک نبايد استفاده شود. ايبوپروفن توسط خانم‌هاى حامله در سه ماههٔ آخر حاملگى و در بچه‌ها زير ۱۳ سال بدون تجويز پزشک نبايد مصرف شود.
بررسى‌هاى اخير نشان مى‌دهد که مصرف درازمدت ايبوپروفن به مقدار زياد (بيش از ۱۶۰۰ ميلى‌گرم در روز) ممکن است در برخى افراد باعث ايجاد نارسائى کليه شود. شايان ذکر است که اين نارسائى کليه بعد از قطع ايبوپروفن برگشت‌ناپذير است. به‌علت آنکه اين مقدار دارو توسط بسيارى از مبتلايان به التهاب مفصلى مصرف مى‌شود، در صورت مصرف بيش از ۱۰۰۰ ميلى‌گرم ايبوپروفن در روز حتماً در مورد اين عارضهٔ احتمالى با پزشک مشورت کنيد. با مصرف مايعات کافى (۸ تا ۱۰ ليوان نوشيدنى غيرالکلى در روز) از بروز تشنگى جلوگيرى کنيد.
   ساير مسکن‌ها
مواردى مثل سرطان، زونا (بيمارى‌اى که در اثر ويروس آبله‌مرغان ايجاد مى‌شود و در مسير اعصاب محيطى ايجاد بثورات جلدي، درد و سوزش مى‌کند ـ م.) سنگ‌کليه و غيره که در آنها درد فوق‌العاده‌ شديد يا مزمن است بايد توسط پزشک درمان شود. او ممکن است در اين موارد داروهاى ضد اضطراب، مخدر يا ساير داروها را تجويز کند. کليه اين داروها داراى عوارض شديد و بالقوه اعتيادآور هستند، بنابراين بايد بااحتياط مصرف شوند.
دردهاى موضعى خاصى ممکن است با استفاده از جريان ضعيف الکتريکى برطرف شوند. اين‌کار به‌وسيلهٔ دستگاه تحريک عصبى الکتريکى از طريق پوست که يک مولد باطرى‌دار به اندازه‌ٔ يک دسته ورق‌بازى است، انجام مى‌گيرد. تصور مى‌شود امواج الکتريکى امواج درد را که در طول عصب زيرين در جريان است مهار مى‌کند. طب سوزنى نيز به همين روش عمل مى‌کند.


همچنین مشاهده کنید