سردرد به‌قدرى شايع است که عملاً هر کس زمانى آن را تجربه خواهد کرد در واقع حدود يک‌چهارم اختلالاتى که در اين بخش مورد بحث قرار گرفته‌اند سردرد را به‌عنوان علامت احتمالى بروز مى‌دهند. با وجود اين اکثر سردردها مستقل از ساير اختلالات ايجاد مى‌شوند و شروع آنها تدريجى است و بعد از چند ساعت برطرف مى‌شوند و شروع آنها تدريجى است و بعد از چند ساعت برطرف مى‌شوند. معمولاً سردردها برمبناء علت آنها تقسيم‌بندى مى‌شوند که عبارتند از: سردردهاى کششى (انقباض عضلاني)، سردردهاى عروقي، و سردردهاى عضوى (با ساير علائم همراه است).
نشانه‌هاى هشداردهنده در سردرد:
اگرچه اکثر سردردها خفيف، کوتاه‌مدت و خوش‌خيم هستند ولى نشانه‌هاى هشداردهندهٔ چندى وجود دارد که مراقب فورى پزشکى را ايجاب مى‌کند.
ـ سردرد شديدى که همراه با تب و سفتى گردن باشد و گردن در مقابل خم شدن به جلو مقاومت کند نشاندهندهٔ مننژيت ـ التهاب يا عفونت غشاى پوشاننده مغز ـ است و درمان فورى پزشکى را ايجاب مى‌کند (به مبحث مننژيت ـ التهاب پرده مغز مراجعه کنيد).
ـ سردردى که با اختلالات کارکردى مثل سرگيجه، فلج، ابهامات تکلمي، يا دوبينى همراه باشد ممکن است در اثر خونريزي، سکتهٔ مغزي، غده، يا آبسه داخل مغزى ايجاد شده باشد.
ـ سردردهائى که هر روز بروز مى‌کنند و مصرف روزانه مسکن در آنها ضرورت دارد و يا به‌طور پيشرونده‌اى شديدتر مى‌شوند نشاندهندهٔ فشار خون بالا يا وجود تودهٔ مغزى مثل يک غده هستند. سردرد عودکننده‌اى که صبح‌ها بدتر مى‌شود و در طول روز بهتر مى‌شود اغلب نشانهٔ فشار خون بالا است.
ـ شروع ناگهانى سردرد غيرقابل تحمل که با 'غرش رعد' تشبيه شده ممکن است نشانهٔ خونريزى مغزى باشد.
ـ درد در شقيقهٔ افراد سالخورده ممکن است نشانهٔ التهاب شريانى مغز باشد که يک عارضه قابل درمان است و در صورت عدم درمان به کورى منجر مى‌شود.
ـ سردردى که در محيط‌هاى بسته يا اتومبيل بروز مى‌کند و با خواب‌آلودگى زياد و يا تهوع همراه باشد ممکن است نشانهٔ مسموميّت با مونواکسيدکربن باشد فوراً اتاق يا اتومبيل را ترک کنيد.
سردردهاى کششى
فعاليت باعث کشش عضلات سر و گردن شده و منجربه سردرد مى‌گردد زيرا احتمالاً به‌دليل دخالت گروهى از عضلات مغز نمى‌تواند به‌خوبى محل کشش را تشخيص دهد. عواملى مثل فشارهاى روحى (شايد يک مشاجره با يک مشکل مالي) مى‌تواند منجربه کشش عضلانى و سردرد شود. فعاليت‌هائى که باعث خستگى چشم مى‌شود يا کار طولانى در وضعيت خميدهٔ پشت مى‌تواند باعث کشش عضلات صورت، چشم، گردن و جمجمه شود. سردرد همچنين مى‌تواند همراه نشانگان مفصل فکى گيجگاهى (Temporo mandibular joint syndrom) و در اثر سفتى عضلات فک و به‌هم سائيدن دندان‌ها بروز کند. (نشانگان مفصل فکى گيجگاهى را در مبحث فک 'نشانگان مفصل فکى گيجگاهي' مراجعه کنيد).
سردردهاى عروقى
شايع‌ترين علت‌هاى سردرد عواملى هستند که باعث انقباض يا انبساط عروقى خونى مجاور سطح مغز مى‌شوند. اين موارد شامل حالت بعد از مشروب‌خوارى مى‌گردد زيرا الکل عروق خونى را منبسط مى‌کند. غذاهاى خاصى که غنى از اسيد آمينهٔ تيرامين هستند، و نيز نيترات‌ها و سولفيدها باعث سردردهاى عروقى در افراد حساس مى‌شوند. غذاهائى که ممکن است باعث مشکل شوند عبارتند از:
ـ پنير کهنه و عمل آورده‌شده.
ـ گوشت کنسروشده، پرورده‌شده يا عمل آورده‌شده که محتوى نيترات‌ها است.
ـ خوردنى‌ها و نوشيدنى‌هاى کافئين‌دار مثل قهوه، چاي، کولاها، و شکلات.
ـ غذاهاى حاوى چاشنى مونوسديم گلوتامات.
ـ غذاهائى که با سُس سوپا، قارچ يا مشتقات قارچ تهيه مى‌شود.
ـ مشروبات الکلى به‌خصوص مشروبات قرمز که حاوى سولفيت‌ها هستند.
سردردهاى معروف به سردرد فعاليتى نيز سردرد عروقى هستند. اين سردردها معمولاً بعد از فعاليت‌هاى بدنى شديد مثل جست و خيز کردن، ورزش‌هاى سنگين يا حتى تماس جنسى (سردرد بعد از نعوظ) بروز مى‌کنند. سردردهاى فعاليتى معمولاً خفيف و کوتاه‌مدت هستند ولى ممکن است گاهى به‌قدرى شديد باشند که بيمار را به‌سرعت به مرکز فوريت‌ها بکشانند. داروها و سموم (مثل مونواکسيدکربن) متعددى نيز باعث سردرد عروقى مى‌شوند.
دو گروه از سردردهاى عروقى سردردهاى ميگرنى و سردردهاى مکرر هستند.
ميگرن
به‌طور معمول سردردهاى ميگرنى با يک دورهٔ مقدماتى آغاز مى‌شود که در خلال آن شما به‌طور غيرعادى احساس خستگى و کسالت مى‌کنيد. به‌دنبال اين حالت، تهوع، استفراغ، اختلالات بينائى و اغلب بيزارى از نور (ترس از نور) ايجاد مى‌شود. اين دورهٔ مقدماتى ممکن است چند دقيقه تا چند ساعت طول بکشد و متعاقب آن سردرد بروز مى‌کند. سردرد ممکن است به اشکال متعدد ظاهر شود و در يک فرد هر حمله با ديگرى متفاوت باشد. با اين حال به مرور زمان بيماران مى‌توانند نوع سردرد را از روى علائم مقدماتى پيش‌بينى کنند.
نام ميگرن از ريشهٔ فرانسوى و يونانى و به مفهوم نيمهٔ سر است زيرا اين سردرد اغلب محدود به يک طرف سر مى‌شود. طول مدت سردرد متفاوت است و گاهى بيش از ۱۸ ساعت طول مى‌کشد. علت ميگرن معلوم نيست اگرچه انقباض شريان‌هاى سطحى مغز در آن دخالت دارد.
سردردهاى مکرر
اين سردردها نوعى از سردردهاى عروقى هستند و معمولاً فرد را به چند نوبت سردرد در روز و اغلب به‌مدت چند روز يا چند هفته مبتلا مى‌کنند. به‌طور معمول حمله در شب‌ها شروع مى‌شود و بيمار نگون‌بخت را با يک درد شديد که بيشتر در يک طرف سر يا اطراف يک چشم متمرکز شده است، از خواب بيدار مى‌کند. بعد از يک دورهٔ سردردهاى مکرر اين عارضه ممکن است ماه‌ها يا سال‌ها بروز نکند. سردردهاى مکرر مانند ميگرن ممکن است توسط يک غذاى خاص، الکل يا فشار روحى تحريک شوند.
سردردهاى عضوى
بسيارى از سردردها با علائم ديگرى مثل سختى گردن (مننژيت)، تب (سرماخوردگي، آنفلوانزا، عضويت شديد) يا بيمارى داخل مغزى (مثل خونريزى يا غدهٔ مغزي) همراه است. احتمالاً شايع‌ترين نوع سردرد عضوى سردردى است که با فشار خون همراه است. اگر اغلب دچار سردرد مى‌شويد حتماً بايد فشار خون خود را اندازه‌گيرى کنيد.
درمان
سردردهاى کششى ساده و سردردهاى عروقى معمولاً با مسکن‌هائى مثل آسپيرين و استامينوفن برطرف مى‌شوند دراز بکشيد و سعى کنيد استراحت نمائيد. عضلات سر و گردن خود را ماساژ دهيد و يک دستمال مرطوب و خنک روى پيشانى خود بگذاريد از مصرف الکل و توتون خوددارى کنيد فشارهاى روحى زندگى خود را بررسى نمائيد و ببينيد آيا مى‌توانيد اصلاحات ساده‌اى مثل ترک موقت همسر يا محيط کار به‌عمل آوريد. براى سردردهاى شديد و عودکننده مراجعه به پزشک ضرورى است. براى سردردهاى خيلى شديد ممکن است داروهاى مخدر مورد نياز باشد. همچنين از پزشک خود در مورد روش‌هاى زيست بازتابى (روش‌هائى که با آگاه کردن فرد نسبت به برخى کارکردهاى بدن او را قادر مى‌سازد که قدرت مهار ارادى روى آنها پيدا کند ـ م. 'biofeedback' ) در مهار سردرد نظرخواهى کنيد.
براى ديگران و سردردهاى مکرر چندين دارو در برخى افراد مؤثر هستند ولى هيچ‌کدام در همهٔ بيماران مؤثر نيستند. اين داروهاى ثمربخش عبارتند از: کافئين (قهوهٔ سياهى که کافئين آن گرفته نشده است)، ارگوتامين (کاف ارگوت، ميگرال)، مهارکننده‌هاى گيرنده‌هاى بتا (پروپرانولول، متوپرولول، آتنولول) داروهاى مسدودکننده کانال‌هاى کلسيم (وراپاميل، نيفديپين)، داروهاى ضدالتهابى غيراستروئيدى (ايبوپروفن، ناپروکسن)، استروئيدها، و ضد اضطراب‌هاى مثل کلرپرومازين. در برخى بيماران مخصوصاً آنها که علائم افسردگى مثل بى‌حالي، بى‌خوابي، افکار خودکشى را از خود بروز مى‌دهند. داروهاى ضد افسردگى (فنيزين، ايمى پرامين، آمى تريپتيلن) ممکن است مفيد باشد.
مطالعات اخير نشان داده است که سردردهاى ميگرنى ممکن است در برخى افراد به آسانى با مصرف يک روز در ميان يک قرص آسپيرين (درست همان‌طور که براى پيشگيرى از حمله قلبى و دستگاه مغزى تصوير مى‌گردد) پيشگيرى شود، قبل از مصرف منظم آسپيرين از پزشک خود در مورد صلاح بودن آن نظرخواهى کنيد.
