تأثیری جدا از دیگر تأثیرات ندارند

هرچند شناخت وسايل ارتباط جمعى و پژوهش در باب اثرات آنان ضرورى است، ليکن کار پژوهش در اين محدوده از دانش انسان با دشوارى‌‌هائى چند مواجه است که برخى از آنان به اين قرار هستند:

هميشه مورد جذب و درک قرار نمى‌گيرد

پنجم آنکه پيام خاص يک وسيله ارتباطى همواره بعد از شنيدن مورد جذب يا حتى درک قرار نمى‌گيرد، به‌طورى که حتى اگر تحقيقى در مورد سنجش تأثير يک وسيله ارتباطي، درست بعد از برخورد پيام آن با انسان‌ها، صورت گيرد، باز هم دچار ابعاد انحرافى خاصى خواهد بود، زيرا بسيارى از انسان‌ها ممکن است ضمن شنيدن يک پيام در برابر آن موضع گيرند و حتى آن را طرد کنند، ليکن بعد از گذشت زمانى چند و در مواجهه با مسائل حيات روزمره آرام آرام به جذب و پذيرش پيام بپردازند. اين نوع تأثيرپذيرى به همان نسبت که عميق و حساب شده است، سنجش ناپذير نيز به‌نظر مى‌رسد. شناخت اين نوع تأثيرپذيرى به همان نسبت که عميق و حساب شده است، سنجش‌ناپذير نيز به‌نظر مى‌رسد. شناخت اين نوع اثرگذارى که بدان 'اثرگذارى تأخيري' اطلاق مى‌کنند بايد هم با توجه به خلاء زمانى بعد از برخورد با وسيله ارتباطى و بروز تأثير، و هم با در نظر گرفتن عناصر بعدى صورت پذيرد.

تأثير بر حالات روانى ثابت نمى‌ماند

چهارم آنکه تأثير بر حالات روانى همواره ثابت نمى‌ماند و با گذشت برهه‌اى هرچند ناچيز از زمان دستخوش دگرگونى مى‌شود. از جانب ديگر، همواره ميسرنيست اثر وسيله خاص ارتباطى بر انسان‌ها در همان آن شناخته و ارزيابى ‌شوند. بنابراين سنجش‌هاى بعدى در اکثر موارد، اثراتى را نشان مى‌دهد که بر اثر مرور زمان دچار فرسايش يا در هر صورت دگرگونى شده‌اند.

تأثير وسايل ارتباط جمعى بر ارزش‌هاى حيات ميسر نيست

سوم آنکه تأثير وسايل ارتباط جمعى بر جهان‌بينى انسان يا ارزش‌هاى حيات انسانى صرفاً با سنجش محتواى تجريد شده‌ٔ آنان ميسر نيست. به‌عنوان مثال، زمانى که حرکات تند، خشن و حتى در برخى از موارد خطرناک چارلى چاپلين در فيلم‌هاى آن به‌طور مجرد تحليل مى‌شوند، هراس‌انگيز و شايد هم تراژيک به‌نظر مى‌آيند، حال آنکه زمانى که اين حرکات در کل فيلم ديده مى‌شوند، حالات و حرکاتى‌‌ خنده‌آور و مفرح به‌نظر مى‌رسند.

تأثيرى جدا از ديگر تأثيرات ندارند

وسايل ارتباط جمعى تأثيرى جدا از ديگر تأثيرات ندارند، بنابراين شناخت تأثير و سپس انتساب آن به وسايل ارتباط جمعى کارى بس دشوار است. چه، در اکثر موارد، پيام وسايل ارتباط جمعى در محدودهٔ وسيعى از پيام‌ها و دانسته‌ها جاى مى‌گيرد و اثرات متقابل آنان با يکديگر مى‌آميزند و تميز تأثير وسيله ارتباطى از ديگر عوامل تأثير، نظير خانواده، معلم، گروه همالان ٭(Peer Groups) و... دشوار است.

٭ تا زمانى بس طولاني، هنگامى که عوامل دگرگونى در جهان‌بينى کودک يا نوجوانان سنجيده مى‌شد، صرفاً به اثرات ناشى از مدرسه و خانواده مى‌انديشيدند، در حالى که امروزه معلوم شده است نوجوان بسيارى از انديشه‌ها و باورهاى خود را از گروهى اخذ مى‌کند که به ظاهر هيچ سلطه‌اى بر او ندارد و متشکل از دوستان و همسالان او است. در بسيارى از موارد و به هنگام تنازع ارزش‌ها بين والدين، بزرگترها و همسالان، نوجوان سخت تابع فرهنگ کوچک موجود در بين گروه اخير است و اين امر گاه به مقاومت در برابر بزرگترها و حتى در مواردى عدم اعمال خواسته‌هاى آنان مى‌انجامد. ورود وسايل ارتباط جمعى به محيط اجتماعى پيرامون، با قدرت و همه‌گيرى شديد، تغيير وسيعى در اين محدوده ايجاد نکرده است و امروزه بيش از پيش به شناخت همالان توجه معطوف گرديده است و راز بسيارى از عناصر جهان‌بينى نوجوانان را در آن مى‌جويند.

سر و کار وسايل ارتباط جمعى با دنياى ذهنى انسان

وسايل ارتباط جمعى با دنياى ذهنى انسان و به‌طور کلى دگرگونى در جهان‌بيني ٭ انسان‌ها سر و کار دارند. ورود به ذهنيت انسانى و کنکاش در آن به پيچيده‌ترين و دشوارترين ابزار تحقيقى نياز دارد. چه، از جانبى پديده‌هاى ذهنى ملموس نيستند و تجليات عينى و ملموس آنان يگانه و يکسان نيست. بسيار هستند آنان که در برابر خشم دست به اعمال خشن مى‌زنند و باز هم بسيار هستند آنانى که با احساس خشم، به تسلط بر خود همت مى‌گماردند و سکون و آرامش نشان مى‌دهند. آنچه باز هم بر پيچيدگى کار تحقيق در اين زمينه مى‌افزايد، شناسائى دگرگونى در ذهنيت و سنجش و اندازه‌گيرى آن است.

٭ اين مفهوم که از مفاهيم عام و جامع در دانش‌هاى اجتماعى و انسانى است، در برگردان Weltanschauung به‌کار رفته است که خود مفهومى است آلمانى به معناى نگاه به جهان، از اين مفهوم تصورات، انديشه‌ها و بينش‌هاى انسان در باب جهان و موضع و مقام انسان در درون آن برمى‌آيد. بدينسان، جهان‌بينى جهاتى ذهني، ارزشى و حتى بسيار نسبى دارد.