تلخه - تلخه گیجه

نام علمى: Acroptilon repens (L.) DC , Syn: Centaurea repens L , C.picris palas ex willed

نام انگليسى: Russian knapweed

گياهچه

لپه‌ها به رنگ سبز روشن و تخم‌مرغى شکل که طول آن ۵/۱ تا ۲ برابر عرض آن است. اولين برگ‌هاى حقيقى باريک و در انتها داراى زائدهٔ خارمانند هستند و پوششى سفيدرنگ و پودرى سطح آنها را فراگرفته است.

اولين برگ‌هائى که از رشد مجدد ريشه‌‌هاى زيرزمينى سبز مى‌شوند نيز مشابه برگ‌هاى حقيقى است، فقط تا اندازه‌اى بزرگتر هستند و حاشيهٔ آنها بدون بريدگى و داراى پوششى سفيدرنگ هستند. برگ‌هاى بعدى مستطيلى شکل و طولى سه تا پنج برابر دارند و حاشيهٔ آنها داراى لوب‌هاى عميق و نامنظم است.

گياه کامل

- اندام‌هاى رويشى:

گياهى چندساله، ايستا، علفى که به ارتفاع ۳۰ تا ۱۰۰ سانتى‌متر است و توسط بذر و ريشه‌هاى خزنده تکثير مى‌يابد. ساقهٔ اين گياه از نزديک قاعده منشعب است و داراى کرک‌هاى متراکم، نرم و خاکسترى‌رنگ است. برگ‌هاى قاعده‌اى (روزتي) در جوانى به رنگ سبز نقره‌اى و سپس متمايل به خاکسترى مى‌شوند، کرکدار، کم و بيش سرنيزه‌اى شکل، به طول ۱۵ سانتى‌متر و پهناى ۲ تا ۵ سانتى‌متر، دندانه‌دار با لوب‌هائى نامنظم و دمبرگى کوتاه است. برگ‌هاى ساقه‌اى مشابه برگ‌هاى پائينى و برگ‌هاى بالائى کوچکتر، بدون دمبرگ، متناوب و خطى است و در حاشيه‌ها کامل و يا تا اندازه‌اى دندانه‌دار هستند.

ريشه‌هاى اين گياه محکم، گسترده، متراکم، و داراى تعداد زيادى جوانه است که مى‌توانند منشاء اندام‌هاى هوائى باشند. ريشه‌هاى عمودى تا عمق پنج تا هفت‌مترى خاک نفوذ مى‌کنند، اما ريشه‌هاى افقى به‌طور گسترده و از سطح تا عمق ۳۰ سانتى‌مترى خاک مستقر شده‌اند. ريشه‌هائى که مسن‌تر هستند داراى فلس بوده و به رنگ قهوه‌اى تيره و يا سياه‌رنگ هستند.

- اندام‌هاى زايشى:

گل‌آذين کلاپرک و گل‌ها ارغواني، صورتي، بنفش و به‌ندرت سفيدرنگ هستند. کلاپرک به‌صورت منفرد در انتهاء هر ساقه و يا انشعابات آن قرار گرفته است و قطر آنها در زمان باز شدن ۵/۲ سانتى‌متر است. براکته‌هائى که گل‌آذين را احاطه مى‌کنند سفيدرنگ، پهن، نازک با حاشيه‌هائى کاغذى بوده و داراى کرک‌هاى متراکمى هستند. ميوهٔ اين گياه فندقه و يک برچه‌اى است. بذرهاى آن سفيد متمايل به خاکستري، تخم‌مرغى شکل، به طول سه تا چهار ميلى‌متر و پهناى دو تا سه ميلى‌متر و صاف هستند. پاپوس‌ها به‌طور ضعيف به بذرها متصل شده و طولى دو برابر اندازهٔ بذر دارند. اين بذرها در زمستان و يا بهار جوانه مى‌زنند اما گياه در اولين تابستان قادر به توليد ساقه‌هاى گل‌دهنده نيست و فقط ريشه‌هاى خود را گسترش مى‌دهد.

دورهٔ گلدهى اين گياه اوايل تابستان است و دانه‌هاى آن از مرداد تا مهرماه مى‌رسند.

محل رشد و پراکنش

اين گياه را مى‌توان در مناطق نيمه خشک تا نيمهٔ مرطوب و نقاطى که کشت‌هاى آبى و يا غلات ديم با بارندگى سالانهٔ ۲۵۰ تا ۶۰۰ ميلى‌متر وجود دارد مشاهده نمود. تلخه از جمله علف‌هاى هرزى است که در مزارع گندم، جو، ذرت، چغندرقند، باغ‌ها، تاکستان‌ها، حاشيهٔ جاده‌ها، زمين‌هاى باير و در برخى مواقع در مراتع يافت مى‌شود.

قطعات ريشهٔ اين گياه ممکن است توسط ماشين‌آلات و يا ادوات کشاورزى به ساير مناطق منتقل شده، موجب آلودگى شوند. بذرهاى آن به‌دليل باقى ماندن در داخل گل‌آذين قادر به انتقال توسط باد نخواهند بود. علاوه بر اين پاپوس‌ها نيز به راحتى از بذر جدا شده و به همين علت بذرهاى توليد شده در گياه تنها با فاصلهٔ چند مترى از گياه مادرى پخش خواهند شد. عمده‌ترين راه انتقال بذرها مى‌تواند جريان آب، بذرهاى گياهان زراعي، ماشين‌آلات، کودهاى دامى و علوفه باشد. چراى دام در مناطق آلوده به تلخه نيز موجب چسبيدن بذرها به بدن آنها شده و از اين طريق نيز به مناطق ديگر انتقال خواهند يافت.