عوارض جانبی

به‌طور کلى استروئيد آنابوليک (AS) خوراکى عوارض جانبى بيشترى از فرم تزريقى دارد. به‌علاوه نوع AS تنها از نظر اثرات سودبخش مهم نيست، بلکه عوارض جانبى هم حائز اهميت هستند. به‌خصوص AS داراى گروه ۱۷-آلکيل داراى عوارض جانبى بالقوه بيشترى به‌خصوص در کبد هستند. يکى از مشکلات ورزشکاران به‌خصوص ورزشکاران قدرتى و پرورش اندام، استفادهٔ هم‌زمان از AS خوراکى و تزريقى و مصرف دوزهائى است که ممکن است چندين برابر دُز درمانى توصيه شده باشند. فراوانى و شدت عوارض جانبى کاملاً متغير است. اين امر به عوامل متعددى نظير نوع دارو، دوز مصرف و حساسيت و واکنش اختصاصى هر فرد بستگى دارد.

از آنجا که استروئيدهاى آنابوليک انواع صناعى هورمون طبيعى مردانه تستوسترون هستند، اثرات و عوارض جانبى فارمالوژيک مشابهى دارند. در بدن مردان بالغ هر روز ۱۰-۵/۲ ميلى‌گرم تستوسترون ترشح مى‌شود. استفاده از استروئيد اغلب ۱۰۰ ميلى‌گرم را به اين مقدار مى‌افزايد. وقتى سطح آندروژن بيش از حد زياد شود، مغز توليد تستوسترون توسط خود بدن و نيز ساير مواد لازم براى عملکرد مناسب بدن را متوقف مى‌سازد. عوارض جانبى معمول اين داروها عبارتند از:

عوارض جانبى اختصاصى در افراد نابالغ

رشد استخوانى از روندهائى است که مى‌تواند با مصرف استروئيد متوقف شود. نوجوانانى که از استروئيدهاى آنابوليک استفاده مى‌کنند ممکن است بزرگ شدن عضلات خود را احساس نمايند، ولى رشد استخوانى با بسته شدن پيش از موعد اپى‌فيز استخوان‌هاى بلند متوقف مى‌شود. نتيجهٔ اين امر وقفهٔ دائمى رشد است.

بزرگ شدن آلت تناسلي، افزايش دفعات نعوظ، رشد غيرطبيعى مو و افزايش پيگمانتاسيون پوست از عوارض اين داروها در پسران نابالغ مى‌باشد.

آسيب تاندونى

محققين متعددى اين مطلب را دريافته‌اند که انسيدانس آسيب تاندونى در ورزشکارانى که از استروئيدهاى آنابوليک استفاده مى‌کنند، افزايش مى‌يابد. اين پديده را به سه طريق مى‌توان توضيح داد. نخست آنکه قدرت عضلانى با مصرف يک دوره استروئيد به‌اضافهٔ تمرين افزايش مى‌يابد و بدين ترتيب قدرت عضله از قدرت تاندون بيشتر مى‌شود، چرا که AS اثر ناچيزى روى قدرت تاندونى دارد و يا اينکه اصولاً بى‌تأثير است. ثانياً تصور مى‌شود که استروئيدهاى آنابوليک نظير کورتيکو استروئيدها (مثل کورتيزول) توانائى مهار تشکيل کلاژن را دارند که کلاژن جزء مهمى در تاندون‌ها و رباط‌ها است. ثالثاً به‌نظر مى‌رسد که استروئيدهاى آنابوليک باعث تغييرات اساسى در ويژگى‌هاى فيزيکى اين فيبريل‌ها مى‌گردند. وزنه‌بردارانى که از استروئيدهاى آنابوليک استفاده مى‌کنند، ظاهراً حساسيت ويژه‌اى به آسيب‌هاى عضلانى و تاندونى دارند.

اختلال در تنظيم گلوکز

نشان داده شده که سوء مصرف استروئيد آنابوليک باعث کاهش گلوکز و افزايش مقاومت به انسولين مى‌شود که مى‌تواند به ايجاد ديابت نوع ۲ منتهى شود. اين تغييرات ظاهراً پس از قطع مصرف داروها برگشت پيدا مى‌کنند.

اثر بر روى ايمنى

شواهدى وجود دارند که سوء مصرف AS ممکن است بر روى سيستم ايمنى تأثيرگذار باشد و باعث کاهش کارآئى سيستم دفاعى شود. کاهش موقتى در IgA و IgG در زمان مصرف استروئيد گزارش شده است.

عوارض متفرقه

علاوه بر عوارض جانبى ذکر شده، عوارض متعدد ديگرى نيز گزارش شده‌اند. در چند مطالعه Case report رابطهٔ بين مصرف استروئيد آنابوليک و وقوع تومور ويلمز و کارسينوم پروستات مطرح گرديده است. افزايش هماتوکريت، افزايش کلسيم - فسفر و کراتين خون، ازدياد فعاليت فيبرينوليتيک، کارسينوم کليه و واريس‌هاى خونريزى‌دهندهٔ مرى نيز گزارش شده‌اند. همچنين در مقالات آپنهٔ خواب گزارش شده است که با افزايش هماتوکريت ناشى از AS همراه بوده و باعث استاز خون و ترومبوز مى‌گردد.

مصرف AS ممکن است بر روى عملکرد تيروئيد اثر بگذارد. معلوم شده که مصرف AS باعث کاهش هورمون تحريکى تيروئيد (TSH) و فرآورده‌هاى غدهٔ تيروئيد مى‌گردد. به‌علاوه گلوبولين اتصالى تيروئيد (TBG) هم کم مى‌شود. اين تغييرات ظرف چند هفته پس از قطع مصرف AS به حالت عادى برمى‌گردند.

يک پيامد جدى مصرف AS ممکن است سوء مصرف چند داروئى باشد. از يک سو ورزشکاران از انواع متفاوت داروها مثل hCG، هورمون‌هاى تيروئيدي، آنتى استروژن‌ها و آنتى دپرسان‌ها براى مقابله با عوارض جانبى استفاده مى‌کنند و از سوى ديگر تلاش مى‌کنند براى تقويت اثرات آنابوليک AS به‌طور هم‌زمان، هورمون رشد، انسولين، اريتروپويتين و کلنبوترول هم استفاده نمايند. از آنجا که اغلب اين اتفاقات در خارج از چرخهٔ رسمى پزشکى روى مى‌دهد، احتمال وقوع اتفاقات وخيم و ناگوار وجود دارد.

تشخيص

براى شناسائى استروئيدهاى آنابوليک در ادرار از تکنيک‌هاى کروماتوگرافى گازى - طيف‌سنجى جرمى و طيف‌سنجى جرمى با قدرت تکنيک بالا استفاده مى‌شود.