مفاهیم رفتاردرمانی

پيروان نظريه رفتاردرمانى معتقدند که انسان ذاتاً نه بد و نه خوب است و با مطالعه رابطه بين محرک و پاسخ مى‌توان رفتار فرد را توجيه کرد. لذا قوانين يادگيرى دربارهٔ رفتار مصداق پيدا مى‌کند و در توجيه رشد شخصيت مى‌تواند مؤثر باشد. رفتار انسان، نتيجهٔ تعامل بين مواهب فيزيولوژيکى و تجارب محيطى است. به نظر ولپى (۱۹۷۰) (Wolpe) رفتار روان‌نژندى عبارت از تداوم هر نوع رفتار ناسازگارى است که بر اثر يادگيرى حاصل مى‌شود. اين رفتار از فردى که از نظر فيزيولوژيکى سالم است سر مى‌زند. رفتار و شخصيت انسان، نتيجهٔ يادگيرى است. لذا بحث مختصرى در زمينهٔ قوانين يادگيرى مفيد خواهد بود و مشاور را در شناخت رفتار مراجع يارى خواهد داد.

تعميم (Generalization) در يادگيرى شرطى اهميت دارد و به وسيله آن يادگيرنده به محرک‌هاى مشابه محرک اصلي، در موقعيت‌هاى متفاوت پاسخى همانند پاسخ شرطى آموخته شده ارائه مى‌دهد. هر چه تشابه بين محرک اصلى با محرکى که يادگيرنده در آينده در برابر آن قرار خواهد گرفت بيشتر باشد، احتمال تعميم پاسخ بيشتر خواهد بود. تعميم بيش از حد، عملى نامطلوب و نامناسب به حساب مى‌آيد. تميز (Discrimination) عبارت از ارائهٔ پاسخ‌هاى متفاوت به موقعيت‌هاى گوناگون است. با شکل دادن (Shaping) رفتار که با استفاده از تقويت انجام مى‌شود، مى‌توان رفتار را در جهت مطلوب تغيير داد. در اين حالت اولاً رفتار مطلوب بايد بلافاصله پس از ظهور تقويت شود؛ ثانياً رفتار مطلوب به اجزائى تقسيم گردد و آموزش از جزء ساده به کل پيچيده انجام گيرد؛ و ثالثاً يادگيرنده توانائى آموختن رفتارهاى مورد نظر را داشته باشد. در صورت ارائهٔ مکرر محرک شرطى‌ بدون محرک غيرشرطى و يا عدم تقويت پاسخ، پاسخ شرطى تدريجاً از بين خواهد رفت که اين حالت خاموش‌سازى (Extinction) ناميده مى‌شود.

تقويت نوعى محرک است که به دنبال پاسخ مطلوب ارائه مى‌شود و موجب تکرار و افزايش آن مى‌گردد. تقويت ممکن است به صورت مثبت يا منفى ارائه گردد. تقويت مثبت يا پاداش، محرک‌هاى خوشايند و لذت‌بخش را در بر مى‌گيرد که باعث تکرار و افزايش رفتار مى‌شود. تقويت منفي، کاهش يا حذف محرک‌هاى ناخوشايند و درد‌آور است به‌طورى که احتمال بروز رفتار مطلوب را افزايش بخشد. تفاوت تقويت منفى با تنبيه در آن است که تنبيه به منظور خاموشى و يا تضعيف رفتار نامطلوب به کار مى‌رود، در حاليکه تقويت منفى براى ايجاد پاسخ مطلوب مورد استفاده قرار مى‌گيرد. تنبيه نوعى محرک است که به دنبال پاسخ نامطلوب مى‌آيد و احتمال وقوع مجدد آن پاسخ را کاهش مى‌دهد. تنبيه نيز به دو صورت مثبت و منفى اعمال مى‌گردد. در تنبيه مثبت، يک محرک منفى به دنبال يک عمل ارائه مى‌شود. در تنبيه منفى از ارائهٔ محرک مثبت به دنبال عمل خوددارى مى‌شود.