شرح حال‌نویسی

شرح حال - يعنى گزارش کتبى دانش‌آموز دربارهٔ وقايع زندگى خود درگذشته، حال و احتمالاً پيش‌بينى وقايع آينده - يکى از شيوه‌هاى شناخت است که علاوه بر ارائهٔ اطلاعات لازم، اهداف و نگرش‌ها و احساسات فرد را در زمينه‌هاى گوناگون نيز مشخص مى‌سازد. اين روش، دانش‌آموز را به تفکر و ياد‌آورى وقايع گوناگون تشويق مى‌کند. شرح حال‌نويسى توسط جامعه شناسان و مورخان براى کسب اطلاعات دربارهٔ سوابق و نوع روابط و شيوهٔ زندگى مردم، به وفور به کار گرفته شده است. روان‌کاوان و روان‌شناسان نيز به‌وسيله آن از زندگى گذشتهٔ بيماران، مطلع مى‌شوند و به دنياى درون آنان پى مى‌برند. برخى نوجوانان نيز وقايع زندگى خود را در دفترچهٔ خاطرات يادداشت مى‌کنند که مى‌تواند مشاور را در شناخت حالات روانى و عواطف و افکار و احساسات آنان يارى دهد.

شرح حال‌نويسى براى کسانى که سواد دارند و از هوش طبيعى و سلامت روانى برخوردارند قابل اجرا مى‌باشد. بى‌ميلى دانش‌آموز به آشکارسازى مشکلات زندگي، حيطهٔ کاربرد شرح حال را محدود مى‌سازد. در محتواى شرح حال مى‌توان به تاريخچهٔ خانواده، تحصيلات، روابط اعضاى خانواده با يکديگر نظر والدين نسبت به فرد، شيوه‌هاى تربيت فرد در خانواده، تعداد خواهران و برادران و نظرات آنان نسبت به يکديگر، نظر فرد نسبت به تحصيلات دورهٔ دبستان و دبيرستان و دانشگاه، ديدگاه فرد نسبت به ازدواج، اهداف و ايده‌آل‌هاى فرد، علاقه به درس و تحصيل، وضع سلامتى و بهداشتي، خاطرات دوران تحصيل، و آرزوهاى شغلى اشاره کرد.

دانش‌آموز از طريق شرح حال، با دقت و نظم بيشترى دربارهٔ حال و آينده و گذشته‌اش مى‌انديشد و مشاور و معلم نيز به‌وسيلهٔ آن تصوير روشنى از خصايص و شرايط زندگى دانش‌آموز به‌دست مى‌آورند و مى‌توانند رفتار آتى او را پيش‌بينى کنند. هم‌چنين در مواقعى که مراجع قادر به بيان عواطف و مشکلاتش نباشد، مى‌تواند اين موارد را به صورت شرح حال براى مشاور بنويسد و افکار و انگيزه‌ها و مسائل خود را به مشاور بشناساند.

شرح حال‌نويسى به دو نوع محدود و آزاد انجام مى‌گيرد. در شر حال محدود، موضوع شرح حال از طرف مشاور تعيين مى‌گردد و دانش‌آموز موظف است در آن زمينه به درج مطالبى که صلاح مى‌داند بپردازد. بدين‌ معنى که به دانش‌آموز سؤال يا موضوعى داده مى‌شود و او موظف مى‌گردد در آن زمينه مطالبى بنويسد. در شرح حال آزاد، براى دانش‌آموز هيچ‌گونه موضوعى از قبل مشخص نمى‌شود و او مجاز است در هر زمينه‌اى که مى‌خواهد شرح حال خود را بنويسد. از آنجا که در اين نوع شرح حال، دانش‌آموز مطالب را آزادانه و بدون قيد و شرط دربارهٔ خود مى‌نويسد، محتواى شرح حال مى‌تواند در زمينهٔ شناخت و رفع مشکلات عاطفى وى داراى ارزش فراوانى باشد.

در نوشتن شرح حال، بايد به دانش‌آموز اطمينان داده شود که مطالب نوشته شده کاملاً محرمانه تلقى خواهد شد و بدون اطلاع و رضايت او با هيچ فردى مطرح نخواهد گرديد. هم‌چنين هيچ‌گاه نبايد بدون مقدمه و تشخيص ضرورت خاص، از دانش‌آموز خواسته شود شرح حال خود را در زمينه‌اى بنويسد. بلکه معمولاً پس از چند حلسه ٔ مشاوره و پس از برقرارى رابطهٔ صميمى و اعتماد متقابل، مشاور براى شناخت بهتر مراجع و ادامهٔ کار به طريقى مؤثر و مفيد و ترغيب او به تفکر دربارهٔ خويشتن، دلايل نوشتن شرح حال را براى مراجع توضيح مى‌دهد و پس از آنکه مراجع قانع شد، به نوشتن شرح حال مى‌پردازد. لازم به توضيح است که هيچ‌گاه از شرح حال نبايد به عنوان موضوع انشاء در کلاس استفاده شود. زيرا دانش‌آموز در شرح حال ممکن است مواردى را مطرح سازد که نخواهد ديگران از آن مطلع شوند. در نوشتن شرح حال هم‌چنين نبايد به دانش‌آموز گفته شود که چگونه و به چه نحوى بنويسد. زيرا شيوه و سبک نگارش شرح حال، اطلاعات مهمى در زمينهٔ شناخت دانش‌آموز به مشاور ارائه مى‌دهد.

براى تعبير و تفسير نتايج شرح حال نوشته شده، مشاور بايد اطلاعات وسيعى دربارهٔ دانش‌آموز و محيط زندگى او داشته باشد و صرفاً بر محتواى شرح حال اکتفاء نکند. توجه دقيق به نکات و موارد مطرح شده در نوشته، نظير اميدوارى يا نااميدي، رعايت نظم و ترتيب، طول نوشته، لغات و اصطلاحات مورد استفاده، ارتباط منطقى بين مطالب، و تکرار نام افراد خاص در سرتاسر متن مى‌تواند مشاور را در شناخت دانش‌آموز يارى دهد. مشاور پس از مطالعهٔ شرح حال، مى‌تواند با دانش‌آموز جلسهٔ مصاحبه ترتيب دهد و موارد مبهم و نارسا را با او بررسى کند و به ارائهٔ توصيه‌هاى عملى براى حل مشکلات بپردازد.