تعیین اولویت‌ها

از مبانى کار در فعاليت‌هاى ترويجى توجه به حل عمده‌ترين مشکلاتى است که به‌ترتيبى که قبلاً گفته شد معلوم مى‌گردد. جهت شناخت مشکلات و تعيين ترتيب و توالى آنها بر اساس نياز و اهميت وجودى مسئله، ابتدا بايد بررسى همه‌جانبه‌اى در مورد ويژگى‌هاى آن مشکلات به‌عمل آورد و پس از مطالعه‌اى دقيق پيرامون آنها اجزاء تشکيل‌دهندهٔ مشکلات را از يکديگر تفکيک کرد. سپس هر يک از اجزاء را بر حسب ويژگى‌هاى آنها با يکديگر مقايسه نمود و بر اساس معيارهائى که غالباً مربوط به امکانات، محدوديت‌ها، جايگزينى‌ها و غيره مى‌باشند. آنها را سنجيد و موقعيت هر يک را محاسبه کرد (در صورت امکان) و با توجه به اين سنجش و محاسبه مشکلات را طبقه‌بندى نمود. اين امر نياز به مهارت حرفه‌اى دارد؛ چه در غير اين صورت، يعنى وقتى که مراحل برنامه بدون توجه به اولويت‌ها نظم مى‌پذيرند، چنان صدمه‌اى بر پيگر فعاليت‌ها وارد مى‌گردد که عملاً پيشرفت برنامه را مشکل يا غيرممکن مى‌سازد. نکات زير از لحاظ تشخيص و تعيين اولويت‌ها قابل ذکرند.

۱- بررسى ماهيت امر و تطبيق آن با نيازهاى اصولى.

۲- بررسى و مطالعهٔ مراحل آن به تفکيک.

۳- مطالعهٔ دليل و اثر وجودى هر يک از مراحل به تفکيک.

۴- بررسى امکانات و محدوديت‌ەا.

۵- تعيين موقعيت مراحل هر مجموعه و لزوم هر يک.

۶- تنظيم مراحل مجموعه بر اساس موقعيت مطالعه شده در زمان لازم براى انجام هر يک.

۷- مرور و مطالعهٔ مجدد.

۸- تعيين و تنظيم اولويت‌ها.

۹- اجراء برنامه با سلسله مراتب تنظيم شده.

در برنامهٔ ترويجي، اولويت‌ها را بايد از دو لحاظ تنظيم کرد. از لحاظ تعيين اهداف و از جهت اجراء برنامه. در زمينهٔ اهداف برنامه بايد تعيين کرد کدام هدف با چه شرايط و امکاناتى و به چه دليل بايد مقدم بر ساير هدف‌ها در نظر گرفته شود؟ در زمينهٔ اجراء برنامه نيز به همين ترتيب لازم است شرايط و امکانات لازم براى اجراء هر مرحله پيش از مرحلهٔ بعد به‌دقت مطالعه شود.

ويژگى‌هاى اهداف هر برنامهٔ آموزشى ارشادى عبارت است از:

۱- عمومى يا اختصاصى بودن (از لحاظ جنبهٔ اصلى موضوع).

۲- کوتاه مدت يا بلند مدت بودن.

۳- فردى يا گروهى بودن (از لحاظ موقعيت فراگير).

۴- آنى يا آتى بودن (از لحاظ سرعت عمل).

معيارهاى ديگرى نيز وجود دارند که عموماً ارزشى و زمانى هستند؛ در تقسيم‌بندى هدف‌هاى يک برنامهٔ آموزشي، مطابق آنچه گفته شد، غالباً همين دو معيار قابل ذکر هستند. از لحاظ ارزش‌هاى معنوى يا مادى لازم است با دقت لازم ميزان ارزش هر فعاليت (بالفعل و بالقوه) را سنجيد و اولويت‌ها را مشخص کرد).

در نظام اولويت‌ها نکته‌اى نهفته است و آن آينده‌نگرى و وسعت بينشى است که برنامه‌ريزان و عوامل طرح برنامه بايد از ان برخوردار باشند تا مراحل برنامه را چنان تنظيم کنند که هر يک بازدهٔ مورد انتظار را پديد آورد و مرحلهٔ بعدى را تشويق و تقويت کند. آينده‌نگرى مورد بحث مى‌تواند به‌خوبى اهميت هر مرحله را نشان دهد و نتايج حاصل از آن را پيش‌بينى کند. در تعيين اولويت‌ها و تنظيم سلسله مراتب برنامه غالباً عواملى ناخواسته دخالت دارند که يا جهت معيارهاى اصولى هستند يا اينکه بدون توجه به آنها در تعيين اولويت‌ها مداخله مى‌کنند.

لذا بايد سعى شود فقط آنچه در کشف مطلب و روشنگرى ماهيت آن مؤثر است به‌کار گرفته شود و از دخالت عواملى که اغلب از خود يا درون فرد سرچشمه مى‌گيرند (تمايل، ترجيح و غيره) جلوگيرى شود. نيروهاى ناخواستهٔ ديگرى نيز مانند توصيه‌هاى نزديکان، دوستان و آشنايان فشار گروهى از مردم منطقه و يا ترجيح کارکنان سازمان ترويج و از اين قبيل بر تعيين اولويت‌ها اثر مى‌گذارند.

مقابله با چنين نيروهائى مشکل است اما بايد توجه داشت که پذيرش اين نيروها و ايجاد رضايت در آنها هرکز به غير اصولى بودن کار و نامعقول بودن برنامه نمى‌ارزد.

همچنين بايد تأکيد کرد که تعيين توالى مراحل برنامه نياز به وقت و زمان کافى دارد و در خصوص آن نبايد شتاب زده و از روى عجله تصميمى گرفت چه در غير اين صورت حقيقت مطلب آشکار نمى‌شود و در اين صورت عامل ترويجى (آموزش‌هاى آزاد) به ترديدهائى دچار مى‌شود که شايد پيش از زمان مورد نياز براى مطالعات اصولى وقت او را بگيرد.

نکتهٔ قابل اشارهٔ ديگر در زمينهٔ تعيين اولويت‌هاى برنامه آن است که اين امر از طرف کارشناسان با مشارکت مردم بررسى شود. البته در اينجا رعايت نکات سابق‌الذکر يعنى توجه به فلسفه، اهداف و يدگاه‌هاى ترويج نيز ضرورى است. اين نکات خود مى‌توانند به‌عنوان محک يا معيار براى تعيين اولويت‌ها نقشى اساسى داشته باشند.

انتخاب اولويت‌ها اصولاً از طريق چهار منبع صورت مى‌گيرد که عبارت است از عامل ترويج، مردم، گروه‌هاى خاص اجتماعى و سازمان ترويج هريک از منابع فوق‌الذکر اولويت‌ها و معيارهاى مورد نظر و نيز دلايل مربوطه را پيشنهاد مى‌کند که عامل ترويج بايد آگاهانه هر پيشنهاد ر ابررسى و قضاوت کند.

پس از اين مرحله، اولويت‌هاى برنامه در مسير کلى روند آموزش با توجه به حرفه‌اى که شخص فراگير بدان اشتغال دارد اجراء و با اهداف کلى برنامه‌هاى منطقه، بخش، شهرستان، استان و مملکت هماهنگ مى‌شود.

به‌طور مثال اگر مسئله کم آبى به ميان آيد، مروج جهت رفع اين مشکل ابتدا بررسى مى‌کند که مثلاً در شرايط کم آبى از روش آبيارى تحت‌فشار (در صورت امکان) يا روش‌هاى نشتى و جوى پشته بهتر مى‌توان بهره جست تا روش‌هاى معمولى کرتى و غرقابي. در اين صورت با توجه به علم و اطلاع دست اندرکاران در منطقه، طبق روندى که پيشتر اشاره شد، ابتدا اندکى آگاهى به کشاورزان مى‌دهد. بنابر اين در نخستين وهله آگاه ساختن کشاورزان به مزاياى روش جديد (آبيارى تحت فشار، جوى و پشته و يا ...) و محدوديت‌هاى روش قديم (کرتي) اهميت دارد. ايجاد تغيير در باورهاى پيشين کشاورزان به‌عنوان دومين مرحله انتخاب مى‌گردد و از فراگير درخواست مى‌شود آموخته‌ها را اجراء و نتيجه را مشاهده کند. کشاورز پس از کسب مهارت در شيوهٔ جديد، که سومين هدف برنامهٔ آموزشى ترويج است، از منبع آب موجود به‌نحو صحيحتر استفاده مى‌کند و از اين به‌بعد مسئله کم آبى تا جائى که به عوامل ترويج و برنامهٔ او مربوط مى‌شود حل مى‌گردد.