عشایر در تاریخ

هر چند که تاريخ مدونى راجع به عشاير ايران در دست نداريم ولى منابع تاريخى اطلاعات فراوانى به‌دست مى‌دهند که بيشتر جنبه سياسى نظامى دارند.

در سال ۲۳ هجرى در جنگ بين ايران و اعراب، عشاير و قبايل ايران شرکت مؤثر داشتند.

در قرن سوم سپاهيان يعقوب ليث را عشاير، خوارج و طبقات ديگر تشکيل مى‌دادند.

غزان طوايف چادرنشينى بودند که در روزگار امارت سامانيان در قرن چهارم در خراسان دست نشانده سامانيان بودند.

بنا به نوشته‌هاى تاريخى زمان سلجوقيان در اوايل قرن پنجم هجرى عده‌اى از غزان سلجوقى از جيحون گذشتند، حرکت آنها از نوع کوچ ايلات و عشاير بود و با گله و خانواده خود به خراسان آمدند.

آق‌قويونلوها و قراقويونلوها در قرن نهم از عشاير آذربايجان بودند.

در قرن دهم شاه اسماعيل صفوى از هفت ايل بزرگ، قزلباش‌ها را به‌وجود ‌آورد در اوايل قرن يازدهم هجرى شاه‌عباس طوايف قاجار را به سه دسته تقسيم کرد. طايفه‌اى را براى دفع لزگى‌ها به گنجه گرجستان، طايفه دوم را در سر حد خراسان (مرو) براى رفع و دفع ازبک‌ها و طايفه سوم را به استرآباد آوردند تا حمله ترکمانان را دفع نمايند.

شاه‌عباس در اوايل اقتدار خود به‌منظور کاهش نفوذ اقوام محلى و بومى تيره‌هائى از ايل افشار را که در جنوب اترک پراکنده بودند به مناطق غربى به آذربايجان کوچ داد که در منطقه وسيعى بين بيجار تا زنجان پراکنده شدند و به 'فشار قاسملو' شهرت يافتند.

صفويان هر ايلى را در ولايتى اسکان مى‌دادند و اختيار حکمرانى آنجا را نيز بدان ايل واگذار مى‌کردند، اختيار کهگيلويه و خوزستان به افشاريان واگذار شده بود. ايل افشار از قبايل معروف و بزرگ ايران است، در سال ۱۰۳۶ قمرى شاه عباس به پاس خدمات کلبعلى خان افشار و ديگر امراى اين طايفه فرمان داد که آنان هر نقطه کشور را که خود انتخاب کنند به‌عنوان اقطاع در دست گيرند و مشکن سازند و بر آنان مسلم باشد.

در سال ۱۱۲۸ هجرى که يک سرشمارى از ايلات ايران به‌عمل آمده که ميرزا محمدحسين مستوفى رساله تفصيلى آن‌را درباره ارتش شاه سلطان حسين (۱۱۰۶ - ۱۱۳۵ قمري) صفوى نگاشته است، در اين رساله سپاه ايلياتى ايران که در سال مذکور حقوق نمى‌گرفتند و در مواق جنگ احضار مى‌شدند ۱۱۰،۰۰۰ نفر بودند که ۵۷،۰۰۰ نفر آن سواره و ۵۳،۰۰۰ نفر بقيه پياده و در مجموع به 'ايل جاري' معروف بودند.

در زمان فتحعلى‌شاه قاجار هم ۳۶،۰۰۰ سوار و پياده عشايرى در سپاه مملکتى خدمت مى‌کردند که حدود ۶۰ درصد آن پياده و بقيه سوار بودند و حدود يک سوم پياده‌ها را عشاير بختيارى و ايلات تابعه تشکيل مى‌دادند. بى‌شبهه وجود روحيه عصبيت در ميان عشاير ايران موجب مى‌شد که آنها در مواقع لزوم و در شرايطى که حکومت‌ها رو به ضعف مى‌نهادند، قدرت سياسى - نظامى را در دست گيرند از اين رو بسيارى از سلسله‌هاى شاهنشاهى ايران از عشاير کوچنده بوده‌اند.