اصل خانواده کوچک (Small-family norm)

حقوق اساسى بشر

کنفرانس حقوق بشر سازمان ملل در سال ۱۹۶۸ در تهران، تنظيم خانواده را به ‌عنوان حق اساسى بشر شناخت. در کنفرانس بخارست که با موضوع جمعيت جهان در آگوست ۱۹۷۴ برگزار شد اين ديدگاه مورد تائيد قرار گرفت و در برنامه عملکرد (plan of action) آن اعلام شد که 'همه افراد و زوج‌ها حق اساسى دارند تا آزادانه و مسئولانه در مورد تعداد و فاصله بچه‌هاى خود تصميم بگيرند و براى اين کار، آگاهي، آموزش و وسايل لازم را داشته باشند' . در کنفرانس بين‌المللى سال زن در ۱۹۷۵ نيز اعلام شد که 'زنان حق دارند آزادانه و مسئولانه در باره تعداد و فاصله بين کودکان خود تصميم بگيرند و به آگاهى‌ها و وسايلى دسترسى داشته باشند که بتوانند اين حق را اعمال کنند' . بنابر اين تنظيم خانواده، در طى چند سال گذشته از نجواهاى پنهانى به يک موضوع بين‌المللى در قالب حق اساسى بشر و به يکى از اجزاء بهداشت خانواده و رفاه اجتماعى تبديل شده است.

اصل خانواده کوچک (Small-family norm)

اختلافات کوچک در بُعد خانواده اختلافات بزرگى در ميزان مواليد ايجاد مى‌کند. فقط يک فرزند به ازاء هر خانواده در طى يک دهه تأثير بسزائى روى رشد جمعيت دارد.

زوج واجد شرايط (Eligible Couples)

'زوج واجد شرايط' به زوجى اطلاق مى‌شود که به تازگى ازدواج کرده و زوجه در سن بارورى قرار داشته باشد، به‌ طور معمول بين ۱۵ تا ۴۵ سالگى در نظر گرفته مى‌شود.'

زوج‌هاى هدف (target couples)

به منظور تعيين دقيق زوج‌هائى که در تعريف گسترده 'زوج‌هاى واجد شرايط' ، در اولويت قرار مى‌گيرند، اصطلاح 'زوج‌هاى هدف' به ‌کار برده مى‌شود. تاکنون، اصطلاح زوج هدف، به زوجينى اطلاق مى‌شده است که ۲ تا ۳ فرزند زنده داشته‌اند و تنظيم خانواده نيز عمدتاً به اين زوج‌ها مربوط مى‌شده است. تعريف زوج‌هاى هدف رفته‌رفته وسيع‌تر شده و خانواده‌هاى تک‌فرزند و حتى زوج‌هاى تازه ازدواج کرده را نيز شامل مى‌شود و اين تغيير با اين ديدگاه ايجاد شده است که ايده قبول تنظيم خانواده از همان مراحل اوليه زندگى پذيرفته مى‌شود. در نتيجه اصطلاح زوج‌هاى هدف معنى اوليه خود را از دست داده است. امروزه اصطلاح زوج‌هاى واجد شرايط استفاده بسيار گسترده‌ترى يافته است و رو به ماندگارى مى‌رود.

ميزان حفاظت زوجين (Couple Protection Rate يا CPR)

ميزان حفاظت زوجين نشان‌گرى است که شيوع استفاده از وسايل پيش‌گيرى از باردارى را در جامعه نشان مى‌دهد و اين چنين تعريف مى‌شود: درصد زوج‌هاى واجد شرايطى که در برابر بچه‌دار شدن، توسط يکى از روش‌هاى تائيدشده تنظيم خانواده حفاظت شده‌اند. از جمله اين روش‌ها مى‌توان به عقيم‌سازي، وسيله داخل رحمى (IUD)، کاندوم يا قرص‌هاى خوراکى اشاره کرد. در هند زوج‌هائى که از عقيم‌سازى استفاده کرده‌اند ۶۰ درصد زوج‌هائى را که به‌ طور مؤثرى حفاظت شده‌اند تشکيل مى‌دهند. جمعيت‌شناسان بر اين عقيده هستند که رسيدن به ميزان تجديد نسل خالص برابر با يک فقط وقتى محقق خواهد شد که ميزان حفاظت زوجين به بيش از ۶۰ درصد برسد.

ميزان حفاظت زوجين بر پايه اين مشاهده است که ۵۰ تا ۶۰ درصد تولدها در سال، زايمان سوم به بعد مى‌باشد. بنابر اين دست يافتن به ميزان حفاظت زوجين برابر با ۶۰ درصد، تقريباً معادل حذف همه زايمان‌هاى سوم و بعد از آن مى‌باشد و هر زوج مى‌بايست فقط يک يا دو کودک زنده داشته باشند. به ‌طور خلاصه ميزان حفاظت زوجين يک عامل غالب در کاهش ميزان تجديد نسل خالص مى‌باشد.

مفهوم بهزيستى

تنظيم خانواده با بعضى سوء‌تعبيرها همراه است. يکى از آنها اين است که در ذهن بيشتر مردم تنظيم خانواده با عقيم شدن برابر است و بعضى ديگر آن را با کنترل مواليد يکى مى‌دانند. مفهوم تنظيم خانواده از نظر بهزيستى تنها پانزده سال پس از معرفى و هنگامى شناخته شد که نام برنامه بهزيستى خانواده به آن داده شد.

مفهوم رفاه، بسيار جامع است و اساساً به کيفيت زندگى اشاره دارد. برنامه بهزيستى خانواده کمک مى‌کند تا به پايان بهترى دست يابيم که همان بهبود کيفيت زندگى مردم است.

پيش‌گيرى از باردارى و نوجوانى

نوجوانى دوره‌اى است بين بلوغ و پايان تکامل فيزيولوژيک که بين ۱۵ تا۱۹ سالگى رخ مى‌دهد. حاملگى در نوجوانى ۱۰ تا ۲۰ درصد کل حاملگى‌ها را در کشورهاى در حال توسعه و در کشورهاى توسعه يافته مثل آمريکا، شامل مى‌شود و اين ميزان به ‌طور ثابت در حال افزايش است. اين حاملگى‌ها اغلب حاملگى‌هاى 'پُرخطر' محسوب مى‌شوند. بسيارى از حاملگى‌ها ناخواسته بوده و در نوجوانان ازدواج نکرده اتفاق مى‌افتد که ممکن است به سقط‌هاى قانونى يا غيرقانونى که در شرايط نامساعد پزشکى انجام مى‌شود، ختم شوند. چنين چيزى نتايج وخيم بهداشتى و حتى تهديدکننده زندگى را براى اين زنان جوان به همراه خواهد داشت و ميزان ابتلاء (خصوصاً نابارورى ثانويه و مرگ و مير) را در سطح قابل توجهى بالا مى‌برد.