دایره و دف

در سازهاى ضربي، صدا از طريق زدن ضربه يا کوبش توليد مى‌گردد. اين کوبش روى سطح پوستى يا روى جسم استوانه‌اى شکل يا دايره‌اى شکل که با پوست پوشانده شده،صورت مى‌گيرد. ضربه زدن معمولاً با انگشتان دست صورت مى‌گيرد. گاهى نيز بوسيلهٔ جسم ديگرى انجام مى‌شود. سازهاى ضربى رايج در موسيقى سنتى عبارتند از: تنبک، دهل، دايره و دف.

تنبک

تنبک از آلات ضربى است که روى کاسهٔ آن پوست کشيده شده و با دو دست نواخته مى‌شود. جنس آن از چوب است و گاهى از فلز نيز در ساخت آن استفاده مى‌شود.

تنبک سازى اصيل در موسيقى ايرانى است. اين ساز استوانه‌اى‌شکل در بخش پائين به استوانه‌اى باريک‌تر متصل مى‌شود که انتهاى آن کمى گشادتر است و شکل دهانهٔ بازى را مى‌گيرد. تنبک هنگام نواختن به‌صورت افقى بر روى ران نوازندهٔ نشسته قرار مى‌گيرد. نوازنده، دست چپ خود را در بالا و دست راست را در کنار راست تمبک قرار مى‌دهد و با انگشتان و تمام سطح کف دست خود بر قسمت‌هاى مختلف سطح پوستى ساز مى‌کوبد. تنبک هميشه به‌عنوان ساز هم‌نواز مطرح بوده ولى در سى سال گذشته به‌عنوان ساز تک‌نواز مطرح شده است.

تنبک در دو اندازهٔ معمولى و ارکستر به‌کار مى‌رود. تنبک زورخانه نيز مستقلاً ساخته شده و براى عمليات ورزشى در زورخانه به‌کار مى‌رود.

دهل

دهل را به‌وسيلهٔ دو چوب که در اصطلاح محلى به آنها 'ترکه و کجک' گفته مى‌شود، مى‌نوازند. کجک که به‌شکل عصا بوده، در دست راست نوازنده قرار مى‌گيرد و ترکه، که چوب نازکى است، در دست چپ نوازنده قرار مى‌گيرد. صداى دهل شبيه به صداى طبل بزرگ است، اما بسيار قوى‌تر.

دايره و دف

دايره از جنس چوب است و به‌صورت حلقه‌اى است به عرض حدود ۵ تا ۷ سانتى‌متر و قطر آن از ۲۵ تا ۴ سانتى‌متر. بر يکى از سطوح اين ساز، پوست کشيده شده و در داخل جدار چوبى آن حدود ۴۰ حلقهٔ فلزى قرار گرفته است. اين حلقه‌ها به فواصل مساوى صدايى زنگ‌دار توليد مى‌کند، که به‌همراه صداى اصلى ساز، حالت دلنشين و جذابى را به‌وجود نوازنده در هنگام نواختن با تکان‌هايى که به ساز مى‌دهد. سب لرزش حلقه‌هاى آويزان در جدار داخلى ساز مى‌گردد و از اين طريق، صدايى زنگ‌دار توأم با کوبش پوست به‌وجود مى‌آورد.

دايره در ابعاد بزرگ‌تر نيز ساخته مى‌شود که به آن دف مى‌گويند. دف نسبت به دايره از صداى بم‌ترى برخوردار مى‌باشد. دف بيشتر با سر انگشتان نواخته مى‌شود. دف ساز خانقاه‌ها بوده و در موسيقى شهرى به ابتکار محمدرضا لطفى از سال‌هاى ۱۳۵۰ ش. استفاده شده است. ساختمان دف عبارت است از: کمانه، شستي، پوست و قلاب که براى بهتر گرفتن اين ساز است.