بهداشت دوران بارداری

مشخص‌ترين علامت آبستنى که در اثر اتحاد سلول‌هاى جنسى نر و ماده به وقوع مى‌پيوندد توقف قاعدگى است. اگر چه اختلالات روحى و عاطفى نيز مى‌تواند موجب اختلال در زمان وقوع، مدت و شدت قاعدگى شود ولى معمولاً در يک زن سالم و در شرايط مساعد محيطى و روحي، قطع قاعدگى علامت آبستنى است.

بچه‌دار شدن در زندگى زناشويى از آرزوهاى هر زنى است. گرچه باردارى در زندگى بانوان عمل طبيعى است ولى مادر شدن توأم با مسؤوليت بزرگى است که هر خانمى بايستى خود را براى انجام اين وظيفه سنگين آماده نمايد. بهداشت دوران باردارى را از دو جهت مى‌توان مورد بحث قرار داد بهداشت فردى و مراقبت‌هاى پزشکي. هدف اصلى از اين‌گونه مراقبت‌ها آن است که حتى‌المقدور دوران باردارى به‌خوبى سپرى و به سلامت پايان پذيرد و از مرگ و مير نوزادان و مادران که در اثر عوارض حاملگى ممکن است ايجاد گردد تا آنجا که ممکن است جلوگيرى به‌عمل آيد و بالاخره از ناراحتى‌هاى روحى و جسمى دوران حاملگى و زايمان و نيز روزهاى بعد از زايمان کاسته شود. اگر چه حاملگى امرى است طبيعى ولى در اثر آن تغييرات زيادى در کليهٔ دستگا‌ەهاى بدن زن حامله به‌وجود مى‌آيد و نه تنها باردارى تغييرات جسمى در مادر ايجاد مى‌کند بلکه زن از نظر روحى نيز مشمول تغيير و تحول مى‌شود.

احساسات مادر نسبت به خودش، جنين يا نوزاد وى و هم‌چنين همسر او تغييرات مهمى هستند که در جريان حاملگى مهم است. بنابراين لازم است که زن حامله از همان هفته‌هاى اول حاملگى تحت نظر دقيق پزشک متخصص قرار گيرد تا با پيدايش اولين علائم غير عادي، اقدامات لازم براى حفظ سلامتى وى به‌عمل آيد. علاوه بر مراقبت‌هاى پزشکي، رعايت بهداشت فردى نيز در دوران حاملگى اهميت فوق‌العاده داشته و خانم‌هاى باردار بايد طى دوران حاملگى به دستورات بهداشتى زير توجه کامل نمايند:

۱. رعايت کامل نظافت شخصي

۲. در دوران باردارى نيازمندى‌هاى مواد پروتئينى و برخى از املاح و ويتامين‌ها به‌علت رشد سريع جنين افزايش مى‌يابد.

زنان باردار از ماه چهارم به بعد احتياج به مواد غذايى بيشترى دارند. اگر از لحاظ کالرى بسنجيم در حدود ۴۰۰ کالرى بايد به ميزان قيلى غذا مادر افزوده شود. به‌طور عادى يک زن در حدود ۲۳۰۰ کالرى حرارت لازم دارد که از اغذيه بايد حاصل گردد. لذا اين مقدار به ۲۷۰۰ کالرى مى‌رسد. زنان باردار بايد داراى يک برنامهٔ غذايى مرتب و منظم باشد. سه بار در روز غذا بخورد، از پرخورى و صرف تنقلات در بين وعده غذا بپرهيزيد. اگر بين ۳ وعده غذاى اصلى فقط آب‌ميوه و خوراک مقوى که سبب اشتها نکند صرف بهتر شود بهتر خواهد بود.

۳. از صرف نوشابه‌هاى الکلي، مواد مخدر و محرک و مصرف داروهاى سَرخود بايستى شديداً خوددارى شود.

۴. اجتناب از خستگى و کارهاى سنگين در دوران باردارى لازم و ضرورى است و به‌طور قطع و يقين استراحت و اجتناب از کارهاى سنگين در دوران باردارى در شد جنين مؤثر است. زيرا وزن نوزادانى که مادران آنها از استراحت در دوران باردارى برخوردار بوده‌اند بيش از وزن هنگام توليد نوزادانى است که مادران آنها از استراحت محروم بوده‌اند. البته منظور از استراحت دوران بارداري، استراحت کامل در تمام دوران باردارى نيست و هدف اجتناب از کارهاى سنگين و خستگى مفرط به‌ويژه در ماه‌هاى آخر مى‌باشد زيرا کار سنگين و خستگى مفرط ماه‌هاى آخر باردارى به تولد نوزادان نارس کمک مى‌کند، به‌همين علت است که متخصصين زايمان و بهداشت، استراحت نسبى در چهارماه آخر دوران باردارى را لازم مى‌دانند.

۵. مراجعه سريع به پزشک متخصص در صورت مشاهده هر گونه عوارض و ناراحتى‌هاى ناشى از بارداري.

۶. پياده‌روى در هواى ‌آزاد براى زنان باردار مفيد است. نکتهٔ قابل توجه آنکه نبايد در اين کار افراط نموده و خود را خسته نمايند.

استفاده از اشعه آفتاب براى سلامتى زنان باردار ضرورى است. براى ايام باردارى ورزش‌هاى به‌خصوصى وجود دارد که به راحتى زايمان کمک نموده آن را کم‌دردتر مى‌نمايد. هر زن باردار بايد از ورزش‌ها و حرکات سخت بپرهيزد، از بلند کردن اشياء سنگين خوددارى کند و اطفال بزرگ را بلند ننمايد. غالباً زنان باردار راجع به مسافرت خود با اتومبيل نظرات مختلفى دارند. به‌طور کلى بايد گفت اگر حاملگى طبيعى بوده و جاده هموار باشد اشکالى نخواهد داشت.

۷. لباس و زيرپوش زنان باردار بايد راحت باشد. استعمال کرست و کمربند و جوراب‌هاى لاستيکى مجاز نيست. هما‌ن‌طور که مى‌دانيم امروزه لباس‌هاى مخصوص زنان باردار با مدل‌‌هاى متفاوت تهيه مى‌گردد. چيزى که بيش از هر چيز يک زن باردار بايد بدان توجه کند تنها سلامتى خود و جنين است. کفش‌ها بايد حتماً پاشنه کوتاه و راحت باشند. پوشيدن کفش‌هاى پاشنه بلند باعث ناراحتى و درد کمتر خواهد گرديد.

۸. به زنان باردار توصيه مى‌شود حداقل هفته‌اى دو بار حمام بگيرند و خو را شستشو دهند. از وان در ۲ ماه آخر باردارى و ۶ هفته پس از زايمان استفاده ننمائيد. رفتن به خزينه هميشه ناپسند بوده و به‌خصوص در ايام باردارى و پس از زايمان از آن بايد اجتناب نمود. ضمناً هر گونه شستشوى داخلى زنانه ممنوع بوده و بايد از آن خوددارى شود.

۹. بهداشت دندان از نکاتى است که بايد بدان توجه شود. به‌علت به‌هم خوردن وضع املاح بدن مادر ممکن است ناراحتى‌هايى براى دندان‌ها پيش آيد. در ابتلاى آبستنى بهتر است يک بار به دندان‌پزشک مراجعه شود تا اصلاحات لازمه دندان در صورت لزوم به‌عمل آيد. زن در دورۀ حاملگى بيش از هر وقت ديگر بايد به دندان‌هاى خود توجه نمايد و بعد از هر غذا دندان‌ها مسواک شوند.

۱۰. مواظبت از پستان‌ها در هنگام باردارى نهايت اهميت را دارا است اين موضوع چه از نظر مادر و چه از نظر جنين قابل توجه است. چه بسا ناراحتى‌هايى که بعداً براى مادر و طفل ممکن است پيش بيايد، علت آن عدم توجه به پستان‌ها در دوره باردارى بوده است. امکان اصلاح نوک پستان‌ها در زنان باردار وجود دارد، پستان‌هايى که نوک کوچک و يا تو رفته دارند به حال طبيعى باز خواهند گشت. در ماه‌هاى آخر حمل، پستان اندک ترشحى دارد که طبيعى بوده و فقط بايد با آب و صابون شستشو شوند. استعمال پستان‌بند بدون ضرر است. اما نکته مهم آن است که پستان‌بند راحت بوده و به‌اندازه پستان‌ها دوخته شده باشند.

۱۱. وضع اجابت مزاج مخصوصاً در زنان باردار اهميت زيادى را دارا است. دفع مدفوع بايد حداقل يک بار در بيست و چهار ساعت انجام پذيرد و زنان حامله نبايد بدون مشورت پزشک شخصاً براى رفع يبوست خود اقدام کنند.

۱۲. روابط جنسى در دوران باردارى موضوعى است که بايد بدان توجه نمود. در هفت ماه اول باردارى اگر روابط جنسى از حد اعتدال خارج نشود ضررى ندارد، ولى در دو ماه آخر با خطراتى مواجه بوده و بهتر است از ان اجتناب نمود. در ماه‌‌هاى اوليه نيز اگر خونريزى پيش آمد بايد از روابط جنسى پرهيز نموده و موضوع با پزشک در ميان گذارده شود.

در پايان اين قسمت نظر خوانندگان گرامى را به پاره‌اى تمرينات ورزشى خاص اين دوران جلب مى‌نمائيم. هدف از تمرينات ورزشى در دوران باردارى اين است که حالت و وضع عضلات بدن و تناسب اندام مادر حفظ گرديده و مادر از نظر جسمى و رواني، آمادگى بيشترى براى زايمان پيدا نمايد.

تمرين اول: در حالى که زانوها و دست‌ها را به زمين تکيه داده‌ايد، کمر خود را بالا برده و سپس پائين بياوريد، عضلات شکم خود را بالا ببريد و سرخود را از يک طرف به طرف ديگر و از بالا به پائين حرکت دهيد. اين تمرين به حفظ اندام مادر کمک مى‌کند و از کشش‌ها و تغييرشکل‌هاى ناموزون شکم و پشت مادر جلوگيرى مى‌کند.

تمرين دوم: بايستيد و در حالى که ستون فقرات خود را راست نگه داشته‌ايد زانوها را از هم جدا کنيد و به حالت نيمه‌ نشسته درآئيد. اين تمرين را چند مرتبه انجام دهيد و سپس استراحت کنيد. اين تمرين براى نرمش سطح داخلى ران، چه در دوران حاملگى و چه در دوران بعد از زايمان مفيد است.

تمرين سوم: دو ساعد خود را در جلو صورت، روى زمين قرار دهيد، کمر خود را مستقيم نگه‌داريد و زانوها را به‌هم نزديک نکنيد. در چنين حالتى ناحيه لگن و باسن مادر، در بالاترين قسمت بدن قرار مى‌گيرد. در اين وضع چند دقيقه خود را نگه‌داريد و سپس به حالت استراحت درآئيد و دو مرتبه به چنين حالتى برگرديد.

اين تمرين سبب مى‌شود که فشار لگن، انقباضات و کرامپ‌هاى لگن و ران و درد ناحيه پشت و کمر کمتر شود. هم‌چنين اين تمرين امکان ابتلاء مادر به هموروئيد 'بواسير' را کاهش مى‌دهد.

تمرين چهارم: چون در هنگام زايمان براى راحتى مادر پاها را از هم جدا مى‌کنند و به تخت زايمان ثابت مى‌نمايند، بنابراين اگر مادر چنين حالتى را قبل از انجام زايمان خود تصور کند و تمرين نمايد، در هنگام زايمان مشکل کمترى خواهد داشت. تصور کنيد در حالت شروع زايمان هستيد، در حالى‌که کف پاهاى خود را روى زمين قرار داده‌ايد زانوهاى خود را بالا آورده و از هم جدا کنيد. ابتدا عضلات ران‌ها و کف لگن خود را منقبض کنيد، سپس عضلات خود را به حالت استراحت در آوريد. اين عمل انقباض و استراحت را در آخرين هفته‌هاى حاملگى قبل از زايمان، هر روز چند دقيقه انجام دهيد.

تمرين پنجم: به پشت بخوابيد، پاها را به موازات هم به‌ طرف سينه خود بالا آورده و دست‌ها را زير زانوان خود قرار دهيد. سپس مانند هنگام زايمان، نفس خود را نگه‌‌داريد و بعداً نفس بکشيد. اين عمل را تکرار کنيد. توجه داشته باشيد که زياد به شکم خود فشار نياوريد. اين تمرين در کمک به خروج راحت‌تر نوزاد در مراحل زايمان بسيار مفيد است.