مراقبت بهداشتی

با توجه به اعمال دستگاه گوارش، هيچ‌کس نمى‌تواند اهميت لزوم برخوردارى از يک دستگاه هاضمه خوب و سالم را انکار کند. لذت زندگى بستگى به وجود جهاز گوارشى تندرست دارد. در حالى‌که يک هاضمه بد و بروز عوارضى نظير اسهال، يبوست، زخم معده و اثنى‌عشر، کوليت 'آماس يا التهاب قولون' ، آپانديسيت، هپاتيت 'آماس بافت کبد' ، آرامش را از زندگى شخص سلب مى‌نمايد. شما هر هدف و مقصودى داشته باشيد در درجهٔ اول موضوع کار دستگاه هاضمه مورد توجه شما قرار مى‌گيرد. هر گاه به عللى وضع جهاز هاضمه شما خوب نبوده و تحت شرايطى به کار خود ادامه مى‌دهد همواره فکر شما را به خود مشغول داشته و دائماً دربارهٔ طبيعت آن عارضه، وضع دستگاه هاضمه، وظايف آن و مراقبت‌هايى که بايستى رعايت شود مى‌انديشيد. لذا لازم است براى حفظ سلامت و بهداشت دستگاه هاضمه به نکات زير توجه شود:

۱. رعايت کامل بهداشت شخصى به‌ويژه دهان و دندان.

۲. مصرف غذاهاى متوازن و سالم و خوددارى از مصرف غذاهايى که احتمال فاسد شدن‌ آنها مى‌رود.

۳. رعايت نظم و ترتيب در صرف غذا، اين موضوع کاملاً به ثبوت رسيده که بهتر است براى صرف سه وعده غذاى اصلى صبحانه، ناهار و شام ساعت معينى در نظر گرفته شود و در فاصله بين دو غذا از خوراکى‌هايى استفاده شود که موجب سلب اشتها نگردد.

۴. جويدن کامل غذا؛ در يک‌سرى از آزمايشات که بر روى سه دسته از افراد براى نشان دادن تأثير عمل جويدن در گوارش مواد غذايى انجام گرفت از دسته اول که غذاى کاملى به آنها داده شده بود خواسته شد که غذا را با حالت معمولى و يا تندتر از معمول بخورند. به دستهٔ دوم و سوم به ترتيب به ميزان يک دوم و يک سوم غذاى دسته اول داده شد و از آنها خواسته شد که غذاى خود را در نهايت آرامى صرف کنند. پس از يک ماه مشاهده شد که دسته دوم و سوم يعنى آنها که غذاى کمترى مصرف کرده ولى خوب جويده بودند به مراتب قوى‌تر و شاداب‌تر از دستهٔ اول بودند.

۵. غذاهاى روزانه هرکس متناسب با وضع شخص و ساير شرايط جسمانى او تعيين شود و از پرخورى پرهيز گردد. بيمارى‌هايى که در نتيجه کم غذا خوردن پيدا مى‌شود پس از تقويت مزاج بهبود گردد. بيمارى‌هايى که در نتيجه کم غذا خوردن پيدا مى‌شود پس از تقويت مزاج بهبود مى‌يابند، در صورتى که عوارض پرخورى به مراتب بيشتر و عواقب آن سخت و خطرناک مى‌باشد و اصلاح ضايعاتى که پرخورى پس از چندى در اعضاى مهم بدون توليد مى‌کند دشوارتر است.

در اشخاصى که پرخورى مى‌کنند مقدار انرژى لازم براى هضم مواد غذايى به مراتب بيشتر از مقدار انرژى است که براى هضم غذاى متعادل ضرورت دارد. بنابر اين آنهايى که غذاى متعادل مصرف مى‌کنند قوى‌تر از اشخاص پرخور هستند زيرا قواى خود را صرف هضم مواد غذايى فوق‌العاده نمى‌کنند. اغلب اشخاص پرخور اگر مدتى از وقت غذاخوردن آنها بگذرد احساس مى‌کنند که ضعيف و ناتوان شده‌اند و وقتى هم که از سر ميز يا سفره برمى‌خيزند تازه مدتى مجبور هستند از انجام هرکارى دست بکشند و استراحت کنند. علت اين امر اين است که تمام انرژى بدن آنها صرف گوارش غذاهاى زياده از حدى که خورده‌اند مى‌شود و همين‌که غذاى آنها از قسمت‌هاى اوليه دستگاه گوارش گذشت تازه خستگى هضم غذاها آنها را فرا مى‌گيرد. بنابر اين خوددارى از پرخورى و مصرف غذاى متوازن و سالم بهترين راه کمک به درمان بسيارى از بيمارى‌هاى دستگاه گوارش مى‌باشد.

۶. پرهيز از مصرف غذاهايى که به تجربه دريافته‌ايد مصرف آن غذاها ناراحتى‌هايى در اعمال گوارشى‌ شما به‌وجود مى‌آورد يعنى باصطلاح عاميانه آن غذاها به شما نمى‌سازد.

۷. دورى جستن از عصبانيت و اضطراب و صرف غذا در محيط شاد و با نشاط. به‌طور کلى بايد توجه داشت که هنگام صرف غذا هيچ‌گونه اضطراب، نگرانى يا عصبانيتى در کار نباشد در غير اين‌صورت سبب کند شدن عمل هضم و ايجاد سوء هاضمه و کاهش قدرت بدنى و کارآيى شخص مى‌گردد و اين عارضه نيز به نوبه خود ايجاد اضطراب و هيجان بيشترى مى‌نمايد.

خشم و ترس شديد علاوه بر آنکه بر روى ترشح معده اثر مى‌گذارد، ترشح صفرا و شيره‌هاى لوزالمعدى را نيز دچار اختلال مى‌سازد. در اين‌گونه موارد ممکن است حرکات دودى معمولى روده و معده را نيز متوقف سازد.

يکى از محققين به‌نام پرفسور کانون با مطالعاتى که در اين زمينه انجام داده نشان داده است که هرگاه سگى را در اطاق گربه‌اى که در حال صرف غذا است وارد کنند کليه انقباضات معدى و حرکات دودى روده‌هاى حيوان بلافاصله متوقف مى‌گردد.

۸. تنوع در نوع غذاهاى مصرفي، اين عمل باعث جلب اشتها و هضم آسان و سريع غذا مى‌گردد. هرگاه رنگ و طعم و بو و منظرهٔ غذا جالب باشد هضم آن آسان‌تر و سريع‌تر انجام خواهد پذيرفت.

براى کسانى که به سبب بيمارى يا علت ديگرى اشتهاى خود را از دست داده‌اند بهتر است غذاهاى کمتر و خوش‌منظره‌ترى در نظر گرفته شود تا باعث جلب اشتهاى آنان گردد.

۹. صبحانه بايستى شامل يک سوم تا يک چهارم غذاى روزانه باشد. بنابر اين بايد سعى نمود شب قبل به اندازه‌اى غذا ميل شود که صبح روز بعد اشتهاى کافى براى صرف صبحانه موجود باشد.

۱۰. از صرف آب آشاميدنى غيرتصفيه و سبزيجات و ميوه‌جات نشسته خوددارى شود.

۱۱. حتى‌المقدور از مصرف غذاهاى زياد برشته و سرخ کرده اجتناب شود.

۱۲. اجتناب از نوشيدن مايعات زياد سرد يا گرم

۱۳. اجتناب از مصرف مشروبات الکلي، سيگار، مواد مخدر و محرک.

۱۴. بهتر است بعد از صرف غذا لااقل تا حدود نيم ساعت از انجام هر گونه تمرينات ورزشى و کارهاى فکرى خوددارى نمائيد زيرا در اين حالت دستگاه هاضمه چنان‌که شايد و بايد کار خود را نمى‌تواند انجام دهد و در نتيجه ناراحتى و درد معده و سوء هاضمه پيش مى‌آيد.

۱۵. استحمام در آبى که حرارت آن کمتر يا زيادتر از گرماى بدن شخص باشد سبب انحراف خون از جهاز هاضمه به ساير قسمت‌هاى بدن مى‌گردد. بنابر اين استحمام در ساعت اول بعد از خوردن غذا برخلاف مصلحت بوده و به هيچ‌وجه توصيه نمى‌شود.

۱۶. مصرف دارو تنها در صورت تجويز پزشک مجاز بوده و از استفادهٔ خودسرانهٔ دارو در مواقع ناراحتى‌هاى گوارشى بايد خوددارى شود.

۱۷. خوددارى از وادار کردن کودکان به خوردن غذا يا خوراندن اجبارى غذا به آنان که سبب بى‌علاقگى بيشتر آنان به خوردن مى‌گردد. هم‌چنين است تنبيه کردن آنان به‌علت بى‌اشتهايى و يا وادار کردن آنان به خوردن پس از يک ناراحتى رواني.

۱۸. در مواقع مقتضى به ورزش و تفريح پرداخته و از تمريناتى که موجب تعديل کار دستگاه گوارش مى‌شود استفاده نمائيد.

۱۹. بهتر است غذا را از رقيق‌ترين آن شروع کنيم و در خوردن آب افراط ننمائيم.

۲۰. محيطى که در آن غذا مصرف مى‌کنيم بايد روشن، تميز و فاقد بوى نامطبوع باشد. اگر ميز غذا را با دسته گلى بيارائيم و نيز محل آن طورى باشد که منظرهٔ خوش‌آيندى داشته باشد در هضم غذا کمک مؤثرى مى‌نمايد.