|
|
|
| تمام ويتامين‌هاى محلول در چربى و آب که براى يک تغذيه صحيح و سلامت مورد نياز است در شير وجود دارد، ولى مقدار آن از فردى به فرد ديگر متفاوت است. اين اختلاف فردى ممکن است تحت تأثير اختلافات ژنتيکى و يا رژيم و داروى مصرفى باشد. در چند روز اول شيردهى نيز ممکن است تغييرات زيادى در ويتامين موجود در شير ايجاد شود. معمولاً ميزان ويتامين‌هاى محلول در آب افزايش و ويتامين‌هاى محلول در چربى کاهش مى‌يابد، ولى استثناءهائى نيز وجود دارد. در ضمن تغييرات طبيعى براى نوزاد مخاطره‌آميز نمى‌باشد.
|
|
|
|
| در شير انسان مقدار ويتامين D که از نظر بيولوژيکى فعال است کم مى‌باشد (در هر ليتر حدود ۴۰ تا ۵۰ IU). ولي، امکان دارد که در معرض مستقيم نور خورشيد قرار گرفتن مادر و هم‌چنين مصرف غذائى ويتامين D مادر بر روى وضع ويتامين D شيرخوار تا اندازه‌اى از طريق شير مادر تأثير گذارد. يافته‌هاى اخير اين موضوع را تائيد مى‌کند، چه مصرف روزانه ۲۴۰۰ IU ويتامين D خوراکى يا در معرض نور خورشيد قرار گرفتن مادر به‌سرعت ميزان ويتامين D را در پلاسما و شير سه مادر شيرده افزايش داده است. حداکثر تأثير يک هفته پس از مصرف مکمل ويتامين D خوراکى و ۲ تا سه روز پس از در معرض نور خورشيد قرار گرفتن مشاهده شده است، و سپس ميزان ويتامين D به‌سرعت به ميزان اوليه برگشته است. گزارشات ديگر نشان داده است که يک رابطه مستقيم بين ميزان ۲۵- ئيدروکسى ويتامين D مادر و شيرخوار وجود دارد و اين نشان مى‌دهد که مصرف ويتامين D مادر مستقيماً بر روى غلظت اين ويتامين در شير تأثير مى‌گذارد.
|
|
|
|
| غلظت ويتامين A در شير تحت تأثير کميت و کيفيت غذاى مصرفى مادر است. به‌همين جهت غلظت ويتامين A در شير مادران ممالک عقب نگهداشته شده بسيار کمتر از مادران ممالک توسعه يافته است. در سرم مادران ممالک عقب نگهداشته شده، ميزان ويتامين A پائين است، ولى معمولاً مصرف ويتامين A و کاروتن در فصل بهار و تابستان، به‌دليل مصرف بيشتر سبزيجات زرد و سبز و هم‌چنين برخى از ميوه‌جات، بيشتر است. در جوامع مدرن و پيشرفته به جهت داشتن روش‌هاى نگهدارى جديد اغلب ميوه‌جات و سبزيجات در بيشتر فصول يافت مى‌شوند.
|
|
|
|
| ميزان ويتامين E در شير انسان بسيار بيشتر از شير گاو است. همان‌طورى که انتظار مى‌رود، ميزان ويتامين E سرم در نوزادى که شير مادر مى‌خورد به‌سرعت افزايش مى‌يابد سپس در سطح طبيعي، بدون تغييرات زياد، باقى مى‌ماند. در نوزادى که شير گاو مى‌خورد به نوزاد ميزان ويتامين E سرم کاهش مى‌يابد، مگر آنکه ويتامين E به‌صورت مکمل به نوزاد داده شود.
|
|
|
|
| در شير انسان ويتامين K کمتر از شير گاو (۱۵در مقابل ۶۰ ميکروگرم در هر ۱۰۰ ميلى‌ليتر شير) است. ويتامين K در فلور روده نيز توليد مى‌شود، ولى در اوايل زندگى در روده استريل شيرخوار به‌اندازه کافى ميکروارگانيسم جهت توليد اين ويتامين فراهم نمى‌باشد و چند روزى توليد آن به‌طول مى‌انجامد. چند روز پس از تولد، نيز در شيرخوارانى که شير مادر مى‌خورند و در زمان تولد هم ويتامين K دريافت نکرده‌اند بيمارى خونى يا خونريزى ۴ هفته پس از زايمان گزارش شده است. بنابراين سپارش شده است که به تمام نوزادان ويتامين K تجويز شود.
|
|
|
|
| غلظت ويتامين C در شير زنانى که روزانه ۹۰ ميلى‌گرم و يا ۲۵۰ ميلى‌گرم ويتامين C مصرف مى‌کرده‌اند مشابه بوده است. با مصرف روزانه ۱۰۰۰ ميلى‌گرم ويتامين C، ميزان افزايش ويتامين در شير فقط کمى بالاتر رفته است.
|
|
|
|
| غلظت ويتامين B6 موجود در شير انسان ممکن است شاخص حساسى از وضع ويتامين B6 مادر باشد. به طورى‌که گزارش شده است، ميزان ويتامين B6 موجود در شير بيشتر مادران کمتر از ميزان سپارش شده براى سلامت و رشد خوب شيرخوار است. پژوهشگران نيز مشاهده کرده‌اند که دريافت مکمل برابر ۵/۲ ميلى‌گرم ويتامين B6 در روز توسط مادر، نمى‌تواند ميزان دريافت شيرخوار از طريق شير مادر به ميزان سپارش شده روزانه مورد نياز شيرخوار يعنى ۳/۰ ميى‌گرم در روز، برساند.
|
|
|
|
| شواهد نشان مى‌دهد که غلظت ويتامين B12 به‌طور قابل‌ملاحظه‌اى تحت تأثير مصرف مکمل نيست. غلظت ويتامين B12 در شير انسان بين ۳۳/۰ تا ۲/۳ ng در هر ميلى‌ليتر و متوسطى برابر ۹۷/۰ ng در هر ميلى‌ليتر مى‌باشد. در مادران خوب تغذيه شده مقدار ويتامين B12 شير کافى است. جذب اين ويتامين و در دسترس بودن آن در ارتباط با کافى بودن آنزيم‌هاى پروتئوليتيک است، که ويتامين را از صورت متصل شده رها کنند و در دسترس بگذارند.
|
|
|
|
| ۱. ليزوزوم که آنزيم ضد ميکروبى است و در شير انسان ۳۰۰ برابر شير گاو است.
|
|
| ۲. لاکتوفرين موجود در شير انسان نيز با متصل شدن به آهن آن را از دسترس استافيلوکوک و اي-کولاى (که نياز به آهن دارند) خارج کرده و در نتيجه مانع رشد آنها مى‌گردد.
|
|
| ۳. پروستاگلاندين‌ها ويژه‌اى نيز در شير انسان وجود دارد، و اينها ممکن است از يک‌پارچگى اپيتليوم دستگاه گوارش در مقابل مواد مضر حفاظت کنند.
|
|
| ۴. در شير انسان لنفوسيت وجود دارد و اينها توليد اينترفرون Interferon، که ماده ضد ويروسى است، مى‌کنند.
|
|
| ۵. مارکروفاژها نيز در کلستروم و هم در شير رسيده وجود دارند. ماکروفاژها توليد کامپلمان Complement، لاکتوفرين، ليزوزوم و عوامل ديگر را مى‌کنند. نقش کامل، ماکروفاژها هنوز تحت مطالعه است، ولى احتمالاً نقش حفاظت‌کننده هم در داخل غدد پستان و هم در شيرخوار دارند. در ضمن بيشترين تعداد ياخته‌ها در کلستروم است و تعداد آنها به‌طور چشم‌گيرى در ۸ هفته بعدى کاهش مى‌يابد.
|
|
| ۶. يکى از عوامل مقاومت اوليه که در شير انسان شناخته شده عامل بيفيدوس بوده، اين عامل پلى‌ساکاريدى است حاوى ازت که براى رشد L - بيفيدوس مفيد است. L - بيفيدوس اثر حفاظتى در مقابل ارگانيسم‌هاى بيمارى‌زاى مهاجم روده‌اى دارد.
|
|
| ۷. ايميونوگلوبين‌هاى (Ig) زيادى از جمله ايميوگلوبولين D, G, A و E در شير انسان (IgE و IgD و IgG و IgA) وجود دارند. با وجودى‌که IgG از سرم مادر به‌داخل شير مى‌رود، شواهد موجود دلالت بر آن دارد که IgA و IgD و IgE محلي، و در بافت پستان مادر توليد مى‌شوند. مطالعات زيادى ايده مهاجرت لنفوبلاست‌ها از بافت لنفوئيد به غدد پستانى و به‌دنبال آن توليد محلى ايميونوگلوبولين‌ها را در اين محل و ترشح آنها به‌داخل شير را تائيد مى‌کنند. اين مکانيسم اجازه مى‌دهد که لنفوسيت‌هاى مادر در معرض آنتى‌ژن بودن را از فاصله دور به‌دست آورد و سپس اين تجزيه را به‌داخل بافت پستاني، جائى که سنتز آنتى‌بادى‌هاى مناسب براى حفاظت شيرخوار مى‌تواند انجام شود، انتقال دهد.
|
|
| هم‌چنان که انتظار مى‌رود، سوء‌تغذيه شديد مادر نه تنها اثر سوء بر روى ترکيب تغذيه‌اى شير دارد، بلکه بر روى مواد ايميونولوژيک آن نيز اثر مى‌گذارد. نتايج مطالعه‌اى که بر روى مادران کلمبيائى انجام گرفته نشان داده است که غلظت IgG در کلستروم يک سوم طبيعي، و آلبومين کمتر از يک دوم طبيعى بوده است. کاهش قابل ملاحظه در ميزان IgA کلستروم و چهارمين جزء کامپلمان (C۴) نيز مشاهده شده است. بهبود وضع تغذيه در مادران مبتلا به سوء‌تغذيه در چند هفته اول پس از زايمان سبب برطرف شدن اختلافات مشاهده شده در شير رسيده گرديده است. بنابراين چنين نتيجه‌گيرى مى‌شود که کيفيت حفاظت‌کننده کلستروم و شير ممکن است تحت تأثير وضع تغذيه مادر قرار گيرد.
|
