مشکلات مرتبط با تغذیه در دوران بارداری

حالت تهوع در باردارى (Nausea & Vomiting)

سه ماه اول باردارى حالت تهوع و استفراغ به‌خصوص در هنگام صبح شايع‌تر است و استفراغ و تهوع شديد اوايل حاملگى با کمبود حاد انرژى و پروتئين همراه مى‌شود و کمبود املاح و ويتامين‌ها و الکتروليت‌ها را به‌دنبال دارد حالت‌هاى شديد نياز به کنترل پزشک دارد.

پيشنهاد براى برطرف کردن تهوع به شرح زير است:

هواى اتاق تازه باشد، جلوگيرى از هر نوع بو، غذاها سرد خورده شود، آهسته از رختخواب بلند شود، کمى نان خشک قبل از بلند شدن در دهان بگذارد، به‌جاى سه وعده شش وعده غذا مصرف نمايد، غذاهائى مثل آب‌ميوه، کمى نوشابه گازدار، دوغ، لواشک آلو يا آلبالو، ضنان خشک و آب‌ليمو به برطرف کردن حالت تهوع کمک مى‌کند، پرهيز از غذاهاى چرب و ادويه‌دار و غذاهاى نفخ‌آور.

ترش‌کردن (سوزش سر معده) در باردارى (Heartburn)

ترش کردن بيشتر بعد از صرف غذا و در در دوران آخر باردارى است به‌علت افزايش حجم رحم، به معده فشار آمده مقدارى از محتويات آن وارد مرى مى‌شود چون حجم رحم افزايش يافته و فشار به معده و اسفنگتر آمده و در نتيجه غذا از معده وارد مرى مى‌شود. راه‌حل آن افزايش تعداد وعده‌هاى غذا، پوشيدن لباس‌هاى گشاد، آهسته جويدن غذا ... مى‌باشد پس از صرف غذا هم نبايد دراز بکشد. زير سَرِ فرد باردار بالش باشد (سر در حالت زاويه‌دار) بهتر است.

يبوست و بواسير (Constipation & Hemorrhoids)

مشکلات دفعى در اواخر دوره باردارى مشاهده مى‌شود، بيشتر به علت کاهش فعاليت فيزيکى و بزرگ شدن رحم و جنين که فشار روى رگ‌ها و روده بزرگ را سبب مى‌شود و اغلب منجر به خونريزى از مقعد در طى اين مرحله مى‌باشد.

افزايش مصرف مايعات، غذاهاى غنى از فيبر و خشکبار به‌خصوص آلو و انجير معمولاً اين مشکلات را کنترل مى‌کنند.

خيز يا وَرم در باردارى (Edema)

ادم ملايم فيزيولوژيک معمولاً در سه ماهه سوم مشاهده شده و نبايد با ادم پاتولوژيک که در حاملگى همراه با افزايش فشار خون (Pregnancy-Induced Hypertention - PIH) است اشتباه گرفته شود. متورم شدن پاها به‌علت بزرگ شدن رحم مى‌باشد زيرا در برگشت مايعات و خون از اندام‌هاى پائين (پاها) وقفه ايجاد مى‌کند. اين خيز يا ورم طبيعى نياز به محدوديت سُديم و يا تغيير رژيم ندارد.

ديابت باردارى (Gestational Diabetes - GDM)

اين فُرم ديابت معمولاً بعد از هفته ۲۰ باردارى اتفاق مى‌افتد که ۵ تا ۱۰% کل باردارى‌ها را شامل مى‌شود. در حالى‌که علائم آن به بيمارى قند (D.M) معمولى شبيه است مانند وجود قند در ادرار، افزايش قند خون (هيپرگليسمي)، ولى هيپرگليسمى به سطح قابل توجه ديابت مليتوس نمى‌رسد. نوزادان متولد شده از چنين ديابتى (ديابت بارداري) بيشتر در معرض افزايش خطر 'مرگ و مير جنيني' و 'تولد جنين نارس' مى‌باشند. و اگر حاملگى به‌طور کامل طى شود کودکان بسيار درشت متولد مى‌شوند (macrosomia) و اين‌چنين مادران (GDM) در معرض خطر ديابت II در زندگى آينده آنها مى‌باشند.

براى غربالگرى G.D.M زنان باردار بين هفته‌هاى ۲۵ تا ۲۸ تست تحمل گلوکز (OGTT (oral tolerance test براى آنها انجام مى‌دهند. سعى مى‌شود قند خون ناشتا را بين ۶۰ تا ۹۰ نگهدارند و ۲ ساعت بعد از خوردن غذا (Post Prandial) را بين ۱۲۰ تا ۱۴۰ ميلى‌گرم در دسى‌ليتر نگهدارند، تا جنين سالم به‌وجود آيد.

بنابراين براى اين نوع ديابت (ديابت حين بارداري) مى‌توانيم با تنظيم رژيم، کالرى را کنترل کرده و براى جلوگيرى از افزايش وزن، کربوهيدرات‌هاى ساده را حذف مى‌کنيم. تمرينات ملايم ورزشى را افزايش مى‌دهيم، تا کمتر نياز به انسولين درمانى داشته باشيم. ولى بايستى قند خون را به‌طور منظم شايد روزانه اندازه‌گيرى کرد. ساخارين و قندهاى مصنوعى هم به‌دليل سرطان‌زائى‌ آن نمى‌‌دهيم، تا نتيجه باردارى خوب و سالمى داشته باشيم.

افزايش فشار خون حاصل از باردارى

افزايش فشار خون حاصل از باردارى (Pregnancy-Induced Hypertension(Preeclampsia & Eclampsiaسندرمى است که ويژگى آن افزايش فشار خون، وجود پروتئين در ادرار و خيز (وَرم) مى‌باشد. در سه ماهه سوم باردارى بيشتر مشاهده مى‌شود. ۸ - ۷% جمعيت زنان باردار را مبتلا مى‌کند و بيشتر کسانى مبتلا مى‌شوند که زير سن ۲۰ سالگى و بالاى ۳۵ سالگى هستند، يا اولين باردارى را به‌دست نمى‌آورند ... مراحل پرى‌اکلامپسى و اکلامپسى به نوع و درجه سَندرم بستگى دارد. اکلامپسى مرحله پيشرفت پرى‌اکلامپسى مى‌باشد که معمولاً در نزديکى زايمان رخ مى‌دهد.

افزايش فشار خون حاصل از باردارى با فشار خون سيستوليک ۱۴۰ ميلى‌متر جيوه و يا فشار دياستوليک ۹۰ ميلى‌متر جيوه و يا هر دو مشخص مى‌شود. در حالى‌که معمولاً کسانى‌که دچار اين سندرم مى‌شوند معمولاً زنان جوانى هستند که قبل از باردارى داراى فشار خون ۶۰/۹۰ ميلى‌متر جيوه و يا ۸۰/۱۲۰ ميلى‌متر جيوه بودند.

بنابراين کنترل فشار خون در اين دوران بسيار مهم است. و افزايش ۲۰ تا ۳۰ ميلى‌متر جيوه در فشارخون سيستوليک و افزايش ۱۰ تا ۱۵ ميلى‌متر جيوه در فشار خون دياستوليک يا هر دو با فاصله ۲ تا ۶ ساعت، براى تشخيص اين سندرم کافى مى‌باشد.

علت PIH (فشار خون ناشى از بارداري) هنوز ناشناخته است اما شيوع آن با فقر و فقدان مراقبت‌هاى دوران جنينى يا باردارى و کمبود تغذيه‌اى بيشتر مى‌شود. بسيارى از محققين معتقد هستند که اين وضعيت با کاهش جريان خون رحم که منتهى به کاهش تغذيه جنين مى‌شود، همراه است.

- دلايلى که رژيم پر پروتئين (به علت فقر غذائى قبلي) در پيشگيرى از آشفتگى‌هاى فشار خون (PIH) نقش داشته باشد، نتيجه‌گيرى نشده است.

- يک رابطه بين کمبود کلسيم و PIH اخيراً کشف شده است و نشان داده که گروه‌هائى که کلسيم دريافتى کمتر داشته‌اند دچار اين مشکل شده‌اند ولى هنوز کلسيم تکميلى توصيه نشده است و همان ميزان حداقل (۱۲۰۰ ميلى‌گرم در روز) RDA براى کلسيم پيشنهاد شده است!!!

- قبلاً معتقد بودند که محدود کردن رژيم از سديم و دادن داروهاى مُدر احتمالاً مفيد خواهد بود.

اکنون اين نظريه کاملاً رد شده است، زيرا تأثيرى در فشار خون، وزن به‌دست آمده و يا پروتئين ادرار در زنان باردار نداشته، و در پيشگيرى از PIH هم مؤثر نبوده است. در حالى‌که توصيه براى داروهاى مُدر هم براى زنان باردار خطرناک است زيرا حجم مايعات خارج سلولى و فشار داخل عروقى را کم مى‌کند و افزايش فشاري، روى کليه‌ها براى خروج سديم و آب ايجاد مى‌کند.

- محدوديت انرژى هم در زنان باردار با افزايش وزن، براى جلوگيرى از پرى‌اکلامپسى مشاهده نشده است.

کارهائى که بايستى در باردارى‌ها به‌طور روتين انجام شود:

در باردارى‌هاى پرخطر اين فاکتور وجود دارد: وزن بالا، وزن پائين، سن بالا و سن پائين، ديابت و ديابت بارداري، فشارخون بالا و زايمان‌هاى پشت سَرهم و دوقلو زائي.

زنان حامله تا هفته ۲۸ تا ۳۰ باردارى بايد به‌طور ماهانه به پزشک مراجعه کنند. هفته ۳۰ تا ۳۶، دو هفته يک‌بار و از هفته ۳۶ به بعد هفته‌اى يک‌بار فشار خون، وزن، آزمايش ادرار براى پروتئين و گلوکز، ضربان قلب جنين، خيز و آموزش تغذيه بايد کنترل شود. سن جنين از لحظه لقاح بايد کنترل شود براى اينکه موقع يا وقت زايمان مشخص شود.