ویتامین E

ويژگى

ويتامين E شامل هشت ترکيب است که ساختمان شيميائى الکلى دارند. به دو گروه توکوفرول‌ها (Tocopherols) و توکوترينول‌ها (Tocotrienols) تقسيم مى‌شوند. آلفاتوکوفرول فعال‌ترين اين ترکيبات است و در مواد غذائى زيادى وجود دارد.

مقياس سنجش فعاليت ويتامين E در مواد غذائى معادل توکوفرول (TE) است که بستگى به فعاليت متفاوت شکل‌هاى مختلف ويتامين E دارد.

اعمال

عمل اصلى ويتامين E فعاليت آنتى‌اکسيدانى آن در مواد غذائى و بدن مى‌باشد. از اکسيداسيون ويتامين A جلوگيرى مى‌کند. ليپيدهاى ديوارهٔ سلول را از اکسيده‌ شدن محافظت کرده و از هموليز گلبول‌هاى قرمز خون ممانعت به‌عمل مى‌آورد.

بعضى ترکيبات شيميائى به‌نام راديکال‌هاى آزاد را غيرفعال مى‌کند. راديکال‌هاى آزاد اتم‌ها يا مولکول‌هائى هستند که يک يا چند الکترون جفت نشده در اربيتال خارجى خود دارند. اين مواد حاصل متابوليسم طبيعى و هم‌چنين آلاينده‌هاى محيطى مثل دود و دود سيگار هستند. بدن علاوه بر ويتامين E، سيستم‌هاى ديگرى براى غيرفعال کردن راديکال‌هاى آزاد نيز دارد، مانند آنزيم‌هاى اختصاصى و هورمون‌ها.

فرآيندهاى متابوليکى

هضم، جذب و انتقال ويتامين E شبيه به ساير ويتامين‌هاى محلول در چربى است. حدود ۲۰ تا ۸۰ درصد آن جذب مى‌شود. آزمايش جذب ويتامين E موجود در کپسول‌هاى مکمل نشان داد که تکافوى جذب با افزايش مقدار مصرف، کاهش مى‌يابد.

ويتامين E در بيشتر اعضاء ذخيره مى‌شود و بيشترين غلظت آن در بافت چربى وجود دارد. از طريق صفرا و احتمالاً ادرار و پوست دفع مى‌گردد.

ميزان مورد نياز

ميزان مورد نياز ويتامين E به RDA در مردان ۱۰ ميلى‌گرم توکوفرول و در زنان ۸ ميلى‌گرم توکوفرول است. و در ضمن با افزايش دريافت اسيدهاى چرب چند غير اشباع، نياز به ويتامين E زياد مى‌شود که به‌علت اثر آنتى‌اکسيدانى ويتامين مى‌باشد.

منابع

به‌طور کلى در مواد غذائى گياهى داراى اسيدهاى چرب چند غيراشباعى وجود دارد. مثل روغن‌هاى گياهى (پنبه‌دانه، گل‌رنگ، ذرت)، مارگارين، جوانه گندم، غلات کامل، سبزى‌هاى داراى برگ‌هاى سبز تيره، مغزها و حبوبات.

بيشتر ميوه‌ها و سبزى‌ها و مواد غذائى حيوانى مقدار کمى ويتامين E دارند. اما زرده تخم‌مرغ استثناء است و منبع خوب اين ويتامين مى‌باشد.

حفظ ويتامين در غذا مى‌تواند متغير باشد. اگر چه ويتامين E در مقابل حرارت‌هاى معمولى پختن و اسيد مقاوم است، اما هوا (اکسيژن) يا بعضى مواد معدنى (آهن) موجب از بين رفتن آن مى‌شوند. ويتامين E غذاهاى سرخ‌شده، منجمد شده و غذاهائى که براى مدتى ذخيره مى‌شوند از دست مى‌رود. هنگامى که غلات کامل فراورى مى‌شوند ويتامين E از آنها جدا مى‌گردد.

کمبود (عدم دريافت کافي)

کمبود ويتامين E در دو گروه ممکن است پديد آيد: نوزادان، به‌ويژه نوزادان نارس و افرادى که دچار سوء‌جذب چربى هستند. نوزادان نارس کوچک (وزن ۱۵۰۰ گرم يا کمتر) که اکسيژن مى‌گيرند، خصوصاً مستعد رشد غيرطبيعى بافت فيبرى پشت عدسى چشم هستند که مى‌تواند منجر به ضعف بينائى يا کورى در آنها شود. ويتامين E با کاستن از اکسيداسيون نامطلوب در وضع مذکور، مؤثر واقع مى‌شود. ميزان اين ويتامين در خون نوزادان در زمان تولد برابر نصف مقدار آن در بزرگسالان است. در نتيجه وجود مقدار زياد اسيدهاى چرب چند غيراشباع و آهن در غذاى کودکان ممکن است باعث هموليز گلبول‌هاى قرمز خون شود. مگر اينکه ويتامين E کافى به کودکان داده شود. اشخاص مبتلا به سوء‌جذب چربي، مثل کسانى که دچار نقص در عمل گوارشى پانکراس هستند يا صفرا کم ترشح مى‌کنند يا عمل جراحى روده انجام داده‌اند در خطر کمبود ويتامين E قرار دارند. اين‌گونه افراد معمولاً تحت درمان با محصولات محلول در آب ويتامين E قرار مى‌گيرند.

مسموميت (دريافت بيش از اندازه)

اگرچه تعداد زيادى از افراد سالم مقادير چند برابر ميزان توصيه شده غذائى ويتامين E مصرف مى‌کنند اما مسموميت کمى گزارش شده است. احتمالاً علت آن جذب ناکافى مقادير زياد اين ويتامين مى‌باشد. بعضى محققين گزارش کرده‌اند که مقادير بسيار زياد (مگادُز) ويتامين E، به‌خصوص اگر از طريق وريدى تجويز شود، مى‌تواند منجر به افزايش چربى‌هاى خون، تداخل در مکانيسم انعقاد خون توسط ويتامين K، و نقص عملکرد گلبول‌هاى سفيد شود.