|
|
|
ويتامين D گروهى از ترکيبات استرولى مىباشند. فرمهاى زيادى از اين ويتامين وجود دارد که مهمترين آنها ويتامين D۲ (ارگوکلسيفرول) و ويتامين D۳ (کوله کلسيفرول) است. تابش اشعه ماوراء بنفش بر پيشمادههاى آن، ارگوسترول در گياهان و ۷ - دهيدروکلسترول در پوست، به ترتيب سبب سنتز ويتامينهاى D۲ و D۳ مىگردد. به اين دليل ويتامين D بهنام ويتامين آفتاب شناخته مىشود. به هر دو شکل آن کلسيفرول اطلاق مىگردد. اشکال مختلف ويتامين در بدن به فرم فعال ويتامين D تبديل مىشوند.
|
|
ويتامين D از ساير ويتامينهاى محلول در چربى متفاوت است به دليل اينکه کاملاً در بدن سنتز مىشود، بنابراين نياز نيست در غذا موجود باشد.
|
|
فعاليت ويتامين D در مواد غذائى با مقياس ميکروگرم سنجيده مىشود، در حالىکه قبلاً بدين منظور واحد بينالمللى بهکار مىرفت.
|
|
|
شناخته شدهترين فعاليت ويتامين D نقش آن در ارتباط با کلسيم و فسفر است. ويتامين D به جذب اين عناصر از روده کمک کرده و سپس موجب بهکارگيرى اين مواد معدنى در ساختمان استخوانها و دندانها مىشود. همراه با هورمونى که از غده پاراتيروئيد ترشح مىشود به تنظيم سطح خونى کلسيم و فسفر کمک مىنمايد. در بازجذب کليوى فسفر و يا کلسيم شرکت مىکند. ويتامين D از طريق رابطه خود با اين مواد در فعاليت درست عضلات مثل قلب و نيز اعصاب نقش غيرمستقيم دارد. همچنين ممکن است در فعاليت سلولى چند عضو شامل پانکراس، پوست و تخمدانها دخالت داشته باشد. به دليل اينکه ويتامين D توسط يک عضو ساخته مىشود و بر ساير اعضاء بدن اثر مىگذارد، يک هورمون مىباشد.
|
|
|
ويتامين D غذائى براى هضم و جذب به مواد و محيط گوارشى مناسب براى ليپيدها نياز دارد. پس از جذب، در گردش لنفاوى منتقل و وارد گردش خون مىشود و به کبد مىرود. ويتامين D توليد شده در پوست نيز به کبد انتقال مىيابد. کبد ويتامين D را به ۲۵ - هيدروکسى کوله کلسيفرول (کلسى ديول) تبديل مىکند که از طريق گردش خون به کليهها مىرود و به شکل فعال ويتامين، ۱ و ۲۵ - دىهيدروکسى کوله کلسيفرول (کلسىتريول يا هورمون ويتامين D۳) تبديل مىشود.
|
|
اگر چه ويتامين D در چندين عضو وجود دارد اما ظاهراً خون، کبد و بافت چربى محلهاى ذخيره آن هستند. راه اصلى دفع آن از طريق صفرا در مدفوع است و مقدار کمى نيز در ادرار دفع مىگردد.
|
|
|
بهدليل اينکه ويتامين D در تشکيل استخوانها و دندانها شرکت دارند، در دوران رشد مقدار بيشترى مورد نياز مىباشد.
|
|
- ميزان مورد نياز نوزادان تا يک سال ۵/۷ تا ۱۰ميکروگرم در روز،
|
|
- کودکان ۱ تا ۱۰ سال ۱۰ ميکروگرم در روز
|
|
- مردان ۱۱ تا ۲۵ سال ۱۰ ميکروگرم در روز
|
|
- مردان ۲۵ تا بالاى ۵۱ سال ۵ ميکروگرم در روز
|
|
- زنان ۱۱تا ۲۵ سال ۱۰ ميکروگرم در روز
|
|
- زنان ۲۵ تا ۵۱ سال ۵ ميکروگرم در روز و در دوران باردارى و شيردهى ۱۰ ميکروگرم در روز
|
|
|
بيشتر افراد از طريق تابش نور خورشيد بر پوست مقدار کافى ويتامين D بهدست مىآورند. هر چند، پوشيدن لباس، دود، گرد و غبار، شيشه پنجره، هواى ابرى و مواد ضد آفتاب مانع رسيدن اشعه ماوراءبنفش به بدن و تبديل پيشماده به ويتامين D مىشوند. افراد تيره پوست در مقايسه با کسانى که پوست روشن دارند ويتامين D کمترى سنتز مىکنند. افرادى که شب کار هستند و روزها مىخوابند، کسانى که در آب و هواى سرد زندگى مىکنند و مجبور هستند داخل منزل بمانند، افراد ناتوان که در معرض نور خورشيد قرار نمىگيرند و اشخاصى که تمام سطح بدن خود را با لباس مىپوشانند، ممکن است به منابع غذائى بيشترى نياز داشته باشند.
|
|
مواد غذائى بهطورى طبيعى مقدار کمى ويتامين D دارند. ماهىهاى چرب، مثل شاهماهي، سالمون، و ساردين و روغن کبد ماهى منابع غذائى اصلى هستند. تقريباً تمام شيرهاى تازه، شيرخشک، شيرهاى تغليظ شده و غذاى کودکان با ۱۰ ميکروگرم (۴۰۰ واحد بينالمللي) ويتامين در هر ليتر غنى مىشوند. شير انسان يک دهم اين مقدار ويتامين D دارد.
|
|
ويتامين D نسبت به ذخيرهسازي، فرآيند کردن و پختن پايدار است.
|
|
|
کمبود ويتامين D معمولاً در افرادى بهوجود مىآيد که به اندازه کافى در معرض نور خورشيد قرار نمىگيرند يا رژيمهاى بسيار محدود از مواد غذائى غنى شده با ويتامين D دارند يا ويتامين D غذا را جذب نمىکنند يا در بدن تبديل نمىنمايند. کمبود منجر به کاهش جذب کلسيم و بنابراين مشکلات جدى مىگردد.
|
|
راشيتيسم: در نوزدان و کودکانى ديده مىشود که مقدار کافى ويتامين D دريافت نمىکنند. نوزادان نارس و کودکان تيره پوست بيشتر مستعد ابتلاء به راشيتيسم هستند. استخوانهاى نرم که فشار باعث خم شدن آنها مىشود، بزرگ شدن غضروفها، تأخير در بستهشدن ملاج از مشخصات راشيتيسم است. کودک ممکن است جمجمه بزرگ، بد شکلى قفسه سينه، کاهش تکامل ماهيچهاى و شکم بزرگ (زنگ مانند)، انحناء ستون فقرات و پاهاى کج داشته باشد.
|
|
نشانههاى استئومالاسى (راشيتيسم بزرگسالان) شامل درد پاها و پشت، بد شکلى استخوانهاى ستون فقرات، لگن و پاها است که منجر به شکستگىهاى خود بهخود مىگردد. کمبود ممکن است اوليه باشد، مثلاً در زنانى که باردارىهاى مکرر داشتهاند و ويتامين D، کلسيم و فسفر کافى دريافت نکردهاند. يا ممکن است بهطور ثانويه بهوجود بيايد، براى مثال به دليل داروهائى که اثر سوء بر جذب و سنتز ويتامين D دارند مانند عوامل باند شونده با صفرا که براى کاستن از کلسترول مصرف مىشوند، ضد تشنجها، شلکنندههاى عضلات، مسکنها و روغنهاى معدني. شدت اثر به مقدار دارو و مدت مصرف آن بستگى دارد. بيمارانى که مبتلا به اختلالات سوء جذب شديد مانند اسپرو، کوليت و سيستيک فيبروز هستند اغلب نشانههاى استئومالاسى را نشان مىدهند. بيماران مبتلا به نارسائى مزمن کليه، دچار درد و بيمارىهاى استخوانى (استئوديستروفي) مىشوند که علت آن ناتوانى کليه در تبديل ويتامين به شکل فعال آن است. آثار جانبى داروها استئوديستروفى را پيچيدهتر مىسازد.
|
|
| مسموميت (دريافت بيش از اندازه)
|
|
مصرف زياد ويتامين D براى مدت طولانى مىتواند سمى باشد. هايپرويتامينوز D در نوزادان، کودکان و بزرگسالان ديده شده است. از دست دادن اشتها، افزايش تشنگي، استفراغ، اسهال، خستگي، خوابآلودگى و کاهش رشد از علائم مسموميت در کودکان مىباشد. همچنين سطح کلسيم خون افزايش مىيابد که موجب رسوب نمکهاى کلسيم در بافتهاى نرم قلب، رگهاى خوني، ريهها و کليهها مىگردد.
|
|
خوراندن روزانه مقدار کم ويتامين، در حدود ۴۵ ميکروگرم باعث مسموميت مىشود. بنابراين تعيين تمام منابع ويتامين در رژيم غذائى مثل قطرهها و قرصهاى ويتامينى، شير يا غذاى کودک و غلات غنى شده اهميت دارد.
|