مراقبت‌های پیش از زایمان(۲)

راهنمائى‌هاى پيش از زايمان

اين توصيه‌ها بخش عمده‌اى از مراقبت‌ها را تشکيل مى‌دهند و مادر به‌خاطر خود و بچه‌اش در اين دوره براى پذيرفتن توصيه‌ها مستعدتر از اوقات ديگر است. بايد نکات مورد مذاکره نه تنها دشوارى‌هاى خاص باردارى و تولد کودک را شامل باشد بلکه بهداشت خانوار و مراقبت بهداشتى کودک را هم شامل شود.

- رژيم غذايى:

هر باردارى در حدود ۶۰۰۰۰ کيلوکالرى بيش از نياز عادى متابوليسم به نيرو احتياج دارد. شيردادن روزى ۵۵۰ کيلوکالرى مى‌طلبد. از اين گذشته بقاء کودک با وزن او به‌هنگام تولد همبستگى دارد و اين هم با افزايش وزن مادر هنگام باردارى رابطه دارد. يک زن سالم و عادى به‌طور متوسط در دوران باردارى ۱۲ کيلوگرم اضافه وزن خواهد دا‌شت. مطالعات نشان داده‌اند که افزايش وزن در زنان فقير در دوران باردارى در حدود ۵/۶ کيلوگرم است، و با اين ترتيب باردارى افزايش قابل توجه نياز به کالرى و نيازهاى غذائى را بر زن تحميل مى‌کند و رژيم غذائى متعادل و کافى براى مقابله با نيازهاى فزايندهٔ مادر در دوران باردارى و شيردهى و جلوگيرى از استرس تغذيه بيشترين اهميت را دارد.

- بهداشت فردى:

توصيه‌هاى مربوط به بهداشت فردى هم به همين اندازه اهميت دارد، بايد نياز به شستشوى روزانه و پوشيدن لباس‌هاى تميز توجيه شود، موها کوتاه و تميز باشد، هشت ساعت خواب و حداقل دو ساعت استراحت پس از نهار بايد توصيه شود. از يبوست (با خوردن سبزيجات، ميوه و آب‌ميوه) و از مصرف مسهل‌هائى مانند مسهل‌هاى روغنى پرهيز شود، ورزش به‌صورت کار سبک در خانه توصيه مى‌شود ولى کار جسمى و يَدى در دوران باردارى ممکن است بر جنين آسيب برساند، بايد سيگار کشيدن ترک شود و يا به حداقل کاهش يابد. زنان باردارى که زياد سيگار مى‌کشند بچه‌هائى کم‌وزن‌تر از ميانگين به‌دنيا مى‌آورند زيرا نيکوتين بر رحم اثر انقباض عروقى دارد و تا حدى موجب نارسائى جفت مى‌شود. دامنهٔ اثرات نامطلوب سيگار کشيدن از کمبود وزن L.B.W تا افزايش خطر مرگ حول زايمانى است. بايد دربارهٔ بهداشت دهان و مراقبت از دندان‌ها توصيه شود و آميزش جنسى به‌خصوص در سه‌ماههٔ سوم محدود يا منع شود.

- مصرف داروها:

بعضى داروها در دوران باردارى مى‌توانند بر جنين اثر نامطلوب داشته و سبب مرگ جنين يا سوء تشکيلات ساختمانى وى شوند. نمونهٔ کلاسيک مصرف تاليدوميد، داروى خواب‌آور غيرباربيتوريک است که سبب تغيير شکل دست‌ها و پاهاى نوزاد مى‌شود. ثابت شده است که اگر دارو بين هفته‌هاى چهارم تا هشتم باردارى خورده شود بيش از اوقات ديگر زيان دارد. مثال‌هاى ديگر عبارتند از: LSD (که موجب ضايعهٔ کروموزومى مى‌شود)، استرپتومايسين (سبب آسيب عصب زوج هشتم و کرى مى‌شود) فرآورده‌هاى يُددار (مى‌توانند سبب گواتر مادرزادى در جنين شوند) کورتيکوستروييدها (سبب نارسائى رشد جنين مى‌شوند)، هورمون‌هاى جنسى (ممکن است موجب ويريليسم - Virilism) شوند. تتراسيکلين (رشد استخوان‌ها و تشکيل ميناى دندان را آسيب مى‌رساند). مواد هوش‌برى مانند پتيدين که در دورهٔ کار (Labour) تجويز مى‌شود مى‌تواند بر کودک اثر مضاعف داشته و سبب تأخير در آغاز تنفس شود. مصرف داروها پس از زايمان، در زنان شيرده، گاهى اوقات موجب دفع دارو از شير مادر مى‌شود. در مورد مصرف دارو در زنان باردار بايد دقت فراوان به‌کار رود.

- پرتوها:

مواجهه با پرتوها در دوران باردارى براى جنين خطرناک است، رايج‌ترين منبع مواجهه با پرتوها راديوگرافى از ناحيهٔ شکم در دوران باردارى است. يک‌بار راديوگرافى شکم در هفته‌هاى اول باردارى مى‌تواند سبب سوء تشکيلات مادرزادى شود و بنابر اين بايد ارزش راديوگرافى نسبت به خطرات احتمالى آن سنجيده شود.

- توجه به نشانه‌هاى هشداردهنده:

بايد دستورى قاطع به مادر داده شود که هر گونه نشانه‌هاى هشداردهندهٔ زير را گزارش دهد: ورم پاها، سردرد، تار شدن ديد، خون‌ريزى يا ترشحات از فرج، تشنج و هر گونه نشانهٔ غيرمعمول ديگر.

- مراقبت از کودک:

هنر مراقبت از کودک آموختنى است. براى مادرهائى که تحت مراقبت درمانگاهى هستند کلاس‌هاى ويژه بايد ترتيب داده شود. آموزش در مورد مادر شدن شامل آموزش تغذيه، توصيه دربارهٔ بهداشت و بچه‌داري، آشپزي، آموزش‌هاى مربوط به بهداشت خانواده و اقتصاد خانواده و ... است.

تنظيم خانواده

تنظيم خانواده يکى از اجزاء نسبتاً تازهٔ خدمات بهداشت مادر و کودک است، تنظيم خانواده با هر دوره‌اى از چرخه‌ٔ مادرى مى‌تواند مرتبط باشد. مادر از نظر روان‌شناختى براى پذيرفتن راهنمائى‌هاى مربوط به تنظيم خانواده آماده‌تر از هر زمان ديگر است. کوشش‌هاى آموزشى و ايجاد انگيزه در دورهٔ پيش از زايمان بايد آغاز شود. اگر مادر دو فرزند يا بيشتر دارد بايد تشويق شود که پس از زايمان به سترون‌شدن اقدام کند. در اين رابطه واحدهاى برنامه‌ٔ تنظيم خانوادهٔ مراکز بهداشت در اختيار همهٔ مادران در سراسر کشور است.

مراقبت از کودک

پيشنهاد شده است که يک متخصص کودکان بايد در همهٔ درمانگاه‌هاى مراقبت پيش از زايمان باشد تا به‌کودکان کمتر از پنج سالهٔ همراه مادران، توجه و رسيدگى کند.