چاله‌های کود (Manure Pits)

تهيهٔ کود (Composting)

تهيهٔ کود روشى مرکب از دفع آش‌خال شهرى و کود انسانى يا لجن است و شامل يک ‌فرآيند طبيعى است که در آن در اثر عمل باکترى‌ها مواد آلى شکسته شده و يک مادهٔ آلى پوسيده (گياخاک Humus) و نسبتاً پايدار به‌دست مى‌آيد که آن را کمپوست Compost مى‌نامند و براى تقويت خاک ارزش قابل ملاحظه‌اى دارد. محصولات فرعى آن دى‌اکسيد کربن، آب و گرما است. گرما به هنگام تجزيه ايجاد مى‌شود و به شصت درجهٔ صد قسمتى و بيشتر مى‌رسد و چند روز به درازا مى‌کشد و در اين مدت تخم و لارو مگس‌ها، عوامل بيمارى‌زا و بذر گياهان را نابود مى‌کند. فرآورده‌هاى پايانى يا کمپوست يا عامل زندهٔ بيمارى‌زا ندارد و يا بسيار کم دارد و يک تقويت‌کنندهٔ خوب خاک است که داراى مقاديرى کم از مواد اصلى مغذى گياهان - مانند نيترات‌ها و فسفات‌ها - است.

اکنون دو روش براى تهيهٔ کمپوست به‌کار گرفته مى‌شود؛ به اين شرح:

الف- روش بى‌هوازى يا فرآيند تخمير داغ (در هندوستان معروف به روش بنگالور)

در نتيجهٔ پژوهش‌هاى انجام شده زير نظر انجمن کشاورزى هندوستان، در مؤسسهٔ علوم هندوستان در شهر بنگالور يک دستگاه تهيهٔ کمپوست به طريقهٔ بى‌هوازى ساخته شده که به نام روش بنگالور (فرآيند تخمير داغ) معروف است: اين روش به‌عنوان يک روش مطلوب براى دفع زباله و مدفوع شهرها توصيه مى‌شود.

براى اين‌ کار بسته به مقدار زباله و مدفوع که بايد دفع شود گودال‌هائى به عمق ۹۰ سانتى‌متر و پهناى ۵/۱ تا ۵/۲ متر و درازاى ۵/۴ تا ۱۰ متر کنده مى‌شود. ژرفاى بيش از نود سانتى‌متر توصيه نمى‌شود چون موجب کندى تجزيه مى‌شود. اين گودال‌ها در فاصله‌اى که کمتر از ۸۰۰ متر با محدودهٔ شهر نباشد کنده مى‌شود. فرآيند کود کردن در آنها از اين قرار است: نخست لايه‌اى از زباله به کُلفتى نزديک به پانزده سانتى‌متر در کف گودال پخش مى‌کنند و روى اين لايه به کُلفتى پنج سانتى‌متر مدفوع مى‌ريزند سپس به تناوب لايه‌هائى به کُلفتى پانزده سانتى‌متر زباله و پنج سانتى‌متر کود انسانى مى‌افزايند تا به سطحى سى‌سانتى‌متر بالاتر از سطح زمين برسد. بايد لايه‌ٔ بالائى به کلفتى حداقل ۲۵ سانتى‌متر از زباله باشد. سپس خاک کنده ‌شده را بر روى زبالهٔ بالائى مى‌ريزند و آن را مى‌پوشانند. در صورتى‌که کار به‌درستى انجام شود به هنگام راه ‌رفتن انسان بر بالاى تودهٔ کمپوست نبايد پاى او فرو برود.

در نتيجهٔ عمل باکترى‌ها در مدت هفت روز گرماى قابل ملاحظه (بيش از شصت درجهٔ صد قسمتي) در تودهٔ کمپوست ايجاد مى‌شود. اين گرماى شديد که دو تا سه هفته ادامه مى‌يابد موجب تجزيهٔ زباله و مدفوع مى‌شود و همهٔ خرده زيست‌مندهاى بيمارى‌زا و انگلى را نابود مى‌کند. در پايان چهار تا شش ماه، کار تجزيهٔ مدفوع و زباله تکميل شده و کود حاصله ماده‌اى است کاملاً تجزيه شده، و بدون بو و بى‌ضرر که ارزش کودى آن بسيار و براى به‌کار بردن روى زمين آماده است. کميتهٔ بهداشت محيط زيست (در سال ۱۹۴۹) روش تهيهٔ کود را براى شهردارى‌هائى که بيش از صد هزار نفر جمعيت دارند توصيه نمى‌کند. شهردارى‌هاى بزرگ‌تر بايد براى حمل فضولات انساني، گنداب‌رو زيرزمينى بسازند.

ب- کودسازى به روش مکانيکي

روش ديگر ساختن کود که به ‌روش مکانيکي شناخته مى‌شود، پذيرفتنى و مقبول شده است. در اين روش به‌وسيلهٔ فرآيند کردن مواد خام و تبديل آنها به فرآوردهٔ نهائى کود در واقع به مقياس گسترده ساخته مى‌شود. نخست زباله از مواد خطرناک مانند استخوان، فلز، شيشه، کهنه پاره و موادى که احتمالاً با عمليات خرد کردن تداخل مى‌کنند، پاک مى‌شود. سپس به‌وسيلهٔ يک دستگاه خردکننده، خرد مى‌شوند تا اندازهٔ اجزاء آن به کمتر از دو اينچ کاهش يابد. زبالهٔ خرده شده سپس با هرز آب، لجن يا مدفوع در يک دستگاه هم‌زن، مخلوط و روى هم جمع مى‌شود. عواملى که بايد در اين عمليات کنترل شوند عبارتند از: نسبت کربن به ازت، گرما، رطوبت، pH و هوادهي. همهٔ عمليات فراهم کردن کود در مدت چهار تا شش هفته کامل مى‌شود. اين روش تهيهٔ کود در کشورهائى مانند آلمان، سوئيس، هلند و اسرائيل متداول است.

چاله‌هاى کود (Manure Pits)

در مناطق روستائى کشورهاى رو به پيشرفت دستگاهى براى گرد‌آورى و دفع زباله در کار نيست و زباله‌ها در پيرامون خانه‌ها پراکنده و موجب آلودگى شديد خاک مى‌شوند. اين مشکل را مى‌توان با حفر چاله‌هاى کود براى هر يک از خانوارها حل کرد. پس‌مانده‌هاى خوراک، کود دام‌ها، برگ درختان و نى و حصير را بايد در اين چاله‌ها ريخت و در پايان روز روى آنها خاک اضافه کرد. از اين چاله‌ها دو عدد لازم است که پس از پر شدن و بستن سر يکى از آنها آن ديگرى به‌کار گرفته شود. در مدت پنج تا شش ماه زباله در چاله تبديل به کود مى‌شود و مى‌توان آن را به مزرعه برد. در جوامع روستائى اين روش دفع زباله کارساز و نسبتاً ساده است.

دفن کردن

اين روش براى اردوگاه‌هاى کوچک مناسب است. گودالى به پهناى يک و نيم متر و ژرفاى دو متر کنده مى‌شود و در پايان هر روز روى زباله‌ها را با بيست تا سى‌ سانتى‌متر خاک مى‌پوشانند. هنگامى که سطح پر شدهٔ گودال نزديک به چهل سانتى‌مترى زمين رسد که آن را با خاک پر و فشرده مى‌کنند، و گودال تازه‌اى مى‌کنند، پس از چهار تا شش ماه مى‌توان کود را از گودال بيرون آورده و در مزرعه به‌کار برد. اگر به ازاء هر دويست نفر يک متر درازا براى گودال در نظر گرفته شود، پس از يک هفته پر خواهد شد.