پل‌ها

سرزمين پهناور ايران، فلاتى مرتفع با پستى و بلندى‌هاى متعدد است. ايران داراى شبکه گسترده و وسيعى از آب‌هاى روان چه به‌صورت رودهاى دائمى و چه به‌صورت رودخانه‌هاى موقت است.

رودخانه‌ها موانع بزرگى بر سر راه‌هاى کاروان‌رو به‌حساب مى‌آمدند. لاجرم براى جاده‌سازى لزوم احداث پل به‌شدت احساس مى‌شد.

از دوره‌هاى بسيار کهن، يعنى از همان هنگام که انسان توانست با انباشتن سنگ‌ها يا خاک‌ها در جلو آب‌ها سد ايجاد کند و آب رودها را به مسيرهاى دلخواه هدايت کند و با استفاده از تنه درختان عبور و مرور از رودها معبر ايجاد کند، کار پل‌سازى آغاز شده است. در ايران آثار تقريباً کافى براى بررسى هنر پل‌سازى از دوران کهن باقى مانده است. منابع و متون تاريخى اشاره به وجود پل‌هاى عظيمى مى‌نمايند که در عهد آشورى‌ها، مخصوصاً به‌وسيله فرمانروايان بابل، ساخته شده‌اند.

به عقيده برخى از مورخين و باستان‌شناسان اولين پل که تا حدى جنبه مهندسى داشته، پلى بوده که بر روى رودخانه فرات در شهر بابل زده شده بود. در سرزمين امروزى ايران، قديمى‌ترين پلى که آثار آن به‌جا مانده، پلى است که اورارتوها روى رود ارس که در حال حاضر مرز بين ايران و جمهورى آذربايجان است، بنا کرده‌اند. با اين‌که اين پل حدود قرن هشتم قبل از ميلاد منهدم شده است، هنوز به اندازه کافى آثارى از آن به‌جا مانده که بتوان با آن به‌ وجود پل و طرح و اندازه آن پى برد.

در دوره هخامنشيان پل‌هاى متعددى در مسير راه ساخته شده که امروزه آثار کمى از آنها وجود دارد. از دوران هخامنشى دو بنا از قديمى‌ترين ترکيب پل و سد نيز در حدود شمال غربى تخت‌جمشيد باقى مانده است. از پل‌هاى دوره اشکانى آثارى به دست نيامده، شايد در تحقيقات آينده باستان‌شناسان آثارى از اين قبيل به‌دست آيد.

ساسانيان در فعاليت‌هاى ساختمانى و معمارى داراى تاريخ درخشانى بوده و پل‌سازي، مانند ديگر فعاليت‌هاى معماري، مورد توجه قرار داشته است. هرچند قسمت اعظم پل‌هاى دوره ساسانى از بين رفته، ليکن آثار منتسب به اين دوره به‌جاى مانده در منطقه فارس چون پل پيرين و خيرآباد، پل ساسانى دره‌شهر، پل دختر ممولان، پل ساسانى کشکان در منطقه لرستان گواه اهميت جاده و پل‌سازى در اين عصر است.

در خوزستان نيز موارد متعددى از ترکيب پل و بند مشاهده مى‌شود. در بسيارى از موارد فقط پايه‌ها متعلق به دوره ساسانى است و بقيه بنا، از جمله طاق‌ها در قرون اوليه اسلامى احداث شده‌اند. پل‌سازى در دو قرن اوليه اسلام دچار رکود گرديد. در مورد بناى اولين پل در دوره اسلامى مدارک و مآخذ موثقى در دست نيست. دوران ديلميان از نظر ساختماني، به‌خصوص پل‌سازي، يکى از دوران درخشان معمارى به‌حساب مى‌آيد.

در لرستان کردهاى حسنويه، به‌خصوص ابوالنجم بدرين حسنويه، در احداث ابنيه، به‌ويژه پل‌هاى عظيم کوشش نمودند. هم اکنون بقاياى پل عظيم کشکان، پل کلهر و چندين پل ديگر در منطقه لرستان از آثار وى ديده مى‌شود.