| با توجه به هزينه زيادى که صرف بازسازى کتاب‌هاى آسيب‌ديده مى‌شود، هميشه مراقبت‌هاى مربوط به نگهدارى کل مواد توصيه نمى‌شوند. به همين دليل بايد احتمال جايگزينى کتاب‌هاى آسيب‌ديدهٔ شديد با نسخه‌هاى بهتر، را مدنظر داشت. ارزيابى کامل، ممکن است مستلزم آن باشد که هزينهٔ اوليه کارخانجات منابع، بازسازى و جايگزينى با ميکروفيلم، فتوکپي، و غيره در نظر گرفته شود.
|
|
|
|
|
|
| اگرچه ممکن است کتابخانه، زير پوشش بيمه باشد، اما براى پرداخت مبالغ اظهار شدهٔ خسارت ناشى از حريق يا سيل، احتمالاً لازم است تا فهرست شدن تمام مواد آسيب‌ديده و تعيين ارزش آنها صبر کرد. ثابت شده که تهيهٔ يک سياهه در طى عمليات نجات بسيار باارزش است. احتمالاً لازم است که هر قلم از منابع آسيب‌ديده براى بازبينى در دسترس باشد.
|
|
|
|
| تعيين کنيد که موجودى کتابخانه چه‌قدر خسارت ديده است. تجربه نشان داده که لازم نيست همهٔ مواد آسيب‌ديده در جريان حريق يا سيل را کنار گذاشت يا دور انداخت. در عين حال نيز همهٔ مواد آسيب‌ديده نياز به مرمت ندارند. هزينه عامل مهمى است. به‌طور کلي، اکثر مواد آبديدهٔ کتابخانه را مى‌توان بازسازى کرد و به وضعيت قابل استفاده بازگرداند. موارد زير را مى‌توان مستثنى کرد:
|
|
| - کتاب‌هاى چاپ‌شده روى کاغذ روکش‌دار، در صورتى که ورق‌هاى آن هنوز به هم چسبيده باشند. اگر کتاب‌هاى داراى کاغذ روکش‌دار، در همان حالت خيسِ خود (يعنى با لايه از فيلم در بين ورق‌ها) منجمد شوند، اين امکان هست که محفوظ بمانند. خشک کردن به حالت انجماد نيز مى‌توان موفقيت‌آميز باشد. ميان صفحات کتاب‌هاى خيس نيز مى‌توان صفحات کاغذ تميز گذاشت و آنها را در شرايط تحت نظارت خشک کرد.
|
|
| - صحافى‌هاى چرمى از قرن هيجدهم به بعد، به اين علت که خيس شدن چرم، آن را تا حد تفاله‌اى قهوه‌اى پائين مى‌آورد، از اين رو بازسازى چرم آسيب‌ديده از آن دوره را ناممکن گزارش کرده است. برعکس جلدهاى آسيب‌ديده‌اى که از مواد پوستى قرون قبل‌تر تهيه شده است، در صورتى که با دقت و تحت شرايط کنترل‌شده خشک شوند، به‌طرز خوبى بازيابى مى‌شوند.
|
|
|
|
| در مورد روش‌هاى خشک کردن، نظر کارشناس را جويا شويد. براى مرمّت برخى منابع کتابخانه، کتاب‌هاى چاپ‌شده روى کاغذ روکش‌دار، توده کاغذهاى به هم چسبيده، رسانه‌هاى مغناطيسي، نسخه‌هاى خطى با جوهر ناپايدار، و کارهاى چاپى با دست رنگ‌شده، نقشه‌ها و غيره که با آب صدمه ديده است تنها راه عملي، اغلب انجماد يا خشک کردن در خلاء است.
|
|
|
|
| مطمئن شويد که منابع کاملاً خشک شده است. براى اندازه‌گيرى مقدار رطوبت مى‌توان از يک رطوبت‌سنج (نظير آکوابوى (Aquaboy که ظاهراً نام تجارتى است - م.) استفاده کرد. بايد به خاطر داشت که ميزان رطوبت مواد چاپى به‌طور عادى ۵ الى ۷ درصد است. از آنجا که کاغذ عطف کتاب و مقواى جلد کتاب ديرتر خشک مى‌شوند، عموماً لازم است که هنگام کار با مقادير زياد کتاب، در مورد طرق خشک آنها نبايد اشتباه کرد.
|
|
| رهنمودها:
|
| - کتاب‌ها و اسنادى که قرار است در هوا خشک شوند بايد به محيطى که رطوبت آن نسبتاً بين ۳۵ الى ۴۰ درصد (ترجيحاً با دماى حداکثر ۱۸ درجه سانتى‌گراد يا ۶۵ درجه فارنهايت) منتقل شوند و تا خشک شدن کامل بايد به همان حال بمانند. اگرچه تخم کپک در شرايط مرطوب هنوز مستعد فعاليت است، ولى اين کار به ميزان زيادى از رشد آن جلوگيرى مى‌کند.
|
|
| - گاهى منابعى که با انجماد خشک مى‌شوند، در اتاق مرمت بيش از حد خشک مى‌شوند. به هر حال نمى‌توان فرض کرد که تمام منابعى که از مرمت برگشته است، کاملاً خشک‌شده باشند.
|
|
|
|
| پيش از اينکه تخم کپک را از بين ببريد يا آن را از مواد کتابخانه پاک کنيد، از بابت بهداشت و عوامل ايمنى مطمئن شويد. کپک مى‌تواند واکنش‌هاى حساسيت‌زا، و در موارد نادري، بيمارى ايجاد کند.
|
|
| رهنمودها:
|
| - گندزدائى از منابع براى کشتن تخم کپک را بايد تنها متخصصينى انجام دهند که در بالاترين استانداردهاى ايمنى کار مى‌کنند. ديگر استفاده از قارچ‌کش‌ها در قفسه‌هاى کتابخانه توصيه نمى‌شود. اگر مقدار زيادى قارچ‌کش لازم باشد، بايد آن را در اتاق مهر و موم‌شده‌اى گذاشت و پس از استفاده آن را بازيافت کرد و يا به‌طور مطمئنى در بيرون پراکنده ساخت. براى پرهيز از انتقال منابع کتابخانه به مسافت‌هاى دور، بهتر است اتاقى را در کتابخانه به اين کار اختصاص داد. با وجود اين، بعد از مرمت هم ممکن است قارچ‌کش‌هاى باقى‌مانده در کتاب‌ها، خطرى براى سلامتى باشند.
|
|
| - مرمت براى جلوگيرى از رشد کپک از منابع کتابخانه را، بايد کارکنان آموزش‌‌ديده و تحت نظارت کارشناس، به‌عهده بگيرند. شايد لازم باشد کتاب را صفحه به صفحه و به‌سختى برس زد. در صورت خشک بودن کتاب، کپک را مى‌توان در يک محفظه دودى منفذدار و يا در هواى آزاد برس زد. در صورت استفاده از جاروبرقى براى پاک کردن کپک، لازم است فيلتر مخصوصى (مانند يک فيلتر هواى ذره‌دار با قدرت بالا) و يا منفذى خروجى به بيرون، گذاشت.
|
|
| کنترل محيط مخزن پس از مرمّت
|
|
| وقتى که منابع آسيب‌ديده کاملاً خشک شدند، آنها را بايد به محوطهاى باز در يک محيط خشک و داراى تهويهٔ مناسب منتقل کرد. براى اطمينان از عدم رشد کپک در جريان ذخيره‌سازي، گه‌گاهى بايد منابع را بررسى کنيد. اگر منابع با داروهاى شيميائى گندزدائى شده باشند لازم است مواد شيميائى باقى‌مانده در محيط ذخيره، را نيز رديابى کرد.
|
|
| نکات قابل توجه:
|
| - مواد آبديده را به هيچ وجه نبايد به محيط خيلى مرطوب برگرداند (نظير آنچه معمولاً در بعضى آب و هواها ديده مى‌شود، و يا در محوطه‌هائى با تهويهٔ مطبوع که در مورد بعضى مجموعه‌ها و آرشيوها کاربرد دارد)، مگر آنکه، ابتدا آنها را در محوطهاى خشک و خنک بازسازى کرد و از بابت عدم رشد کپک در آنها خاطرجمع شد.
|
|
| - براى توان‌بخشى منابع، حداقل يک دورهٔ ۶ ماهه توصيه مى‌شود. در صورتى که شرايط محيطى در محوطهٔ بازسازى کنترل شود، درجه حرارت در شش ماه اول بايد بين ۳۵ تا ۴۵ باشد، و پس از آن به‌تدريج افزايش يابد تا به شرايط دلخواه برسد.
|
