ابزارهای انتخابی

با وجود گرايش به دسترسى به اطلاعات به جاى مالکيت اطلاعات، در حال حاضر هنوز بيشتر منابع براى استفاده در پايگاه‌ خريدارى يا اجاره مى‌شوند. در هر مرکز، موادى وجود دارند که خود انتخابي مى‌باشند؛ مثل کتاب جديد آشپزى دليا اسميت در يک کتابخانهٔ عمومي، يا روزآمدهاى آئين‌نامه‌هاى ساخت‌وساز در يک واحد اطلاع‌رسانى ساختماني. در چنين مواردي، سؤال اين نيست که آيا بايد خريدارى شود، بلکه آنچه بيشتر مطرح است، تعداد نسخه‌هاى لازم از هر عنوان مى‌باشد. در مورد منابع حاشيه‌اى‌تر، تصميم‌گيرى‌ها اين‌قدر روشن و مشخص نيستند. بنابراين، به استثناء مواد ارزان‌قيمت، راهى براى ارزيابى منابع پيش از خريد آنها لازم است. بسته به نوع مرکز، و هزينه و ماهيت منابع، استفاده از يک يا تعدادى از روش‌هاى زير مفيد خواهد بود.

مجموعه‌هاى به‌شرط

اينها عبارتند از مجموعه کتاب‌هاى جديدى که براى مقاصد انتخابى توسط تأمين‌کنندگان کتابخانه در کنار هم قرار داده مى‌شوند. ترتيبات دسترسي، به هر يک از تهيه‌کنندگان بستگى دارد، اما عموماً مستلزم بازديد از نمايشگاه، يا - در شکل رايج‌تر - بازرسى يک مجموعهٔ ارسال‌شده براى يک کتابخانهٔ خاص مى‌باشد. مزيت بزرگ يک مجموعهٔ به‌شرط آن است که منابع را مى‌توان مستقيماً و به‌صورت دست اول انتخاب کرد؛ يعنى واقعاً هيچ چيز مانع بازرسى يک کتاب - به‌عنوان راهى براى سنجش محتوا و ظاهر آن - نمى‌گردد. چنين مجموعه‌اى همچنين فرصتى را براى بحث با همکاران دربارهٔ آثار و به‌دست آوردن يک نظر جامع فراهم مى‌نمايد، چه بسا کارکنان ديگر، قبلاً نقد مربوط به يک عنوان خاص را ديده باشند، يا متوجه اين نکته شده باشند که کتاب جديدى در يک موضوع وجود دارد که در موجودى جاري، مورد شکايت و اعتراض مى‌باشد. به هر حال، اين مجموعه‌ها، براى مباحث تخصصى‌تر - نظير مطالعات محلى - ارزش محدودى دارند و احتمالاً بهتر اين است که در اين موارد، از کتاب‌فروشى‌هاى نزديک استفاده شود.

ديدار از کتاب‌فروشى‌ها

اصولاً اين ديدارهاى مستلزم بررسى حضورى و سفارش تعدادى از عناوين متعلق به يک کتاب‌فروش عمومى بزرگ (نظير ديلونز - Dillons) يا يک تأمين‌کنندهٔ تخصصى نظير بيلدينگ بوکشاپ (Building Bookshop) مى‌باشد. همانند مجموعه‌هاى به‌شرط، ديدار از يک کتاب‌فروشى نيز فرصتى را براى ارزيابى مستقيم مواد جديد فراهم مى‌کند و نيز فعال‌کنندهٔ مفيد حافظه براى سفارش نسخه‌هاى اضافى از عناوين پرطرفدارى است که از قبل موجود هستند. به هر حال اين نکته داراى اهميت است که چنين بازديدى را بايد از قبل با بخش سفارش يا بخش مالى مربوطه به بودجه هماهنگ کرد تا قوانين و مقررات، مانع سفارش مستقيم از اين طريق نگردند.

نسخه‌هاى بازبينى

برخى از اوقات در محيط‌هاى دانشگاهي، ناشران نسخه‌هاى بازبينى از کتاب‌هاى درسى تهيه مى‌کنند - هر چند بايد گفت که هدف اين کتاب‌ها، کتابداران نيستند، ولى ممکن است مدرّسان ترغيب شوند آن عناوين را به دانشجويان خود توصيه نمايند. مگر در صورت محدوديت بيش از حد بودجه، تلاش براى به‌دست آوردن نسخه‌هائى از اين طريق به‌قدرى وقت‌گير است که ارزش آن را ندارد. به هر حال در ارتباط با يک عنوان مجلهٔ جديد پيشنهادي، تقاضاى يک نسخهٔ نمونه، در صورت اطمينان از صحت عنوان سفارش‌ داده شده، با ارزش خواهد بود؛ بيشتر ناشران تمايل به ارسال اين عناوين براى متقاضيان واقعى دارند.

نقدها

به‌صورت سنتي، يکى از ابزارهاى اصلى انتخاب عبارت است از نقدهاى روزنامه‌ها، پى‌آيندهاى علوم کتابدارى و اطلاع‌رساني، و متون مجلات موضوعي، نقدهائى که خوب نوشته شده باشند ابزارهاى باارزشى هستند و مقدمهٔ کارشناسانه‌اى براى مباحث ناآشنا هستند که مخاطبان احتمالى را نشان مى‌دهند، ويژگى‌هاى مفيد را مشخص مى‌کنند و توجه را به کمبودها جلب مى‌کنند - ولى بايد به خاطر داشت که نقدها مصون از خطا نيستند و رويکرد آنها ممکن است لزوماً منطبق با نيازهاى يک مرکز به‌خصوص نباشد. نهايتاً اينکه سودمندى آنها به ميزان زيادى به سرعت انتشار آنها بستگى دارد - نقدهائى که براى روزنامه‌هاى آخر هفته نوشته مى‌شوند، عموماً خيلى روزآمد هستند و بعضاً حتى قبل از انتشار اثر، ارائه گردند.

چنين نقدهائى براى کتاب‌هائى که مورد علاقهٔ عمومى هستند و نيز عناوين تخصصى ولى مورد بحث روز (مثل عناوينى که به تلسکوپ فضائى هابل مى‌پردازند) بسيار ارزشمند مى‌باشند. به هر حال، گاهى نقدهائى که در مجلات تخصصى منتشر مى‌شوند با تأخير - بعضاً تا يک سال يا بيشتر پس از انتشار - ارائه مى‌گردند. با اين وجود عملاً بازبينى اين نقدها به دو علت ارزش دارد: يکى اينکه يک عمليات نهائي است براى اطمينان از اينکه منابع مهم مورد غفلت قرار نگرفته‌ است، و ديگر اينکه به تصميم‌گيرى در مواردى که ترديدهائى دربارهٔ ارزش يک عنوان خاص وجود دارد کمک مى‌کنند. در صورت تأمين بودجه، مشترک شدن براى نقدهاى مرجع (Reference Reviews - MCB University Press) ارزشمند خواهد بود؛ اين مجموعه نقد مواد مرجع جديدى که توسط کتابداران براى کتابداران تهيه شده را شامل مى‌شود که هم آگاهى‌بخش است و هم به آسانى درک مى‌شود.

امانت بين‌کتابخانه‌اى

حال که وام‌هاى کلان مربوط به خريدهاى بالقوه، نه اقتصادى است و نه عملي، امانت بين‌کتابخانه‌اى مفيد است - مثل وقتى که در يک مرکز تحقيقي، از يکى از کارکنان يک کتاب گران‌قيمت درخواست مى‌گردد. برخى اوقات امانت گرفتن يک عنوان، براى تأمين درخواست کافى است؛ مگر در صورتى که کتاب خيلى جديد يا خيلى پرطرفدار باشد، امانت بين‌کتابخانه‌اى روش بسيار سريع‌ترى براى تأمين عنوان موردنظر مى‌باشد.