سازهای الکترونیک

ساز الکترونیک سازی است که صدا را به‌ روش‌های الکترونیک ایجاد یا تقویت می‌کند. اختراع اولین نمونه‌های این سازها به ۱۹۰۴ باز می‌گردد، اما از دههٔ ۱۹۵۰ به بعد تأثیری چشمگیر بر موسیقی داشته‌اند. امروزه تکنولوژی الکترونیک و تکنولوژی کامپیوتر به‌سرعت پیشرفت کرده، پیوسته متحول شده و به‌گونه‌ای فزاینده در هم آمیخته شده‌اند. سازهائی تقویت‌ شده مانند پیانو، ارگ و گیتار الکتریکی و نیز سینتی‌ سایزر، کامپیوتر و یا 'ترکیب' تمام آنها از جمله سازهای الکترونیکی هستند که برای اجراء و ساخت موسیقی به‌کار می‌روند.

- استودیوی صوتی (tape studio):

ابزار اصلی آهنگسازان موسیقی الکترونیک در دههٔ ۱۹۵۰ بود. (در مبحث سدهٔ بیستم، به بررسی اثری از ادگار وارز به‌نام پوئم الکترونیک خواهیم پرداخت که بر نوار استودیوئی خلق شده است). مواد خام یک استودیوی صوتی از صداهائی ضبط شده - با یا بدون زیر و بم معین - که ممکن است منشأ الکترونیک داشته یا از منابعی 'واقعی' ماندن صدای فلوت و آوای پرندگان فراهم آمده باشند تشکیل می‌شود. آهنگساز این صداها را به شیوه‌هائی گوناگون می‌پروراند؛ شیوه‌هائی همچون تند و کُند کردن، تغییر زیر و بم یا کشش زمانی، پژواک دادن، عبور از فیلترهای صوتی به‌منظور تغییر رنگ، میکس (آمیختن) و ویرایش نوار استودیوئی (برش و چسباندن تکه‌های مختلف نوار) برای پخش آنها به ترتیبی دلخواه، ریتم به‌طور کامل در مهار آهنگساز است، زیرا مدت تداوم یک صدا به طول قسمتی از نوار که صدا بر آن ضبط شده بستگی دارد. با این همه، ویرایش و ضبط نوار استودیوئی روندی دشوار، غیردقیق و وقت‌گیر بود و به همین سبب بسیاری از آهنگسازان دههٔ ۱۹۶۰ به سینتی‌سایزر که در حدود ۱۹۵۵ اختراع شد، رو آوردند.

- سینتی‌سایزر:

سینتی‌سایزر دستگاهی با اجزاء الکترونیک است که می‌تواند صدا را ایجاد، تبدیل و مهار کند. سینتی‌سایزر قادر به پدید آوردن گستره‌ای بسیار متنوع از صداهای موسیقائی و غیرموسیقائی است و مهار کامل زیر و بم، رنگ، شدت و کشش صداها را برای آهنگساز ممکن می‌کند. سینتی‌ سایزرها را اغلب می‌توان با شستی‌هائی 'نواخت' که این نیز امتیازی دیگر نسبت به مکانیسم‌های استودیوی صوتی است.

سینتی‌سایزرها از نظر ابعاد و توانائی با یکدیگر متفاوت هستند. برای نمونه، میلتن بیت (Milton Babbitt) در خلق کمپوزیسیون برای سینتی‌سایزر (که در مبحث سدهٔ بیستم به آن می‌پردازیم) سینتی‌سایزری عظیم (و بی‌نظیر) را به‌کار گرفت که در ساخت آن از لامپ خلأ استفاده شده است و سراسر یک دیوار از مرکز موسیقی الکترونیک کلمبیا - پرینستن در نیویورک را اشغال می‌کند. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ سینتی‌سایزرهای کوچک‌تر و ارزان‌تر ترانزیستوری ساخته شدند که موگ (Moog) و باچلا (Buchla) نمونه‌های آن هستند؛ چنین سینتی سایزرهائی در استودیوهای موسیقی الکترونیک، دانشگاه‌ها و بنگاه‌های تبلیغاتی نصب شد، در کنسرت‌های زندهٔ راک و موسیقی الکترونیک نواخته شد و برای خلق موسیقی فیلم‌های سینمائی و تلویزیونی به‌کار آمد. امروز سینتی‌سایزرهائی بسیار پیشرفته که از توانائی‌های کامپیوتر نیز بهره می‌گیرند ساخته شده است و چندین تکنولوژی گوناگون در آنها به‌کار گرفته می‌شود.

- سنترآنالوگ (Analog Synthesis):

سنترآنالوگ (Analog Synthesis) قدیمی‌ترین تکنولوژی به‌کار رفته در سینتی‌سایزرها که تا حدود ۱۹۸۰ بر موسیقی الکترونیک سیطره داشت - آمیزه‌ای از صداهای پیچیده را که به کمک فیلترهای صوتی پرداخت شده است به‌کار می‌گیرد. این تکنولوژی نیز، مانند هر تکنولوژی آنالوگ، مبتنی بر ارائه داده‌ها به‌صورت مقادیر سنجش‌پذیر فیزیکی - در این مورد، مشخصه‌های فیزیکی امواج صوتی - است.

سنتز دیجیتال مدولاسیون فرکانس (اف ام - Digital frequency modulation (FM) synthesis) توسط جان چاونینگ (John Chowning) ابداع شد و امتیاز آن را کمپانی یاماها خریداری کرد و از آن پس در سازهای الکترونیک یاماها به‌کار رفته است. این تکنولوژی نیز مانند دیگر تکنولوژی‌های دیجیتال (رقمی) مبتنی بر ارائه مقادیر فیزیکی - در این مورد، مختصات نقاط منحنی‌های صوتی - به‌صورت عدد است.

- جلوه‌سازها (Effect devices):

جلوه‌سازها (Effect devices) که معکوس‌کننده‌ها، پژواک‌سازها و نیز تفکیک‌کننده‌های استریو را شامل می‌شوند، اغلب بخشی جدانشدنی از هر سینتی سایزر و روند سنتز صوتی به‌شمار می‌آیند. این ابزار کم و بیش در روند ضبط تمام انواع موسیقی (به‌ویژه موسیقی پاپ) و نیز در برخی از اجراهای زنده به‌کار می‌روند.

قرار گرفتن نمونه‌هائی کوچک از صداهای واقعی ضبط‌شده با روش دیجیتال در مهار شستی‌های سینتی‌سایزر، نمونه‌سازی (Sompling) را که نیز به‌عنوان یکی از تکنولوژی‌های کاربردی در سینتی‌سایزر درآورده است؛ با آنکه چنین صداهائی را می‌توان هنگام بخش به‌دلخواه دچار تغییر و تبدیل ساخت، اما در نمونه‌سازی، سنتز به معنای حقیقی وجود ندارد. نمونه‌سازی را می‌توان شکلی پیشرفته از پیوند صداها بر نوار استودیوئی دانست: تکنیکی‌ که به آهنگساز امکان می‌دهد تا به ضبط دیجیتال تکه‌های کوچک صوتی (با همان 'نمونه‌ها' ) بپردازد و سپس آنها را بپروراند. نمونه‌سازی بخشی جدائی‌ناپذیر از کار سینتی‌سایزرهای نه چندان گران‌قیمت متصل به کامپیوتر و نیز یکی از مهم‌ترین جنبه‌های ساخت موسیقی الکترونیک امروزی است.

یکی از پیشرفت‌های چشمگیر در تکنولوژی سنتز صدا با عنوان رابط دیجیتال سازهای موسیقی (میدی - Musical (instrument diital interface (MIDI). شناخته می‌شود: استانداردی سخت‌افزاری که توسط سازندگان تجهیزات موسیقی الکترونیک برای اتصال وسایل الکترونیک اجراء موسیقی به سینتی سایزر اختیار شده است. میدی امکان آن را فراهم آورده تا مکانیسم نواختن و ایجاد موسیقی به واقع از یکدیگر جدا شوند؛ امروزه شستی‌هائی مشابه شستی‌های پیانو، مهارکننده‌های (Controllers) سازهای بادی چوبی و مهارکننده‌های زهی که هر سه مانند سازهای اصلی به‌کار می‌روند، از وسایلی هستند که برای نواختن موسیقی الکترونیک به سینتی‌سایزر متصل می‌شوند. همچنین با هر کدام از سازهای میدی که به کامپیوتر شخصی (PC) متصل باشند می‌توان سیگنال‌هائی را وارد کامپیوتر کرد یا به آنها از کامپیوتر سیگنال‌هائی فرستاد و استفاده‌کننده می‌تواند به ذخیره و ویرایش موسیقی بپردازد، نت‌هائی را که نگاشته به موسیقی بدل کند یا نت‌هائی را که نواخته است بر نمایشگر دیده یا از چاپگر دریافت کند.

- کامپیوتر:

کامپیوتر سومین و متأخیرترین رده از وسایل الکترونیک است که برای پدید آوردن و نیز ضبط موسیقی به‌کار گرفته شد؛ پس از استودیوی صوتی و سینتی‌سایزر بود که کامپیوتر برای خلق، اجراء و ضبط موسیقی تکامل یافت و به‌کار گرفته شد. از آنجاکه امواج نوسانی سازندهٔ صدا را می‌توان به‌صورت مجموعه‌ای از اعداد (مشخصه‌های فیزیکی) نشان داد، کامپیوتر را می‌توان چنان برنامه‌ریزی کرد که مشخصه‌های صوت را از آهنگساز دریافت کند و سپس آنها را به اعداد متناظر با این مشخصه‌ها تبدیل نماید. سرانجام، اعداد از طریق یک مبدل کامپیوتری به صداهائی قابل شنیدن و قابل ضبط بر نوار صوتی بدل می‌شوند.

دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ دههٔ پیشرفت تکنولوژی در ساخت کامپیوترهای کوچک بود، کامپیوترهائی که آهنگساز را قدر می‌ساخت تا موسیقی برنامه‌نویسی شده را در همان لحظه بشنود؛ کامپیوترها از آن پس باز هم پیشرفته‌تر شده‌اند. سنتز موسیقی (به‌طور عمده، ایجاد صداهائی که با هیچ شیوهٔ دیگری قابل دستیابی نیستند)، کمک به آهنگساز در نُت‌نگاری (مطابق قواعد منتخب آهنگساز)، ذخیره‌سازی نمونهٔ سیگنال‌های صوتی و مهار مکانیسم سنتز صدا، برخی از کاربردهای کامپیوتر در موسیقی است.

جداسازی کامل وسایل و روش‌های گوناگون مورد استفاده در موسیقی الکترونیک مدرن از یکدیگر آشکارا نه ممکن است و نه فایده‌ای دارد: تمایز میان تکنولوژی سینتی‌ سایزر و تکنولوژی کامپیوتر تمایزی روشن و مشخص نیست. استودیوهای موسیقی الکترونیک برای دسترسی به صداهائی هر چه متنوع‌تر و نیز مهار بیشتر آهنگساز بر آنها، امروزه گستره‌ای متنوع از دستگاه‌های همبستهٔ الکترونیک مانند دستگاه‌های ضبط، سینتی سایزر، کامپیوتر و دستگاه‌های میکس و فیلترهای صوتی را در خود جا داده‌اند.

تمام این دستگاه‌ها، امکان بهره‌برداری آهنگساز را سراسر طیف صوتی به‌گونه‌ای بی‌سابقه فراهم می‌آورند. با این همه، کیفیت موسیقی خلق شده هنوز نیز به تخیل و نیروی سازمان‌بخش ذهن انسان بستگی دارد.