رشد کودک

رشد از عمل متقابل بلوغ دستگاه عصبی مرکزی، دستگاه عصبی عضلانی و غدد درون‌ریز و تأثیرات متعدد محیطی ناشی می‌شود (مثلاً والدین و معلمان، می‌توانند حصول توانائی‌های بالقوه رشدی کودک را تسهیل یا خنثی کنند). این توانائی بالقوه برای استعداد ژنتیکی بالقوه هر فرد با توجه به: سطح عقلی، اختلالات روانی، خلق‌وخو (مزاج) و احتمالاً برخی صفات شخصیتی - اختصاصی است.

رشد فرآیندی ممتد است و در تمام زندگی ادامه دارد اما در مراحل اولیه زندگی از همیشه سریع‌تر است. وزن مغز نوزاد ۳۵۰ گرم است، در ۱۸ ماهگی سه برابر می‌شود و در هفت‌سالگی به وزن مغز بزرگسالان که ۱۳۵۰ گرم است بسیار نزدیک می‌شود.

در حالی‌که نوروژنز (عصب‌زائی) در هنگام تولد تقریباً کامل است، شاخه‌شاخه شدن آکسون‌ها و دندریت‌ها سال‌ها ادامه دارد. به‌نظر می‌رسد این پدیده و تشکیل سیناپس‌ها از محیط تأثیر می‌پذیرند. به‌دلیل انعطاف‌پذیری مغز، در پاسخ به محرک‌های محیطی برخی ارتباطات تقویت و مابقی ایجاد می‌شوند. میلینیزاسیون دهه‌ها ادامه دارد. مشهورترین نظریه‌پردازان در مورد رشد کودک، زیگموند فروید (Sigmund Freud)، مارگرت مالر (Margaret Mahler)، اریک اریکسون (Erik Erikson) و ژان‌ پیاژه (Jean Piaget) بوده‌اند؛ کارهای آنها در جدول زیر خلاصه شده است.

جدول شاخص‌های رشد طبیعی رفتار در ۱-۰ سالگی

	مارگارت مالر			مرحله اوتیستیک طبیعی (تولد تا ۴ هفتگی) ـ وضعیت نیمه خواب، نیمه بیدار ـ عمل اصلی این مرحله به دست آوردن تعادل هومئوستاتیک با محیط است مرحله همزیستی طبیعی (۴-۳ هفتگی تا ۵-۴ ماهگی) ـ آگاهی مبهم نسبت به مراقب، ولی نوزاد طوری رفتار می‌کند انگار او و مراقب هنوز در یک وضعیت پیوند و عدم تمایز هستند. ـ لبخند اجتماعی تشخیصی است (۴-۲ ماهگی) زیرمرحله‌های جدائی - فردیت‌یابی اولین زیر مرحله تمایز (۱۰-۵ سالگی) ـ روند شکستن پوسته اوتیستیک (یعنی ایجاد نظام حسی هوشیارتر که بیانگر رسیدگی و بالیدگی شناختی و نورولوژیک است). ـ شروع بررسی مقایسه‌ای (یعنی مقایسه اینکه چه چیزی مادر هست و چه چیزی مادر نیست) ـ اضطراب تشخیصی: اضطراب قوی‌تر که دربرگیرنده کنجکاوی و ترس است (بیشترین شیوع در حوالی ۸ ماهگی)
	زیگموند فروید			مرحله دهانی (تولد تا یک سالگی) ـ محل اصلی تنش و ارضاء دهان، لب‌ها، زبان؛ شامل فعالیت‌های گاز زدن و مکیدن است.
	اریک اریکسون			اعتماد بنیادی در مقابل عدم اعتماد بنیادی (حسی دهانی) (تولد تا یک سالگی) ـ عدم اعتماد اجتماعی از طریق آسانی تغذیه، عمق خواب و آرامش روده نشان داده می‌شود. ـ بستگی به ثبات و گاهی به تجربه مراقب دارد. ـ در ۶ ماه دوم دندان درآوردن و گاز زدن، طفل را از گرفتن به خوردن هدایت می‌کند. ـ از شیر گرفتن منجر به 'دلتنگی برای بهشت گمشده' می‌شود. ـ اگر اعتماد بنیادی قوی باشد، کودک رفتاری امیدوارانه را حفظ می‌کند.
	ژان‌پیاژه			مرحله حسی حرکتی (تولد تا ۲ سالگی) ـ هوش عمدتاً به فعالیت‌ها و حرکات هماهنگ تحت طرح‌واره بستگی دارد (طرح‌واره یک الگوی رفتاری در پاسخ به یک محرک محیطی خاصی است) ـ محیط از طریق جذب و انطباق کنترل می‌شود. (جذب یکی کردن محرک‌های جدید محیطی است؛ انطباق تغییر رفتار برای انطباق با محرک جدید است). ـ دوام اشیاء تا ۲ سالگی به‌دست می‌آید اگر شیء از جلوی چشمان طفل ناپدید شود هیجان در ذهنش وجود دارد: به دنبال شیء گمشده می‌گردد. ـ بازگشت‌پذیری در عمل شروع می‌شود.
	نظریات			برخلاف مالر، سایر بررسی‌‌کنندگان گروه‌های دوتائی طفل - مادر تحت‌تأثیر روابط متقابل و تکمیل‌کننده (و نه اونیسم یا پیوستگی) قرار گرفته‌اند که زمینه‌ای را برای ایجاد ارتباط و رشد زبان فراهم می‌کند به‌گونه‌ای که افکار زمینه‌ای از قبل وجود داشته است. پیاژه و سایرین بر تلاش فعالانه کودک برای کنترل ماهیانه محیط بیجان تأکید می‌کنند. این مسئله مکمل کار فروید است چون انگیزه طفل و کودک کم‌سن و سال برای رفتار تنها تسکین سائق تنش و ارضاء دهانی، مقعدی، و آلتی نیست.

جدول شاخص‌های رشد طبیعی رفتار در ۲-۱ سالگی

	مارگارت مالر			زیر مرحله‌ٔ دوم: تمرین (۱۶-۱۰ ماهگی) ـ شروع این مرحله با حرکت ایستاده مشخص می‌شود، کودک دیدگاهی جدید و همچنین خلقی سرخوش دارد. ـ مادر به‌عنوان پایه و اساس خانه به‌شمار می‌آید. ـ اضطراب تشخیصی: اضطراب جدائی زیر مرحله سوم: آشتی (۲۳-۱۶ ماهگی) ـ طفل اکنون چهار دست و پا راه می‌رود؛ نسبت به جدائی فیزیکی که خلق سرخوش او را پائین می‌آورد آگاهی بیشتری دارد. ـ کودک سعی می‌کند پلی‌یر فاصله بین خود و مادر برند؛ این مسئله عیناً به‌صورت آوردن اشیاء برای مادر دیده می‌شود. ـ تلاش‌های مادر برای کمک به کودک نوپا معمولاً کمک‌کننده به‌نظر نمی‌رسد، اوقات تلخی‌ها تیپیک هستند. ـ واقعه تشخیصی: بحران آشتی، می‌خواهد توسط مادر آرام شود اما همچنان قادر به پذیرش کمک او نیست. ـ نماد آشتی: کودک در آستانه در ایستاده بدون اینکه بداند به کدام طرف بچرخد، ناکامی درمانده‌گونه. ـ با پیشرفت توانائی‌های کودک بحران رفع می‌شود و کودک قادر است با انجام کارها به تنهائی ارضاء شود.
	زیگموند فروید			مرحله مقعدی (۳-۱ سالگی) ـ مقعد و اطراف آن منبع اصلی توجه هستند. ـ به‌دست آوردن کنترل ارادی اسفنکتر (آموزش اجابت مزاج).
	اریک اریکسون			خودمختاری در مقابل تردید و شرک (عضلانی - مقعدی) (۳-۱ سالگی) ـ از نظر زیست‌شناختی شامل یادگیری راه‌ رفتن، غذا خوردن و حرف زدن است. ـ بلوغ عضلانی زمینه را برای گرفتن و رها کردن اشیاء آماده می‌کند. ـ نیاز به کنترل خارجی و قاطعیت مراقب قبل از ایجاد خودمختاری ـ شرم هنگامی روی می‌دهد که کودک به‌طور واضحی از طریق رویاروئی منفی، نگران نگاه دیگران به خودش می‌شود. ـ اگر والدین به‌طور آشکاری کودک را شرمنده کنند (مثلاً در مورد اجابت مزاج) ممکن است تردید درباره خود رخ دهد.
	ژان‌پیاژه			مرحله پیش عملیاتی (۷-۲ سالگی) ـ آشکار شدن عملکردهای نمادین مربوط با فراگیری زبان ـ خودمحوری: کودک همه چیز را فقط از دید خود می‌فهمد ـ تفکر غیرمنطقی و سحرآمیز است. ـ تفکر غیرقابل برگشت با فقدان مکالمه ۱. روند انگاری: باور مبتنی بر اینکه اشیاء بی‌جان زنده هستند (یعنی دارای احساسات و مقاصد هستند). ۲. عدالت قریب‌الوقوع: باور مبتنی بر اینکه مجازات شدن برای اعمال بد اجتناب‌ناپذیر است.
	نظریات			با تکمیل نظریات فروید و مالر، نظریه‌پردازان پیشنهاد کرده‌اند که مشکلات شدید در روابط مادر - طفل) نوپا به تشکیل صفات شخصیتی بیمارگون، اختلال هویت جنسی یا اختلالات شخصیت کمک می‌کنند. مراقبین خشمگین، خودشیفته و دلسردکننده معمولاً کودکانی عصبانی و محتاج و بزرگسالانی را که نمی‌توانند ناامیدی‌ها و شکست‌های طبیعی در روابط را تحمل کنند و تشکیل شخصیتشان به طرز فاحشی تحریف‌شده به بار می‌آورند.