مؤلفه‌های هیجان

هر هیجان شدید چند مؤلفه‌ٔ کلی دارد (لازاروس، ۱۹۹۱؛ فریجدا، Frijida)، کوئپیرز (Kuipers) و شور (Schure ،۱۹۸۹). یکی از مؤلفه‌های هیجان که با آن بیشتر آشنائیم، تجربهٔ شخصی ما از هیجان است، یعنی حالت عاطفی یا احساساتی که با هیجان همراه هستند. واکنش‌های جسمانی، دومین مؤلفه‌ٔ هیجان محسوب می‌شوند. برای مثال، وقتی عصبانی هستید ممکن است بی‌آنکه بخواهید بدنتان بلرزد یا صدایتان را بلند کنید. سومین مؤلفه، مجموعه‌ٔ افکار و باورهائی است که با هیجان همراه هستند و ظاهراً به‌طور خودکار در ذهن پیدا می‌شوند. برای مثال، احساس شادی غالباً همراه با اندیشیدن درباره‌ی دلائل آن است (موفق شدم، توانستم به دانشگاه راه یابم). چارمین مؤلفهٔ تجربه هیجانی، جلوه‌های چهره است. برای مثال، وقتی حالت انزجار به شما دست می‌دهد، احتمالاً در حالی‌که دهان باز و پلک‌ها نیم‌بسته است، اخم می‌کنید. پنجمین مؤلفه، واکنش‌های کلی به هیجان است. برای مثال، هیجان منفی ممکن است در شما دید منفی نسبت به جهان بیافریند. ششمین مؤلفه، پیدایش تمایز به‌ دست زدن به اعمالی معین در ارتباط با هیجان است: یعنی سلسله رفتارهائی که هنگام تجربه‌ٔ هیجانی رخ می‌کنند؛ مثلاً خشم ممکن است به پرخاشگری منجر شود.

با توجه به آنچه گفته شد، مؤلفه‌های هیجان عبارتند از:

۱. تجربه‌ی ذهنی هیجان.

۲. پاسخ‌های جسمانی درونی، به‌ویژه آنهائی که با دستگاه عصبی خودمختار ارتباط دارند.

۳. شناخت‌های شخصی درباره‌ٔ هیجان و موقعیت‌های مرتبط با آن.

۴. جلوه‌های چهره.

۵. واکنش‌های شخص به هیجان.

۶. گرایش به اعمال معین.

هیچ‌یک از این مؤلفه‌ها به‌تنهائی گویای حالت هیجانی نیست، بلکه ترکیبی از همهٔ آنها است که هیجان معینی را به‌وجود می‌آورد. علاوه بر این، هر یک از این مؤلفه‌ها ممکن است بر دیگر مؤلفه‌ها اثر بگذارد. برای مثال، ارزیابی شناختی شما از هر موقعیت معین می‌تواند هیجانی خاص در شما ایجاد کند، اگر فکر کنید فروشنده سعی دارد سر شما کلاه بگذارد، احتمال دارد عصبانی شوید، اما اگر در حال عصبانیت در چنین موقعیتی قرار بگیرید ممکن است رفتار فروشنده را فریب‌کارانه‌تر بدانید. نظریه‌پردازان هیجان اینک به یک چشم‌انداز سامانه‌ای در مورد هیجان توجه دارند که در آن مؤلفه‌های هیجان با یکدیگر آثار تعاملی دارند (شکل یکی از الگوهای تعامل بین مولفه‌های هیجان به صورت سامانه بی‌پویا). پرسش‌های اساسی در نظریه‌های جدید هیجان، به ماهیت دقیق مؤلفه‌ها و مکانیسم اثرگذاری آنها بر یکدیگر معطوف هستند.

برای مثال، پرسش‌هائی در این زمینه مطرح است که پاسخ‌های خودمختار، باورها و شناخت‌ها، و حالت‌های چهره چگونه بر هیجان معینی که تجربه می‌شود اثر می‌گذارند. مثلاً می‌پرسیم وقتی برانگیختگی دستگاه خودمختار شدیدتر باشد، آیا خشم بیشتری تجربه می‌کنیم؟ اصولاً بدون برانگیختگی دستگاه خودمختار می‌توان احساس خشم کرد؟ آیا شدت خشم بستگی به اندیشه‌ٔ خاص یا حالت خاص چهره دارد؟ علاوه بر پرسش‌های مربوط به شدت هیجان، این پرسش نیز مطرح است که کدامین مؤلفه‌های هیجان سبب می‌شوند که هیجان‌ها را متفاوت از هم احساس کنیم. چه مؤلفه‌هائی هیجان‌ها را از یکدیگر متمایز می‌سازند؟ برای درک تفاوت میان شدت و تمایز هیجان‌ها، می‌توان این احتمال را در نظر آورد که برانگیختگی دستگاه خودمختار، شدت هیجان‌ها را بسیار افزایش دهد، اما الگوی برانگیختگی در هیجان‌های مختلف تقریباً یکسان باشد. در صورت صحت چنین فرضی، برانگیختگی دستگاه خودمختار را نمی‌توان ملاکی برای تمایز هیجان‌ها از یکدیگر دانست.