زبان و ارتباط (communication)

زبان، وسیلهٔ اساسی تبادل اندیشه‌ها است، و علاوه بر آن، وسیله‌ای است همگانی و جهانی. همهٔ جامعه‌های بشری برای خود زبانی دارند و هرکس که از سطح هوشی بهنجار برخوردار باشد زبان مادری خود را فرا می‌گیرد و بی‌تقلا به آن سخن می‌گوید. طبیعی‌بودن زبان، گاه این فکر را در ذهن ما برمی‌انگیزد که اصولاً زبان نیازی به تبیین و توضیح ندارد. اما چنین تصوری بسیار نابه‌جا است، چون تقریباً هر آدمی می‌تواند نظام زبانی بسیار پیچیده‌ای را فرا گیرد و به‌کار ببرد. چرائی این پدیده یکی از معماهای بنیادی در روانشناسی انسان است.

- سطوح زبان:

زبان دو وجه دارد: تولید (production) و فهم (comprehension) زبان. تولید زبان با پیدایش یک اندیشهٔ گزاره‌ای آغاز می‌شود که بعد به‌نحوی به‌صورت جمله درمی‌آید، و سرانجام این جمله در قالب اصوات بیان می‌شود. فهمیدن زبان با شنیدن اصواتی آغاز می‌شود که ما به آنها در قالب واژه‌ها معنی می‌دهیم، با ترکیب واژه‌ها جمله می‌سازیم، و به‌نحوی این جمله را به گزاره تبدیل می‌کنیم. می‌بینیم که به‌کاربردن زبان، مستلزم گذار از سطوح مختلف است که در شکل سطوح زبان نشان داده‌ایم. در بالاترین سطح، واحدهای جمله‌ای، مانند جمله و عبارت، قرار گرفته‌اند. در سطح بعدی به واژه‌ها و برش‌های معنی‌داری از واژه‌ها (مانند پیشوند 'بی' و پسوند 'ینده' ) می‌رسیم. در پائین‌ترین سطح، اصوات گفتاری (speech sounds) قرار گرفته‌اند. سطوح مجاور رابطهٔ نزدیکی با یکدیگر دارند. بخش‌های یک جمله، متشکل از واژه‌ها، پیشوندها، و پسوندها است که خود از اصوات گفتاری تشکیل شده‌اند. بنابراین، زبان، سامانه‌ای (system) است چندوجهی برای پیونددادن اندیشه به گفتار از طریق واحدهای واژه‌ای و جمله‌ای (چمسکی - Chomsky در ۱۹۶۵).

واحدهای جمله‌ای یعنی جمله‌ها و عبارت‌ها در بالاترین سطح، واژه و پاره واژه‌های معنی‌دار در سطح بعدی، و اصوات گفتاری در پائین‌ترین سطح قرار دارند.

تعداد واحدهای سطوح مختلف زبان بسیار متفاوت است. هر زبانی فقط تعداد معدودی اصوات گفتاری دارد. برای مثال، زبان انگلیسی دارای تقریباً ۴۰ صوت است، اما باید توجه داشت که با ترکیب صوت‌های گفتاری می‌توان هزاران واژه، تولید یا بیان کرد (برای نمونه، چندان هم غیرعادی نیست که واژگان یک فرد بزرگسال بالغ بر ۴۰۰۰۰ واژه باشد). به‌همین ترتیب، به‌کمک قواعد ترکیب واژه‌ها می‌توان میلیون‌ها، و حتی به تعداد پایان‌ناپذیر، جمله ساخت یا فهمید. بنابراین، زبان دو ویژگی اساسی دارد: سازمان‌یافتگی در سطوح چندگانه، و باروری. به‌کمک قواعد، از ترکیب واحدهای سطح معینی به واحدهای بسیار زیادی در سطح بعدی دست می‌یابیم. زبان‌های همهٔ جوامع بشری از این دو ویژگی برخوردار هستند.