دوران پس از تثبیت (۱۳۳۱ تا ۱۳۴۷)(۳)

'دشمن زن' (خطيبي) نخستين محصول استوديو اطلس فيلم زمانى به نمايش در مى‌آيد که عوارض شهردارى به بيست درصد تقليل يافته، اما اين اثر مورد استهزا و انتقاد واقع شد. در پايان سال ۳۷، بنظر مى‌رسد که بحران در سينماى ايران مرتفع شده و تماشاگران شور و شوق سابق را از خود نشان مى‌دهند و جهش تازه‌اى در فيلم‌سازى آغاز مى‌گردد.

در بهار ۱۳۳۸ بيش از پنجاه فيلم در مرحلهٔ طرح، تدارکات، فيلم‌بردارى و يا آمادهٔ نمايش اعلام مى‌شود. نيمى از آنچه که در سال ۳۸ عرضه مى‌شود، متعلق به کسانى است که براى اولين بار به سرمايه‌گذارى و تأسيس دفاتر و مراکز فيلم‌سازى اقدام کرده‌اند.

'يکى بود يکى نبود' (صبحي، روشنيان)، 'فرشتهٔ وحي' (مهدى بشارتيان)، 'پسر دريا' (شاپور ياسمي، پارس فيلم)، 'دست تقدير' (احمد گرجي، اطلس فيلم)، 'چک يک ميليون توماني' ، 'دو عروس براى سه برادر' (محمد عبدي)، 'سايه' ، 'بى‌ستاره‌ها' (محمد متوسلاني، گرشا رئوفي، منصور سپهرنيا، اثر خسور پرويزي)، 'هالو' (حسين اميرفضلي)، 'عشق و حمايت' (اميرفضلي)، 'افسانهٔ شمال' (حسين ناظم‌زاده، ديبا فيلم، ساختهٔ ابراهيم باقري)، 'در جستجوى داماد' (آرامائيس آقاماليان) از فيلم‌هاى سال ۳۸ بشمار مى‌روند.

بى‌ستاره‌ها نخستين تجربهٔ خسروپرويزى است که شباهت‌هايى به ولگردها ساخته فدريکو فلينى دارد. اين فيلم نخستين کار مستقل گروه متوسلاني، رئوفى و سپهرنيا است، که رويهم رفته کارکرد خوبى داشت و درآمد قابل توجهى بهمراه آورد.

در جستجوى داماد نخستين ساختهٔ آقاماليان بود. وى تحصيلکردهٔ آلمان بود و با مطالعات خود در تکنيک سينما و ديدى زيبا‌شناسانه و تسلط در بازى گرفتن، تمايزى از خود بروز داد و فعاليت وى را تضمين کرد. کارکرد فيلم متوسط بود.

'عروس کرومه' (فرخ غفاري)، 'شانس و عشق و تصادف' (حسين مدني، ناجى عقراوي)، 'اينم يه جورشه' (عزير رفيعي)، 'روز گمشده' (منصور روحي)، 'بازى عشق' (اطلس فيلم)، 'آقا جنى شده' (اميني، اصغر تفکري، عصر طلائي)، 'تپه عشق' (ساموئل خاچيکيان)، 'دوقلوها' (شاپور ياسمى / نخستين فيلم اسکوپ و سياه و سفيد سينماى ايران)، 'گوهر لکه‌دار' (ناتائيل زبولاني، ابراهيم مرادي)، 'آسمان جل' (نصرت‌الله وحدت)، 'چشمهٔ آب حيات' (سيامک ياسمي، پارس فيلم، نخستين فيلم محمدعلى فردين)، 'مى‌ميرم براى پول' (رئيس فيروز)، 'آقاى شانس' (محمد درم‌بخش)، 'جوانان امروزي' (عبدالعلى منجم، حکيمي)، 'داماد ميليونر' (عشقي، آسيا فيلم)، فيلم‌هاى بعدى سال ۳۸ بودند.

به اين ترتيب در سال ۳۸ بار ديگر سينماى ايران گرفتار بحران تازه‌اى مى‌شود.

سال ۱۳۳۹ در شرايطى آغاز مى‌شود که دست‌‌اندرکاران سينما به رکودها و رونق‌ها و تلخى و شيرينى متناوب آن واقفند، اما علل را درک نمى‌کنند.

در سال ۳۹ سنديکاى تهيه‌کنندگان فيلم شکل گرفت، اما توان کافى و معيار مناسبى جهت بررسى کيفى فعاليت‌هاى دست‌اندرکاران نداشت.

فيلم‌هاى اين سال عبارتند بودند از:

'شيرفروش' (دکتر کوشان)، 'دوستان يکرنگ' (عباس شباويز)، 'بيم و اميد' (احمد گرجي)، 'صفرعلي' (سعيد نيوندي)، 'آخرين هوس' (بابک آوديسيان)، 'ماجراى پروين' (مهدى بشارتيان)، 'فردا روشن است' (سردار ساگر)، 'شدشدنشدنشد' (هوشنگ شفتي)، 'چشمهٔ عشاق' (صمد صباحي، ويگن، آژيرفيلم)، 'عروسک پشت پرده' (مجيد محسني)، 'پول حلال' (فريدون قوانلو)، 'آيينه تاکسي' (عزيز رفيعي، شکرالله رفيعي، عباس همايون)، 'اول هيکل' (سيامک ياسمي)، 'بچه ننه' (امين اميني)، 'آرشين مالالان' (صباحي، ويگن)، 'دخترى از اصفهان' (گرجي)، 'ستارگان مى‌درخشند' (محمدعلى زرندي، نخستين بازى پوران)، 'آرامش قبل از طوفان' (خسرو پرويزي)، 'کى به کيه' (رضا کريمي، على تابش، عزيزا...، بهادري)، 'پيمان' (مهدى رئيس فيروز)، 'فرشته فراري' (احمد گرجي)، 'بچه‌هاى محل' (آرامائيس اقاماليان، محمد متوسلاني)، 'مرواريد سياه' (سيامک ياسمي، دکتر رفيع)، 'ماجراى جنگل' (مهندس مهدى ميرصمدزاده)، 'حادثهٔ جزيره' (بشارتيان)

سينماى ايران در سال ۳۹ با شکست شروع مى‌کند و به همين ترتيب پايان مى‌يابد. بدون آن‌که بين ۲۷ نمونهٔ عرضه شده حتى يک فيلم با ارزش وجود داشته باشد.

دههٔ ۴۰ در موقعيتى آغاز مى‌شود که سينما چهاردهمين سال حيات خويش را در مرحلهٔ تولد دوم آغاز مى‌کند. در اين زمان صاحب‌نظران و نويسندگان سينمايى سعى در ايجاد سينمائى مستقل داشتند و سعى مى‌کردند با حمايت و راهنمايى‌هاى خود اين خواسته را عملى سازند. اما بدليل فقدان ادراک و معرفت کافى و نيز تلقى سودجويانه و کاسبکارانهٔ اکثريت دست‌اندرکاران سرانجام اهل قلم از توجه خود به توليدات سينماى ايران کاستند و به اين ترتيب اکثريت فعال بى‌فرهنگ در سينماى ايران، بدون دغدغه از هشدارها و بيم‌ها و انتقادها به کسب خويش مشغول شدند.

طى سال ۱۳۴۰، ۲۷ فيلم عرضه شد که ۱۳ فيلم به حداقل فروش دست يافت و بقيه فروش بالاترى داشتند. تنها دو فيلم کمتر از سقف تعيين شده کارکرد داشتندو به شکست منجر شدند.

نخستين فيلم سال ۴۰، عمو نوروز ساخته سيامک ياسمى بود، دندان افعى و سايهٔ سرنوشت از اسماعيل کوشان فيلم‌هاى بعدى بودند. نمايش‌هاى بعدى به فيلم‌هاى 'دختر همسايه' و 'انسان پرنده' (پرويز خطيبي)، 'آتشپارهٔ تهران' (فرج‌الله نسيميان)، 'آهنگ دهکده' (مجيد محسني)، 'مرغابى سرخ‌کرده' (نصرت‌ا... وحدت)، 'عسل تلخ' (حسين مدني)، 'دام عشق' (عزيزالله رفيعي)، 'خروس بى‌محل' (عزيزا... رفيعي)، 'خانم عوضى گرفتي' (حسين مدني)، 'آتش و خاکستر' و 'دخترى فرياد مى‌کشد' (خسرو پرويزي)، 'فرياد نيمه‌شب' (ساموئل خاچيکيان)، 'يک قدم تا مرگ' (خاچيکيان)، 'دختران حوا' و 'گرگ صحرا' (سعيد نيوندي)، 'على واکسي' (سردار ساگر) 'بيوه‌هاى خندان' (نظام فاطمي)، 'تازه بدوران رسيده' (محمود کوشان)، 'گلى در شورە‌زار' (مهدى رئيس فيروز)، 'عشق و حماقت' (حسين اميرفضلي)، 'عشق بزرگ' (محمدعلى جعفري)، 'پستچي' (رفيع حالتي)، 'صد کيلو داماد' (عباس شباويز)

در آغاز سال ۴۱ از بين ۵۰ عنوانى که در مراحل مختلف تدارکات، فيلم‌برداري، تدوين و يا امور فنى بودند، تنها ۲۷ عنوان امکان نمايش يافتند و يازده تهيه‌کننده و ۸ کارگردان جديد معرفى شدند.

فيلم‌هاى سال ۱۳۴۱، سبک و معمولى و اکثراً فاقد جذابيت بودند. توفيق تجارى اين سال به فيلم 'دلهره' تعلق داشت و چند فيلم 'کلاه مخملي' ، 'گذشت' و 'عروس دهکده' . سال ۴۱ با قلم 'کلاه مخملي' (دکتر کوشان) و 'دخترها اينطور دوست دارند' (اسماعيل پورسعيد) آغاز مى‌شود. 'کلاه مخملي' نخستين فيلم 'وايداسکرين رنگي' سينماى ايران است.

انتقام روح و اهريمن زيبا دو فيلم ديگرى هستند که دکتر کوشان در سال ۴۱ به نمايش در مى‌آورد. انتقام روح يک کمدى ترسناک با شرکت مجيد محسنى است و اهريمن زيبا يک درام جنايي. ساير فيلم‌هاى اين سال عبارت‌اند از:

'گربهٔ وحشي' (پرويز خطيبي)، 'آخرين گذرگاه' (خسرو پرويزي)، 'زمين تلخ' (خسرو پرويزى و اصغر بيچاره)، 'طلاى سفيد' (جمشيد شيباني)، 'ورپريده' (سيامک ياسمي)، 'سوداگران مرگ' (ناصر ملک‌‌مطيعي)، 'عروس دهکده' (ملک‌مطيعي)، 'نصيب و قسمت' (ابراهيم باقري، فرج‌الله نسيميان)، 'خداداد' (امين اميني)، 'پنجه' (امين اميني)، 'مکر ابليس' (ابوالقاسم جنتى عطايي)، 'گل گمشده' (عباس شباويز)، 'زن دشمن خطرناکى است' (رضا کريمي)، 'لالهٔ آتشين' (محمود نوذري)، 'کليد' (محمود نوذري، ژرژ ليچنسکي)، 'ساحل دور نيست' (سردار ساگر)، 'گذشت' (نسيميان)، 'اشک شوق' (احمد صفايي)، 'گرگ‌هاى گرسنه' (محمدعلى فردين)، 'چادرنشين‌ها' (على محزون، اکبر سليمان حشمتي)، 'دلهره' (خاچيکيان)، 'در انتهاى ظلمت' (ابوالقاسم ملکوتي)، 'قربون خودم' (محسني).