سینمای ایران قبل از دههٔ سی(۲)

'بن‌هور' (رامون ناوارو)

'بينوايان' (هارى بور)

'فرار تارزان' (دسيمولر)

'جشن در هاليوود' (لورل و هاردي)

'تزريق خون' (لورل و هاردي)

'نقابدار سياه' (ژون بولس)

'دراکولا'

'گراند هتل'

'نيزه داربنگال'

'دکتر مورو'

'مقبرهٔ هندي'

'ميشل استروگف' و ....

بعد از شروع جنگ جهانى دوم در شهريور ۱۳۱۸، سهم قابل توجهى از برنامه‌ٔ سينماهاى تهران به تبليغات آلمان‌ها و بعد روس‌ها و انگليسى‌ها اختصاص يافت.

بعد از دهه ۱۳۲۰

در اوايل نيمهٔ دوم دههٔ ۱۳۲۰، از تجربه‌هاى دورهٔ نخست فيلم‌سازى در ايران نشا ني نبود. در حالى‌که سينما در جهان به سمت تجهيز و تعالى پيش مى‌رفت، در ايران، وضعيت اسفبارى حاکم بود.

افراد کمى که تجارب دوره نخست را داشتنتد، به دليل نبود فعاليت در اين خصوص، جذب حرفه‌هاى ديگرى شدند. در اين زمان دکتر اسماعيل کوشان بطور جدي، پيگير فيلم‌سازى شد وى بانى تولد دوم سينماى ايران است.

چند روز پس از نمايش بسيار موفق 'دختر فراري' در سينما کريستال و جنجال روزنامه‌ها، دکتر کوشان اعلام کرد که قصد دارد به توليد فيلم ايرانى بپردازد. مشاوره و نشست‌هاى فراوانى صورت گرفت و سرانجام فکر تأسيس 'ميترا فيلم' در اواخر پاييز ۱۳۲۵ شکل گرفت. دکتر کوشان براى کارگردانى نخستين فيلم ناطق ايرانى توليد ايران به ميرمحمدعلى خان دريابيگى مراجعه کرد. دريابيگى فارغ‌التحصيل مدرسه آمريکايى تهران و مدرسهٔ آرتيستى برلين و عضو فعال جامعهٔ باربد بود. او چند نمايشنامه‌ روى صحنه برده بود و تدريس نيز مى‌کرد.

سرانجام 'طوفان زندگي' محصول ميترا فيلم به کارگردانى على دريابيگى و نويسندگى دکتر ضيائى و فيلم‌بردارى دکتر کوشان، موسيقى درويش‌خان، علينقى وزيرى و روح‌الله خالقى و تدوين دکتر کوشان و با بازى فرهاد معتمدي، انيا اوشيد، مهراقدس خواجه‌نوري، رضا کيائي، ناصر طائفي، نيکتاج صبري، زينت مؤدب، شوکت علو (ژاله)، رقيه چهره‌آزاد، فرامرز بوريا و ... ساخته مى‌شود. و روز هفتم ارديبهشت ۱۳۲۷ با برنامهٔ افتتاحيه‌اى به نمايش در مى‌آيد. اما نتيجه شکست کامل بود. پس از شکست 'ميترا فيلم' ، دکتر کوشان، شرکت 'پارس فيلم' را تأسيس کرد و مقدمات تهيه و توليد فيلم دوم، 'زندانى امير' آغاز شد. اين فيلم با مضمون تاريخى در آبان ۱۳۲۷ در سينما رکس به نمايش در آمد و فروش مقرون به صرفه‌اى داشت.

فيلم بعدى 'واريتهٔ بهار' در ارديبهشت ۱۳۲۸ آماده شد و در خرداد در سينما ماياک به نمايش درآمد، اما موفق نبود و مورد انتقاد واقع شد. عزت‌الله انتظامى و ملک‌مطيعى دراين فيلم نقش کوتاهى ايفا کردند.

فيلم 'شرمسار' نخستين توفيق بزرگى بود که موجب توليد دوباره سينماى ايران شد. و موجب اطمينان براى سرمايه‌گذاران سينماى ايران گرديد. اين فيلم که ساختهٔ چهارم دکتر کوشان بود. در دى ماه ۱۳۲۹ در سينما رکس و سينما متروپل روى پرده رفت. اين فيلم چهره‌هاى تازه‌اى در زمينهٔ فنى و بازيگرى به سينما عرضه کرد که سرشناس‌ترين آنها 'دلکش' ‌ بود.

دکتر کوشان با 'شرمسار' ثبات کافى براى بقا بدست آورد و از آن پس تا پايان دورهٔ دوم فعاليت سينماى ايران (۱۳۵۷)، بطور مستمر فعاليت داشت. دکتر کوشان در اين سال‌ها، ۹۱ فيلم را تهيه کرد که در ۲۸ فيلم کارگردان بود.