رشد و نمو طفلى که از شير مادر تغذيه مى‌کند (۳)

انحراف از نظام و برنامهٔ شير دادن

اگر در شير دادن يا شير اشکالى پيدا شود، بچه شير نشده رشد و نمو نخواهد نمود. مادر در اين موقع قبل از هر چيز بايد از فاصلهٔ شب صرف‌نظر نمايد. البته چنانچه طفل در سرتاسر شب به خواب رود، و در ظرف ۸ ساعت هيچ غذائى دريافت نکند، بدون شک اين بسيار خوشايند و مناسب است. اما در هنگام کافى نبودن شير براى بچهٔ کوچک و ظريف، اين عمل به آسانى مقدور نيست. هيچ مادرى نبايد از شيردادن در هنگام شب هراس داشته باشد. وقتى طفل قوى‌تر شد خود به خود بخواب مى‌رود و بالأخره اين فاصله آنقدر زياد مى‌شود که در نتيجه به همان هدف و مقصود يک فاصله در شب مى‌رسيم.

اخيراً در کلينيک‌هاى مدرن از جنبهٔ علمى اين پيشنهاد داده مى‌شود که: در ابتدا تعيين ساعات و مادران جوان اجازه مى‌دهند که آن را طورى انجام دهد مانند زمانِ جدِّ مادرى خود!: تخت خواب طفل را درست در کنار و چسبيده به تخت خود قرار دهد، تا حد امکان به نوزاد نزديک باشد تا هر بار فرياد زد او را از پستان خود شير دهد. تجربه ثابت کرده است که مادر جوان از اين طريق به خوبى با نوزاد عادت نموده و تشکيل شير هم بهتر صورت مى‌گيرد، تا با تنگ نظرى در نظام شير دادن و به‌طور خشک و جدى آن را رعايت نمودن. علاوه بر اين طفل بهتر نمو مى‌کند، و در طول اولين دو ماه زندگى معمولاً بچه‌ها به‌خودى خود روى برنامه‌اى در مى‌آيند که با مقررات و نظام شيردادن مطابقت کامل دارد. اگر شير يک پستان براى طفل کافى نيست، در همان وعده به او از پستان ديگر بايد شير داد. اين نزديک‌تر و در دسترس‌تر از غذاى مصنوعى است. اما بايد دقت نمود که در وعدهٔ ديگر پستانى را که در آخر به او داديم اکنون، اول در دهان بچه بگذاريم.

گاهى طفل در دو وعده غذا در صبح از يک پستان سير مى‌شود. زيرا مقدار شير در اثر استراحت شبانه بيشتر از ساير مواقع در روز است. پس بايد طفل را در ساير وعده‌ها از هر دو پستان شير داد.

البته نبايد کودک را زياد بد عادت کرد. همان قدر که تشکيل و ساخت شير درست صورت مى‌گيرد، بايد به دقت، به‌طور تدريجى و قدم به قدم سعى کرد برنامهٔ شيردادن را با رعايت فاصلهٔ شب تنظيم نمود و به هدف رسيد. در پايان به‌طور مؤکد متذکر مى‌شويم که انحراف از نظم و برنامهٔ شيردادن فقط وقتى توصيه مى‌شود که پستان در حقيقت کم شير باشد. اين خطاى بد فرجامى است که طفلى که در مکيدن پستان تنبل است، براى پستان‌هاى پر شير از هر دو طرف گرفته شود، زيرا طفل عادت مى‌کند که هنوز يک سينه را خالى نکرده، منتظر ديگر پستان پر شير شود. در صورت عدم رعايت، پستانِ پُر شير نيز خشک خواهد شد.

گاهى اشکالات جدى در شير دادن پيش مى‌آيد که رفع آن به تدبير مخصوص نياز دارد. در پستان‌هائى که تخليهٔ آنها به آسانى صورت نمى‌گيرد، ابتدا شير در حد کافى در آنها جمع مى‌گردد، ولى مجراهائى که شير بايد از آنها عبور نمايد و وارد نوک پستان گردد مقاومت مى‌نمايند. کودک چون در اين حالت بايد در مکيدن جد و جهد بيشترى نمايد، خسته مى‌شود و قبل از آنکه پستان خالى شود و او به قدر کافى شير نوشيده باشد از نوشيدن صرف‌نظر مى‌نمايد. چنانچه در اين وضعيت تدبيرى انديشيده نشود، اين عدم تخليهٔ کامل پستان باعث پس رفتن شير مى‌شود.

طفل را تغذيهٔ ناکافى تهديد مى‌نمايد. اينک راه علاج: همين که کودک از مکيدن خوددارى نمود پستان بايد با وسيله‌اى ديگر تخليه شود (مانند پمپ شير، که در داروخانه‌ها يافت مى‌شود). طريقهٔ ساده‌تر تخليهٔ پستان با فشار دادن آن توسط خود مادر است. چنانچه که قابله يا طبيب در دسترس بودند بهتر است تخليهٔ پستان را خانم با فشار آرام از بالا به سمت پائين که رفته رفته زياد شود، اين ماساژ تا نوک پستان بايد بيايد. با اين کار پستان خالى مى‌شود. دست‌ها قبل از شروع به اين عمل بايد با آب گرم و صابون و برس شسته شود. ناخن‌ها بايد کوتاه و تميز باشند. شست‌ها از بالا و بقيهٔ انگشتان دست از پائين پستان را احاطه مى‌کند. با فشارهاى کوتاه و محکم که با انگشتان شست و اشاره که به اطراف نوک پستان داده مى‌شود شير به سمت خارج جارى مى‌گردد. شير حاصل را در ليوانى که قبلاً با دقت جوشانده‌ايم مى‌ريزيم و سپس با قاشق کوچکى به طفل مى‌خورانيم. اين عمل زحمت زيادى ندارد ولى نفع آن فوق‌العاده زياد است. پستان همچنان مستعد مى‌ماند و طفل به‌زودى نيرومند و فربه خواهد شد. او ديگر خود مى‌توان به خوبى پستان را تخليه نمايد، و ديگر کمک گرفتن از پمپ شير و فشار منتفى مى‌شود. در اينجا تذکر مى‌دهيم که شير دوشيده را هرگز نبايد با شيشه پستانک به طفل داد چون او به پستانک فوراً عادت نموده و از گرفتن پستان مادر خوددارى مى‌نمايد. احتياجى نيست که در هر وعده غذائى از پستان، شير دوشيده شود. بلکه کافى است در روز دوبار پستان خالى شود.

بر عکس حالتى که در بالا گذشت خانم‌هائى هم يافت مى‌شوند که از پستان‌هاى پر شير آنها به خودى خود شير به خارج ترشح مى‌کند. در بعضى از آنها اين ترشح به قدرى است که حتى در فاصلهٔ دو وعده شير دادن نيز جريان مى‌يابد. اما اين حالت در اولين زايمان به‌ندرت مشاهده شده است. در اين موقعيت خانم بايد از پستان‌بند مناسب استفاده نموده و از انجام حرکاتى که موجب حرکت و تکان خوردن شديد پستان‌ها مى‌شود خوددارى نمايد. براى جلوگيرى از ترشحات شير به خارج، داروهائى وجود دارد که پزشک تجويز خواهد نمود.

براى جلوگيرى از آلودن لباس و پستان‌بند، قطعه پنبه‌اى که استريل و مطمئن باشد در پارچه‌‌اى که آن نيز بايد تميز بلکه در آب جوشانده و عارى از ميکروب شده باشد، پيچيده روى پستان‌ها در زير پستان‌بند بايد قرار داده شود، تا در موقع جريان حساسيت و ايجاد زخم مى‌گردد. بنابراين نظافت و شستشوى دقيق پستان‌ها ضرورت دارد و الزامى است.

انواع نوک پستان

نوک پستان در خانم‌ها در اندازه و شکل‌هاى مختلفى وجود دارد. بعضى نوک‌ها خيلى بزرگ‌ است که مکيدن را براى نوزاد مشکل مى‌کند. سر پستان‌هائى که (نوک) هم ديده شده که مسطح است يعنى آنها کاملاً بدون نوک مى‌باشند. اين حالتى است که به دشوارى مى‌توان بر آن غالب شد. در برخورد با چنين وضعى، مادر بايد نوک پستان، يعنى جائى را که بايد برآمدگى نوک وجود داشته باشد در دهان طفل بگذارد. موفق به دريافت و جذب مقدار شير لازم مى‌شوند، ممکن است کم‌کم نوک پستان را هم تا حدى بالا بياورند، اگر پستان بدون نوک و طفل در مکيدن شير ناموفق باشد، بايد از نوک پستان مصنوعى استفاده کرد. در اين کار نيز اگر توفيق حاصل نشد، تنها راهى که وجود دارد، دوشيدن شير وسيلهٔ پمپ شير است، که انجام اين عمل علاوه بر تأمين غذاى طفل، ممکن است موجب بالا آمدن نوک فرو رفتهٔ پستان شود.

بهتر است براى آماده کردن نوک پستان‌هائى که فرورفته هستند در اواخر ماه‌هاى حاملگى يا پمپ تمرين شود، ممکن است نتيجهٔ خوبى حاصل شده و پستان را براى شير دادن نوزاد آماده و مهيا کند، گر چه کمتر مى‌توان اين نقص را بر طرف نمود. ضمناً مکيدن شديد وسيلهٔ پمپِ شير خوددارى و در صورت اجبار، با کمال احتياط انجام شود، زيرا ممکن است موجب زخم شدن پستان‌ها گردد.