منظور از سن ازدواج، سن زن يا مرد در نخستين ازدواج آنها است. ازدواج‌هاى احتمالى بعدى در اين رابطه مورد نظر نيست. شاخص‌هاى آمارى محاسبه و مطالعهٔ سن ازدواج عبارت است از: ميانگين، ميانه و نما يا مد. 'ميانگين سن در نخستين ازدواج' عبارت است از مجموع سن‌هاى مدوام زن يا مرد به تعداد هر يک از آنها. ميانگين نخستين سن ازدواج نشان دهندهٔ سنتى يا غيرسنتى بودن جامعه از يک‌سو و موانع و دشوارى‌هاى اقتصادي، اجتماعى و فرهنگى جامعه بر سر راه ازدواج جوانان از سوى ديگر مى‌باشد. اختلاف ميان ميانگين‌هاى سن ازدواج زن و مرد را 'تفاوت سنى ازدواج' مى‌نامند.
از آنجا که سن ازدواج‌هاى اول، به‌ويژه در نزد زنان، تأثير مهمى در بارورى دارد و با بالا رفتن آن، تعداد مواليد کاهش مى‌يابد، از اين‌رو ميانگين سن ازدواج شاخص مهمى در بارورى محسوب مى‌شود. ميانگين سن ازدواج را مى‌توان به تفکيک زن و مرد گروه‌هاى سنى و اجتماعى مختلف محاسبه کرد.
'ميانهٔ سنى در نخستين ازدوج' بيانگر سنى است که نيمى از جمعيت زنان يا مردان در زير آن و نيمى ديگر در بالاى آن به زناشوئى اقدام مى‌کنند. 'نماى سنى در نخستين ازدواج' نيز نشان دهندهٔ سنى است که بيشترين درصد جمعيت زن و مرد در آن ازدواج مى‌کنند.
جدول
ميانگنين سنى نخستين ازدواج (کل کشور)
سال
- جنس
مرد
زن
۱۳۳۵
۲۴/۹
۱۹/۰
۱۳۴۵
۲۵/۰
۱۸/۴
۱۳۵۵
۲۴/۱
۱۹/۷
۱۳۶۵
۲۳/۶
۱۹/۸
۱۳۷۰
۲۴/۵
۲۱/۰
۱۳۷۵
۲۵/۶
۲۲/۴
منبع: سرشمارى‌هاى عمومى کشور
جدول ميانگين سنى نخستين ازدواج (شهر و روستا)
سال
- منطقه - جنس
شهر
روستا
مرد
زن
مرد
زن
۱۳۳۵
۲۵/۷
۱۸/۵
۲۴/۳
۱۹/۳
۱۳۴۵
۲۵/۶
۱۹/۰
۲۴/۴
۱۷/۹
۱۳۵۵
۲۵/۱
۲۰/۲
۲۲/۲
۱۹/۱
۱۳۶۵
۲۴/۲
۲۰/۰
۲۲/۶
۱۹/۶
۱۳۷۵
۲۶/۲
۲۲/۵
۲۴/۵
۲۲/۵
منبع: سرشمارى‌هاى عمومى کشور
ويژگى‌هاى ازدواج
- سرعت ازدواج:
شاخصى است که سرعت فرآيند همسر گزينى را براى زن و مرد در جوامع مختلف اندازه‌گيرى مى‌کند و نشان مى‌دهد که سرعت آن در جامعه‌اى نسبت به جامعهٔ ديگر، براى زن نسبت به مرد از يک گروه سنى (۱۹ - ۱۵) به گروه سنى ديگر (۲۴ - ۲۰) چقدر است. چنان‌که از جدول درصد ازدواج کرده‌ها برحسب گروه سني، جنس و شهر و روستا پيدا است، سرعت ازدواج مردان ايران در سال ۱۳۷۵ بيشتر از زنان و سرعت ازدواج روستائيان اين کشور در سال مزبور بيشتر از شهرنشينان بوده است.
جدول درصد ازدواج کرده‌ها برحسب گروه سني، جنس و شهر و روستا
منطقه
- گروه سنى
- جنس
مرد
زن
۱۹-۱۵
۲۴-۲۰
۱۹-۱۵
۲۴-۲۰
شهر
۱/۹
۲۳/۳
۱۶/۳
۶۱/۱
روستا
۳/۵
۳۳/۶
۲۰/۲
۵۹/۶
کل
۲/۶
۲۷/۴
۱۷/۹
۶۰/۵
منبع: نتايج تفضيلى سرشمارى ۱۳۷۵
- عموميت ازدواج:
عموميت ازدواج درجهٔ شيوع و رواج ازدواج در جامعه را نشان مى‌دهد. عموميت ازدواج را معمولاً با بررسى درصد ازدواج کرده‌ها بالاى سن ۴۴ سال براى زنان و بالاى سن ۴۹ سال براى مردان مطالعه مى‌کنند. معمولاً 'آخرين سن ازدواج' را براى زنان ۴۴ و براى مردان ۴۹ در نظر مى‌گيرند زيرا درصد ازدواج کرده‌ها پس از سنين مزبور تقريباً ثابت مى‌ماند. سنين ۴۴ و ۴۹ را براى زنان مردان 'سن تجرد قطعي' مى‌نامند.
عموميت ازدواج در جوامع سنتى و روستائى بيشتر از جوامع غيرسنتى و شهرى و براى زنان معمولاً بالاتر از مردان مى‌باشد.
جدول عموميت ازدواج ايران به تفکيک جنس و شهر و روستا در سال ۷۵
منطقه
- جنس
مرد
زن
شهر
۹۸/۹
۹۸/۷
روستا
۹۹/۳
۹۸/۷
کل
۹۹/۱
۹۸/۷
منبع: نتايج تفصيلى سرشمارى ۱۳۷۵
- پيشرسى ازدواج:
ازدواج زن و مرد را پيش از سن معينى که به‌وسيلهٔ قانون يا شرع يا عرف براى زناشوئى تعيين گرديده، 'ازدواج پيشرس' (early marriage) مى‌نامند. به تعريفى ديگر، ازدواج را پيش از سن متوسط ازدواج جامعه (ميانگين سنى براى ازدواج‌هاى بار نخست)، ازدواج پيشرس گويند و براى شناخت آن، سن متوسط ازدواج‌هاى بار اول جامعه را محاسبه مى‌کنند تا هم حد ازدواج پيشرس را تعيين کنند و هم بتوانند اختلاف بين جوامع مختلف را از اين نظر مشخص سازند.
از آنجا که در اکثر جوامع سنتي، پيشرسى ازدواج براى زنان بيشتر از مردان است، به اين جهت اصطلاح پيشرسى بيشتر در مورد زنان به‌کار مى‌رود و از آن تحت عنوان 'کودک همسري' (child marriage) نام برده مى‌شود.
