جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

امام‌زاده شعیب، سبزوار


   امام‌زاده شاهزاده هادى و مهدى، جمكران، قم
اين آرامگاه در جمکران و در دهکده هادى مهدى واقع است. مدفونان اين امام‌زاده، سه تن به اسامى هادى، مهدى و ناصرالدين محمد، از سادات حسينى و احفاد امام سجادند. محوطه زيربناى بقعه با چهار ايوان و چهار حجره و غرفه‌ها و زوايا، يک طرح مربع به ابعاد ۱۲×۱۲ متر را تشکيل مى‌دهد. حرم نيز مربع شکل است و چهار شاه‌نشين دارد که از هر يک درى به خارج گشوده مى‌شود. ازاره حرم با کاشى‌‌هاى خشتى فيروزه‌اى کاشى‌کارى شده است. در بدنه بنا کتيبه کمربندى از کاشى خشتى با زمينه لاجوردى و به خط نستعليق کار گذاشته شده است که مشتمل بر قصيده‌اى با ۲۴ بيت است. براساس مفاد اين کتيبه، اين بنا در سال ۱۲۹۹ هـ.ق از طرف شاهزاده حسام‌السلطنه ساخته شده است.
   امام‌زاده شاهزاده يحيى و شاه هادى، نراق، دليجان (صفويان)
در خارج از شهر نراق، گورستانى وجود دارد که در آن، ‌دو بناى امام‌زاده ديده مى‌شود، يکى شاه هادى (امام‌زاده شاه هادي) و ديگرى شاهزاده يحيي. بناى شاهزاده يحيى در جانب شرقى گورستان قرار دارد و مدفن يکى از احفاد امام کاظم (ع) است. اين بنا از آثار قبل از صفويه است که در عصر صفويه، ايوانى خشتى در شمال و بخش‌هاى ديگرى در اطراف بدان اضافه شده است. بارگاه شاه هادى نيز مشتمل بر بقعه، ايوان، گنبد صحن و چند بقعهٔ خانوادگى است. در اين امام‌زاده، شش نفر به اسامى شاه هادى و شاه سليمان - از احفاد امام على بن ابى‌طالب (ع) - و شاهزاده حسين، شاهزاده مهدى، شاهزاده مطهر و شاهزاده طاهر - از احفاد امام کاظم (ع) - مدفونند. بناى بقعه را به قبل از عهد صفوى نسبت مى‌دهند. اين بقعه فاقد تزئينات کاشى‌کارى و گچبرى است و احتمالاً در آغاز، يک بناى برجى بوده که در دورهٔ صفوى، ايوان و پنج رواق بدان افزوده شده است. در زير گنبد بنا، آثار سه مرقد با پوشش کاشى ديده مى‌شود که به نظر مى‌رسد از آثار عهد صفوى است. اين مرقدها داراى ضريحى منبت به تاريخ ۱۰۶۰ هـ.ق هستند.
در جهات اصلى بقعه، چهار جفت در ديده مى‌شود که از بين آن‌ها دو لنگه در جنوبى و شرقى، منبت و باستانى‌اند و در جنوبى آن تاريخ ۹۳۵ هـ.ق را دارد. در اين بقعه مقبره‌اى منسوب به دختر شاه اسماعيل اول صفوى نيز هست که آراسته به کتيبه‌هاى افقى و عمودى به خط ثلث برجسته ممتاز و خوش تراش با تکه‌هاى قابسازى و گره‌چينى و داراى تاريخ «فى سنه خمس و ثلثين و تسمعائه» مى‌باشد.
   امام‌زاده شاهزاده‌عباس، روستاى جنداب، قم
اين بنا در خارج روستاى جنداب خلجستان و نزديک روستاى قاضى و مزرعهٔ زيبکان واقع شده و مشتمل بر بقعه، ‌ قبه، ايوان و دو حجرهٔ غرفه‌دار است. بناى مزبور از آثار قبل از صفويه و فاقد واحدهاى الحاقى است و از سنگ‌هاى تخته‌اى و گچ ساخته شده است، اما در تعميرات بعدى، روکشى از آجر بر روى آن کشيده‌اند.
بناى امام‌زاده از داخل و خارج چهار ضلعى است و در چهار گوشهٔ آن، ‌ نيم طاقى بالا آورده و صورت مربع را به هيأت هشت ضلعى نامحسوس و بلافاصله به فلکه‌اى تبديل ساخته و پاطاق پوشش عرقچينى شکل و رسمى‌بندى را بالا آورده و بدنهٔ آن را سفيدکارى آسمانى رنگ کرده‌اند. برفراز بنا، گنبدى نيم‌دايره‌اى عرقچينى و ساده و آجرپوش است که در مرکز آن، مناره کوچکى تعبيه کرده‌اند. در وسط بقعه، مرقدى با جدار کاشيکارى خشتى فيروز‌فام تعميرى به ارتفاع ۱، طول ۳ و عرض ۲ متر قرار دارد. در جلوى بقعه، ايوانى با پوشش رومى وجود دارد که طرفين آن، ‌ حجره‌هايى ساده و نوبنيان دارد. صاحب مدفن را از اولاد امام موسى کاظم (ع) ذکر کرده‌اند.
   امام‌زاده شاهسواران، كاشان
بر يکى از يال‌‌هاى کوه کرکس، در ۲۷ کيلومترى جنوب کاشان، بناى امام‌زاده شاهسواران واقع شده است. بناى اصلى، داراى نقشهٔ چهار ضلعى است که يک گنبد بيست‌ترکى زيبا بر آن افزوده‌‌اند. کاشى‌هاى گنبد به رنگ آبى فيروزه‌اى است. پايهٔ‌ هر ترک از کف بام تا کمربند گنبد ۱۱۰ سانتى‌متر، و بلندى آجرچينى تا زير کاشى‌کارى گنبد ۱۴۰ سانتى‌متر است. نماى چهارگوشِ داخلى در بالا، با اجراى چهار گوشواره به شکل چندضلعى است که سپس به شکل دايره درآمده و گنبدِ عرقچينى بر آن نهاده شده است.
بقعه، سه درِ چوبى منبت‌کارى شده با تاريخ‌هاى قرن نهم و دهم دارد. قديمى‌ترين تاريخ، بر روى درِ کوچک بقعه کنده شده است و سال ۸۸۷ هـ.ق را نشان مى‌دهد. نام استاد سازندهٔ در، «استاد محمد اسماعيل جوينانه» است. مضمون کتيبه‌هاى روى درِ چوبى بزرگ، آياتى است از قرآن به تاريخ ۹۰۳ هـ.ق، تاريخ ديگر درون بقعه، بر روى لوحهٔ مرمرينى کنده شده و سال ۹۰۱ هـ.ق را نشان مى‌دهد.
   امام‌زاده شش امام‌زاده، روستاى سيف‌آباد، قم
اين بنا در خارج روستاى سيف آباد قم رود در ۲۴ کيلومترى شمال شرقى قم قرار دارد و به نظر مى‌رسد از آثار دوره صفوى است که در قرن چهاردهم تزيين و تعمير شده است. در اين بنا شش امام‌زاده مدفون‌اند که همگى از احفاد امام کاظم (ع) هستند.
   امام‌زاده شعيب، سبزوار
اين آرامگاه در ناحيهٔ جنوب سبزوار و ضلع جنوبى خيابان رضوى واقع شده و بنايى باشکوه است که سطح آن نسبت به خيابان مرتفع‌تر است. پيش‌تر، در اين محل که بيرون حصار و باروى شهر واقع بوده، گورستان عمومى سبزوار قرار داشته است. بناى امام‌زاده داراى چهار ايوان کاشى‌کارى در چهار طرف است.
سردرِ جنوبى حرم‌ امام‌زاده با کاشى، نره‌کارى شده است و در بالاى سردر با خط نستعليق، عباراتى نوشته شده است. کف حرم، سيمانى و به سبک سنگ‌نما ساخته شده است. بلندى حرم در حدود ده متر است و چهار نورگير روشنايى آن را تأمين مى‌کنند. بخش وسيعى از ديوارهٔ حرم و ايوان، آيينه‌‌کارى شده است. ضريح امام‌زاده در وسط حرم قرار دارد و از نقره با ستون‌هاى مطلا ساخته شده است. بر بالاى حرم نيز گنبدى کاشى‌کارى شده با کتيبهٔ قرآنى ساخته‌‌اند. علاوه بر اين، بناى امام‌زاده داراى دو مناره است که تا ارتفاع ۵ مترى به صورت مربع است و بعد از آن، به شکل هشت ضلعى و در آخر، به استوانه‌اى تبديل شده است. مأذنه در انتهاى قسمت استوانه‌اى شکل مناره قرار دارد. اصل بناى امام‌زاده احتمالاً از دورهٔ‌ صفوى بر جاى مانده است و در قرن اخير بازسازى و تزئين و تعمير شده است.
   امام‌زاده شورى (عبداللّه)، اصفهان
در محلهٔ دردشت اصفهان، امام‌زاده‌اى به نام شورى يا امام‌زاده عبداللّه وجود دارد که در مقابل آن، ‌ مسجدى کوچک واقع شده است. درون مسجدى آثارى باقى نمانده، ولى درِ قديمى آن با تاريخ سال ۹۱۹ هجرى قمرى هنوز باقى مانده است. داخل امام‌زاده کتيبه‌اى ندارد؛ ولى بر نماى خارجى يکى از جرزهاى آن، لوح سنگى کوچکى بر ديوار نصب شده است. کتيبه به خط نستعليق برجستهٔ درهم، شامل قطعه شعرى است که جد امام‌زاده عبداللّه را به نسل امام جعفر صادق (ع) نسبت مى‌دهد.
   امام‌زاده شيخ شبان (سيد بهاءالدين محمد)، شهر كرد
اين امام‌زاده در منطقهٔ‌ کوهستانى شهر کرد قرار گرفته که در تابستان آب و هواى بسيار مناسبى دارد و از اين نظر يک مرکز زيارتى - سياحتى جالب توجّه محسوب مى‌شود.
   امام‌زاده صالح، اردبيل
در محله ملا مؤمن و پشت بقعه شيخ صفى‌الدين، مسجد و مقبره‌اى قرار دارد که امام‌زاده صالح يا اوغلان امام‌زاده‌سى نام دارد.
مجموعه بنا شامل رواق، حرم، صحن و مسجد است و نماى جنوبى آن مرکب از ايوانى با تاق نيم گنبد و ترئينات کاشيکارى است. براساس اشعارى که روى کاشى‌هاى ايوان ورودى نوشته شده، بنا در زمان شاه‌عباس اول به سال ۱۱۳۰ هجرى ساخته شده است. بقعه داراى رواق مستطيل با تاق و تويزه است.
دو سوى ورودى بنا و ورودى حرم که روبروى هم قرار دارند، ‌ هشت تاقنما ساخته شده و پنجره‌هايى که در تاقنماهاى جنوبى ساخته شده است، نور داخل رواق را تأمين مى‌کند.
ايوان ورودى حرم، داراى تزئينات مقرنس‌کارى و آئينه‌کارى محدود است. حرم بقعه، در شمال رواق قرار دارد و داراى طرح هشت ضلعى با هفت تاقنما در هفت ضلع است. در سه تاقنماى جنوبى، شرقى و غربى، پنجره‌هايى براى نورگيرى نصب شده است. ضريح آهنى بقعه در وسط حرم قرار دارد و در جوار حرم، اتاقى به چشم‌ مى‌خورد که مدفن دو تن از علما و مراجع عاليقدر گذشته است.
   امام‌زاده صالح، تهران
بقعهٔ امام‌زاده صالح که در بازار تجريش واقع شده داراى صحن، ايوان، رواق، مسجد و ضريح مرقد و گنبد است. بقعهٔ کنونى از بناهاى دورهٔ قاجاريه است، اما به گواه درخت چنار کهن‌سالى که در محوطهٔ آن کاشته شده و سنگ قبرهايى قديمى که در داخل حرم و صحن آن باقى است بايد بناى اصلى و قديمى اين آستانه متعلق به قرن هفتم يا هشتم هجرى باشد.
   امام‌زاده صالح و امام‌زاده سليمان، روستاى نهاوند، تاكستان (غزنويان، سلجوقيان)
آرامگاه اين امام‌زاده‌ها در انتهاى روستاى نهاوند تاکستان، در ۵۶ کيلومترى جادهٔ قزوين - همدان قرار دارد. اين دو بقعه در نزديکى يک‌ديگر قرار دارند و يک اتاق مستطيل شکل، آن دو را به هم متصل ساخته است. طرح بناى هر دو امام‌زاده مدور است و قطر قسمت پايين آن‌ها کمى از بالاى بنا بيش‌تر است. اين اختلاف، در بناى سمت چپ - امام‌زاده صالح - نمايان‌تر از بناى امام‌زاده سليمان است.
هر دو بنا داراى سردابى هستند که سقف آن هم‌سطح زمين است و محل اصلى گور امام‌زاده‌ها است. راه ورود به سرداب‌هاى مزبور، درى کوتاه و تنگ است. سرداب داراى پوشش قوسى شکل است. نور داخل بنا - طبقهٔ دوم - به وسيلهٔ نورگيرهايى تأمين مى‌شود. قطر بناى امام‌زاده سليمان، ۱۷/۵ متر و ارتفاع کلى آن در حدود ۸ متر است. بناى امام‌زاده صالح، کمى از بناى امام‌زاده سليمان بزرگ‌تر است. پايه‌هاى بناى امام‌زاده بر روى سنگ‌هاى لاشه گذاشته شده و سپس آجرکارى بنا آغاز گرديده است. در جانب شمالى امام‌زاده، درى وجود دارد که بعدها آن را مسدود ساخته‌اند؛ ولى قوس و محل آن به خوبى نمايان است. نحوهٔ ساختمان گنبد اين بنا نيز شباهت کاملى به بناى قبلى دارد؛ با اين فرق که قسمت بالاى گنبد، بلندتر و مخروطى است.
با مقايسهٔ اين دو بنا با يک‌ديگر، ‌ مى‌توان گفت که بناى امام‌زاده صالح داراى قدمت بيش‌ترى نسبت به بناى قبلى است. از وضع نماى خارجى گنبدِ امام‌زاده صالح چنين برمى‌آيد که گنبدِ موجود، ‌پوشش زيرين گنبدى دوپوسته بوده است و به احتمالى، پوشش خارجى گنبد مخروطى شکل بوده است. دو بناى مزبور، با توجه به وضع سرداب‌ها، به آثار قرن ششم شباهت دارند؛ با اين فرق که نقشهٔ آن‌ها، مانند برج‌هاى قرن‌هاى چهارم و پنجم شمال ايران، دايره‌شکل است. آجرکارى اين دو بنا، با وجود سادگى، از يک شيوهٔ تکامل‌يافتهٔ معمارى بهره‌مند است.
   امام‌زاده صفورا، قم
اين بنا در خاک فرج جنب شاهزاده احمد واقع شده و بنايى است برجى شکل به قطر و ارتفاع ۱۰ متر که بر فراز آن گنبدى عرقچينى و آجرى ساخته شده است. جدار بنا از داخل سفيدکارى و فاقد تزئينات گچبرى و کاشى‌کارى است. در وسط بنا مرقدى با جدار گچى قرار دارد. مدفون در بنا را از اولاد حضرت على (ع) ذکر کرده‌اند.
   امام‌زاده طاهر و منصور، كاشان
اين آرامگاه در تکيهٔ سرپوشيده‌اى به همين نام، در کاشان واقع شده و به فرزندان امام موسى بن جعفر (ع) منسوب است. بناى بقعه از نوع چهارديوارى است با گنبد و گلدسته‌اى پوشيده از کاشى فيروزه‌اى و ضريح چوبى مشبک. روى درِ بقعه، نام دوازده امام و تاريخ ۹۳۴ هـ.ق کنده‌کارى شده است. پوشش قبر برجستهٔ اين امام‌زاده‌ها، سابقاً با کاشى‌هاى قديمى نفيس پوشيده شده بود؛ ولى در اوايل قرن حاضر به منظور تأمين هزينهٔ تعمير بنا، اين کاشى‌ها فروخته شدند. در ديوار داخل بقعه، دو لوح سنگى نصب شده است که از کلمات نقر شدهٔ آن‌ها، فقط اين مصراع باقى مانده است : «در جلوخان اين دو عاليجاه چهارسوقى بنا نهاد» و نام «حبيب‌اللّه» و «هادى بنا» به تاريخ ۱۱۱۰ هـ.ق.


همچنین مشاهده کنید